‘De wereld van gisteren, herinneringen van een Europeaan‘ van de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig is één van de mooiste autobiografieën die ik ooit gelezen heb. Onvergetelijke herinneringen zijn het aan de op – en neergang van het liberale Europa, de tijdsgeest, de steden, de cultuur, de vrijheid van denken en reizen, … Vooruitgang en een onwrikbaar vertrouwen in de toekomst waren het motto.
W.O. I vernietigde dit Europa van zekerheden en machtige staten voorgoed. Daarna kwam de desillusie. De onomkeerbare terugval, de normvervaging en frustraties bij de Duitse en Oostenrijkse bevolking. De latere opkomst van het nationalisme, in een door armoede en wantrouwen geplaagd Duitsland, was de reactie van een volk dat terug verlangde naar orde en rust. De angst, afschaffing van vrije meningsuiting, rassenhaat en geweld werden geruisloos de norm. Vlak voor het uitbreken van W.O. II werpt Stefan Zweig na een rondreis zijn blik en hoop op Brazilië:
“Een niet minder enorme indruk, een niet minder grote belofte betekende Brazilië voor mij, dat door de natuur zo rijk bedeelde land met de mooiste stad op aarde, dat land waarvan de reusachtige afstanden ook nu nog niet helemaal overbrugd zijn door treinen of wegen, en zelfs niet door het vliegtuig. Hier was het verleden zorgvuldiger bewaard dan in Europa zelf, hier heerste nog niet de zedenverruwing die de Eerste Wereldoorlog had meegebracht in de geest van de volkeren. De mensen leefden hier vreedzamer naast elkaar, hoffelijker, minder vijandig dan bij ons was hier zelfs de omgang tussen de meest verschillende rassen. Hier was de ene mens niet van de andere gescheiden door absurde theorieën van bloed en stam en afkomst; hier kon je, zei een merkwaardig voorgevoel je, nog in vrede leven, hier lag de ruimte, om elk armzalig korreltje waarvan de staten in Europa elkaar bevochten en de politici bakkeleiden, in nog niet gemeten omvang klaar voor de toekomst. Hier wachtte het land nog op de mens opdat hij het zou gebruiken en vullen met zijn aanwezigheid. Hier kon wat Europa aan beschaving had voortgebracht zich in nieuwe en andere vormen op imposante wijze voortzetten en ontwikkelen. Ik had, met ogen die verblijd waren door de duizendvoudige schoonheid van deze nieuwe natuur, een blik in de toekomst geworpen.”
Stefan Zweig, De wereld van gisteren, herinneringen van een Europeaan, Amsterdam, 1990, p. 384-385.
