Update: de olfiant in de Oval Office, AI-beeld, 130625, 20u37. In de paar uren voor de verandering van vandaag naar morgen, in de rust van de nacht, heb ik Het Geschenk van Gaea Schoeters uitgelezen. De nieuwe compacte roman die na de triomftocht van Trofee hoge verwachtingen wekt en door de eerste commentatoren, waaronder Tom Lanoye en Carl De Strycker van De Standaard Letteren zeer positief is onthaald.  Het is een novelle: kort en krachtig. Persoonlijk kan ik niet anders dan het een Kleinood noemen. Briljant-slim van opbouw naar plot en ideeën, is het opzet bovendien, zoals we wel vaker zien bij werk van Schoeters, opvallend constructief. Dat is geen kleine verdienste in een tijd die nogal wat mensen tot cynisme of moedeloosheid drijft.

Wat de inhoud betreft, geef ik graag de tekst van de achterflap even mee, waarna ik mijn indrukken en toelichtingen geef.

“Plots wemelt het in Berlijn van de olifanten. Algauw wordt duidelijk dat de dieren niet uit de dierentuin komen, maar een geschenk van de president van Botswana zijn. 20.000 olifanten heeft hij de Duitsers cadeau gedaan, als ‘dank’ voor de verscherpte wetgeving met betrekking tot de invoer van jachttrofeeën. ‘Jullie Europeanen willen ons vertellen hoe we moeten leven. Misschien moeten jullie zelf maar eens proberen hoe het is om met megafauna samen te leven.’ De bondskanselier zit met de  handen in het haar: hij moet deze crisis snel en daadkrachtig aanpakken. Want straks zijn er verkiezingen en zijn politieke tegenstanders ruiken bloed…”

Ecologisch dilemma

De ecologische uitdaging die we als mensheid op ons bord krijgen, en waar de politiek al een tijdje tegen aan hikt, krijgt met deze novelle een allegorie, een volgehouden en uitgewerkte metafoor. Een allegorie die wijst op bestaande blanke westerse vooringenomenheid en arrogantie naar Afrikaanse mensen en naties, maar die me vooral een pleidooi voor meer ecologische ernst lijkt. Terwijl anderzijds personages zoals Kanselier Winkler en zijn Staatssecretaris voor Olifantenzaken mevrouw Hartmann, volop inzicht bieden in de lastige politieke realiteit en in de beperkingen van de macht. Aanbevolen literatuur voor elke volksvertegenwoordiger dus, voor ieder die niet in klimaatopwarming gelooft, maar ook voor eco-activisten. Ook juist voor de meest vooraanstaande zoals Greta Thunberg, Anuna de Wever en de Duitse Louisa Neubauer, die vanuit hun jeugdige helderziendheid begrijpelijkerwijze barsten van ongeduld en op resultaten aandringen.

Politiek

Het verhaal draait rond het dilemma van de democratische politicus vandaag, dat in feite een trilemma is: geplaagd door zowel ecologische verantwoordelijkheid als belaagd door de opkomst van populisten op rechts, door de immigratie-problematiek (hoax?) en intussen in een keurslijf gestoken vanwege de noodzaak weer verkozen te worden, en aldus de Democratie te behoeden van afglijden naar rechtse dictatuur. [Dat laatste is iets dat analist en schrijver David Van Reybrouck onlangs voor de camera aldus besprak: “Sommige mensen verwachten iets nieuws, tabula rasa, lente. Maar als de fascisten aan de macht komen, weten we wat volgt: niets dan winter!”]

De ecologische thematiek en de knap onderbouwde boodschap van deze bondige roman lijkt iemand met de naam Gaea op het lijf geschreven, een inzet die ik mij herinner van een jaar of tien terug in haar journalistieke werk. Het verhaal is gelardeerd met spitse humor, en er zitten heel wat knipogen in, te genieten voor wie de actualiteit volgt, voor wie vorig werk las, en ten derde voor wie de persoon, de avonturen en ‘werken’ van de schrijfster wat kent. Zo is minister Hartmann een  liefhebber van motorfietsen en van reizen met de motor, zoals Schoeters zelf en haar vaste reisgezel Trui Hanoulle; die het binnenwerk van het boek verzorgde. Die vrij heldhaftige long-distance reisavonturen vonden een weerslag in “Meisjes en motoren”. Bovendien is dit boek is ook voor de liefhebber van de page turner een geschenk, waarbij vertrouwdheid met thema’s als politiek, de verhouding van ons – het Westen – met Afrika en interesse voor de dierenwereld helpt. Gaea Schoeters treft mij, oude dierenliefhebber en voormalig groen politiek activist, met haar heldere beschrijving hoe liefde voor dieren en kennis van bepaalde super belangrijke wetmatigheden uit de natuur die evident zijn voor de liefhebbers, vaak op een koude steen vallen bij ‘politieke beesten’ met regeringsverantwoordelijkheid. Het is voor de ervaren toeschouwer niets nieuws: politiek gaat om macht, over verdeling van fondsen, over het vinden van consensus en compromis, en over emotie: de politicus is geen wetenschapper, geen intellectueel. De kracht van Kennis wordt in die kringen meer dan eens veronachtzaamd, en dit naar mijn aanvoelen het meest door mannen. [Ook hier is de olifant in de kamer Donald Trump, die van wetenschap, kennis, academici en universiteiten een te bestrijden vijand lijkt te maken als nooit een staatsman voor hem.]

Mannelijke en vrouwelijke wezens

We krijgen in Het Geschenk en passant een scherpzinnig inzicht in de aard van man en vrouw, met aandacht voor de verschillen, met geregeld een veeg uit de pan voor de manieren van de man, zijn ijdelheid, zijn voortdurende oog voor het machtsspel… maar ook de gebrekkige inschatting van de politieke realiteit vanwege sommige vrouwen komt eerlijk en duidelijk uit de verf. Deze observatie kan model staan voor de manier waarop Schoeters de schrijversstiel beoefent: niet wat zij zelf over een onderwerp denkt staat voorop, zij geeft de lezer via diverse invalshoeken en lichtinvallen iets om zelf stevig over na te denken. In Trofee, dat intussen in het Duits al 45.000 keer over de toonbanken ging, blijft de auteur ondanks alle hyper-emotie in bepaalde passages, uiteindelijk op de vlakte wat de jacht betreft: zij weet dat goedkope antwoorden het fenomeen te kort zouden doen.

Mijn sympathie gaat onvermijdelijk uit naar deze schrijver wanneer ik tussen de regels over de politieke activiteiten van Kanselier Winkler- met zijn fenomenaal Fingerspitzengefühl voor macht – en in haar belichting van de onverstoorbare kalmte, het organisatievermogen, de beslistheid en de daadkracht van generaal-majoor Moser, een vrouwelijke sympathie voor de (ingeboren) talenten van mannen lees. Ook zo op dag 81, waar de lezer samen met de schrijver opgelucht is dat politie en leger erin slagen de georganiseerde stroperij tegen te houden de olifanten af te maken voor geldgewin. Op dag 245 lezen we dan weer beschrijvingen van de onderlinge verhoudingen tussen de jonge olifantjes en de vrouwelijke dieren die – niet onsympathiek – klinken als een advertentie voor vrouw en moederschap. Op vele plaatsen in de novelle valt op hoe Gaea Schoeters ‘een vakman’ is als romancière: hoe zij haar mooie, leerzame verhaal ijzersterk weet te onderpinnen met data die op degelijk research-huiswerk wijzen; van het volume van de olifantendrollen (2000 ton per dag) tot de invloed van de mest op allerlei tropische planten en diertjes, kennis die kennelijk komt uit het domein van de Tropische Geneeskunde en Botanica.

_

Erasmus

Wie vertrouwd is met de beginselen van de ethiek weet dat het ethische standpunt altijd een ‘bovenpersoonlijk’ standpunt is. Als je zoekt het goede te doen voor mens en samenleving, moet je je enge eigenbelang loslaten en vanuit de hoogte, van ‘boven de koppen’ toekijken en oordelen. Gaea Schoeters kijkt voortdurend op een bijzonder onpartijdige manier naar man en vrouw. Dat kan zij wellicht juist goed vanuit haar eigen bekende non-binaire identiteit. Als ik mij een extrapolatie mag veroorloven, trek ik de parallel met de grote literator uit de Renaissance: Erasmus excelleerde in zijn onpartijdige oordeel over de keizer en de paus, toen die met elkaar overhoop lagen. Erasmus was op die positie en stellingname wellicht voorbereid om een al even persoonlijke reden: hij was geboren als natuurlijk kind, buiten het huwelijk, en zijn papa was een priester. De ideale positie wellicht om de kunst van het intelligent, gemotiveerd en beargumenteerd dwarsliggen tot op grote hoogten te veredelen.

Jacht

Over de jacht gaat het in schetsvorm ook opnieuw in Het Geschenk. In dit werkje, ook juist bedoeld voor een Duits publiek, waar de jacht en de jager veel meer bekende materie vormen en positiever aangeschreven staan, geeft ze een paar positieve kanten, kwaliteiten en noodzakelijke aspecten van het jachtbedrijf aan. De novelle verschijnt inderdaad tegelijk in onze moedertaal en in het Duits, in een vertaling van Lisa Mensing, vertaalwerk waar Gaea zeer tevreden en dankbaar over is, en persoon waar zij een mooie vriendschap mee heeft gesloten, zo weten volgers op sociale media. Dit boekje lijkt mij ook de vrucht van de persoonlijke groei die de schrijfster heeft gerealiseerd: zij leerde de Duitse taal grondig beheersen op een klein jaar tijd, en gaf al honderden lezingen over Trofee in vele locaties verspreid over dat land, en in Oostenrijk en Zwitserland. Het enthousiaste onthaal door het Duitstalige publiek en door de pers en critici lijkt de auteur bewogen te hebben tot dit nieuwe verhaal met als dank voor de waardering en de gastvrijheid,  het ruimere kader dat losjes bestaat uit Duitse steden, toestanden en politieke figuren. Zo herkennen we in de bejaarde voormalige kanselier Lange, de ervaren mentor van Winkler die hij in noodsituaties nog af en toe opzoekt voor advies, Frau Bundeskanzler Angela Merkel.

Eros

Lezers van vorige romans weten dat de schrijfster excelleert in nog een ander domein: de beschrijving van seksuele activiteit. Ook deze novelle is gekruid met een strak geschreven en overtuigend ingepaste vrijscène. De feministische toets valt daarbij op, de Duitse kanselier gaat toegewijd los voor het plezier van echtgenote Frida. Gaea Schoeters staat al langer bekend als een speels, strijdbaar en intelligent verdediger van vrouwenrechten en van het gay levensprofiel.

Goud

Zoals de journaliste in het interview met Gaea Schoeters in De Standaard (7 juni) opmerkte: “Alles wat Gaea aanraakt, verandert in Goud!” De opera’s waar zij het libretto voor schreef slaan aan, de Dead Ladies show idem op vele locaties, Trofee breekt potten en wordt in vele talen vertaald… Met Het geschenk is het duidelijk: de trend is niet gestopt! Persoonlijk schreef ik toen na de opera’s ook Trofee doorbrak, waartoe ik mijn steentje bijdragen mocht als jachtexpert, op het Facebook profiel waar zij frequent de behaalde successen op zelf-relativerende en vrolijke toon deelt: “Het succes is indrukwekkend! Als de mogelijkheid bestond aandelen in Gaea Schoeters te nemen, ik tekende meteen in!” Een vrolijk lachend icoontje was al spoedig mijn geschenk.

__

Foto: de schrijfster te midden het team bij de boekvoorstelling in Sint-Niklaas op 12 juni. (Facebookprofiel)

Oud echtpaar gaat voorbij aan Erasmus in het geografische middelpunt van Leuven, 24 april ’25, beeld S. Hublou

De olifant in de kamer in het Witte Huis: Steven Czitronyi, Flickr