Kujat schetst eerst even de situatie waarin het plan van Zelenski ontstaan is. Oekraïne zit in een moeilijke situatie, die elke dag erger wordt. “Het politieke doel van Oekraëine, de territoriale integriteit van het land binnen de grenzen van 1991 met militaire middelen te herstellen, is onhaalbaar. De Oekraïense strijdkrachten bevinden zich in een kritieke situatie, die van dag tot dag onhoudbaarder wordt.”  Rusland daarentegen nadert zijn doel, de vier geannexeerde regio’s volledig te veroveren. Het Westen heeft geen strategie voor de beëindiging van de oorlog. Het blijft wapens en geld leveren aan Oekraïne, hoewel de situatie daar altijd maar slechter wordt, ondanks die steun.

Oekraïne staat onder een dubbele tijdsdruk: die van de verslechterende militaire situatie en die van de verkiezingen in de VS, met de kans dat Trump president wordt en het risico dat de steun aan Oekraïne wordt stopgezet. In die situatie kwam Zelenski met zijn plan, dat stelt dat de oorlog moet beëindigd worden door sterkte. Die moet komen van de NAVO, volgens de Oekraïense president de enige uitweg uit de katastrofe die op komst is. Daarom wil hij Oekraïne meteen opgenomen zien in de NAVO, en verreikende Westerse raketten samen met de toestemming om daarmee tot diep in Rusland aanvallen uit te voeren. Maar noch Biden, noch Macron, noch Starmer, noch Scholz, met wie Zelenski een gesprek had, gingen daarin mee. Zij willen de NAVO niet onmiddellijk als oorlogspartij in de strijd zien treden. (Later zwakte Zelenski zijn eis af tot een formele uitnodiging tot toetreding, nog tijdens de oorlog.)

Onuitvoerbare eisen

Zelenski’s idee van een onmiddellijke, onvoorwaardelijke toetreding van Oekraïne tot de NAVO is ook onrealiseerbaar, merkt Kujat op. Een nieuw lid moet een bijdrage tot de veiligheid van alle lidstaten binnenbrengen, maar Oekraïne zou juist een gewapend conflict importeren. Op dit moment, maar het probleem van het conflict met Rusland zou blijven bestaan in de toekomst. Bovendien is voor een lidmaatschap de algemene consensus van de huidige NAVO-lidstaten nodig, maar die is er niet. Zelfs de Amerikaanse president Biden, hoogste instantie van de NAVO, sluit dat lidmaatschap uit. Er bestaat binnen de NAVO wel een principiële algemene steun voor een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne, maar de doorvoering kan alleen als alle lidstaten akkoord gaan en alle voorwaarden vervuld zijn.

Wat denkt Kujat over het dreigement van Zelenski van met eigen atoomwapens te komen? “Bij alle begrip voor de wanhopige situatie van Oekraïne is dat een dreigement dat een harde reactie van het Westen vereist had. Het werpt een licht op de onberekenbaarheid van de Oekraïense president en op de politieke beperkingen die het Westen zichzelf heeft opgelegd met zijn zolang-als-mogelijk-politiek.” Kujat zet ook een en ander recht over de kernwapens waar Oekraïne afstand van deed in het Memorandum van Boedapest. Dat waren Russische wapens, die door Rusland gecontroleerd werden. Alleen Rusland beschikte over de middelen om ze te gebruiken: commandostructuren, startprocedures, codes… Zonder die middelen waren de wapens gedeactiveerd en konden ze niet functioneren. Speculaties over hoe het geweest zou zijn als Oekraïne geen afstand gedaan had van die wapens, zijn dan ook niet relevant. Ze waren immers hoedanook onbruikbaar voor het land waarin ze opgesteld waren.

De fictie van een Oekraïense kernmacht

Als Zelenski erover spreekt het Memorandum van Boedapest op te zeggen, betekent dat dus niet veel, want hij beschikt niet over atoomwapens. Het enige wat hij kan doen is twee componenten van het verdrag afwijzen: het niet verder uitbouwen van kernbewapening en het niet testen ervan. Maar, zo stelt Kujat, Oekraïne heeft niet de enorme financiële middelen en de bijzondere technische capaciteiten die nodig zijn voor atoombommen en hun lanceersystemen.

Wat met Zelenski’s wens om de oorlog binnen Rusland uit te breiden? Zelenski’s vraag om Westerse wapens om tot ver in Rusland te kunnen aanvallen, stuit op een weigering van Biden. Het zou een grote stap naar verdere escalatie van de oorlog zijn, en op een nucleaire confrontatie van de VS en Rusland kunnen uitdraaien. Bovendien lijkt de Amerikaanse regering ook beducht voor de mogelijkheid dat Rusland als reactie op de strategie die Zelenski zou willen doordrukken Iran militaire middelen geeft om Amerikaanse steunpunten en militaire basissen in het Midden-Oosten aan te vallen, of zelfs dat het tot een oorlog tussen Rusland en de NAVO komt.

Het Chinese vredesplan als vertrekpunt?

Welke perspectieven ziet Kujat voor het beëindigen van de oorlog? Ondanks al de wapenleveringen en de ondersteuning van het Westen is de situatie van Oekraïne altijd maar verslechterd, en de oorlog kan uitdraaien op een militaire nederlaag van Oekraïne. Bondskanselier Scholz heeft op 8 September gepleit voor een intensiever zoeken naar vrede. En hij zei ook dat het “vredesplan” van Zelenski misschien succes zou kunnen hebben als op de volgende topconferentie Rusland wordt uitgenodigd. Maar Zelenski is blijkbaar niet tot onderhandelingen bereid: het decreet van oktober 2022 dat onderhandelingen met Poetin verbiedt, is niet opgeheven.

Kujat acht onderhandelingen dringend, zoals de bondskanselier zei, want anders is een militaire nederlaag van Oekraïne heel goed mogelijk. Daarbij is het Chinese voorstel bruikbaar, dat ook door Moskou geaccepteerd is, en dat vertrekt van de overeenstemming die bij de onderhandelingen in april 2022 in Istanboel al bereikt was.

Een nucleair conflict vermijden…

Rusland heeft onlangs zijn nucleaire doctrine herzien. Verhoogt dat het risico op een atoomoorlog? Die verandering bestaat in een uitbreiding van het spectrum van militaire bedreigingen waar met nucleaire wapens op gereageerd kan worden. Maar Kujat is ervan overtuigd dat zowel Rusland als de VS een nucleaire confrontatie willen vermijden. “De aangekondigde verandering van de nucleaire doctrine is dient als afschrikking en moet in die context gezien worden.”

Dat de VS geen toestemming geven om de door hen geleverde of nog te leveren wapensystemen binnen Rusland te gebruiken heeft twee redenen: dergelijke aanvallen tot diep in Rusland kunnen Oekraïne strategisch niet echt vooruit helpen, en het risico op een escalatie van de oorlog is heel groot. Blijkbaar, zegt Kujat, is de Duitse regering tot dezelfde conclusie gekomen, want ze wil geen Taurusraketten voor aanvallen tot ver in Rusland leveren aan Oekraïne.  Op de recente ontmoeting van Biden, Macron, Scholz en Starmer is er blijkbaar een consensus bereikt voor het afwijzen van Zelenski’s vraag.