Meer dan van een materiële verwoesting is sprake van een morele verwoesting die laat gebeuren wat gebeurt. Het doet me denken aan de uitroep ‘Deutschland siegt’ aan het slot van een van de films van Werner Fassbinder, die ongenadige chroniqueur van het naoorlogse leven.

In 1975 werd Resolutie 3379 van de VN-Algemene Vergadering[1] gestemd waarin het zionisme werd aangemerkt als een vorm van racisme en rassendiscriminatie. Zie daarover Hoe komt het dat de VN Israël zo vaak veroordeelt? volgens de organisatie Christenen voor Israël.

Dat had alles te maken met het optreden van Menachem Begin[2] die een aanhanger was van het revanchistisch zionisme, zo schrijft Pankaj Mishra in zijn boek De wereld na Gaza.

Hij was partijleider van Likoed, de partij waarvan ook huidige eerste minister Benjamin Netanyahu deel uitmaakt. Hij was teven de langst zetelende partijvoorzitter van Likoed (en zijn voorganger Herut) van 1948 tot 1983.

Zijn partij domineert sinds 1977 de meeste Israëlische regeringen. Het is ook de partij die –  zo klinkt het op uit dit boek – de Shoah ‘misbruikt’ en tot narratief van het bestaan van de staat Israël heeft gemaakt.

Waarom zou Zuid-Afrika zich zo hebben ingezet om Israël voor genocide aan te klagen voor het Internationaal Gerechtshof[3] en het aanhoudingsbevel steunen door het Internationaal Strafhof tegen Netanyahu?

Dit is de oproep waaraan de Poolse president als eerste geen gehoor wilde geven, waarna de opdracht tot uitlevering door Hongaars eerste minister Victor Orban eveneens op schandalige wijze met de voeten werd getreden terwijl tijdens Netanyahu’s verblijf in Hongarije, hulpverleners in Gaza werden vermoord en met hun auto en al onder de grond werden gestopt.

De aanklacht van Zuid-Afrika voor het Internationaal Gerechtshof komt voort uit de ervaring met zijn eigen apartheidsregime dat op mensonwaardige wijze mensenrechten schond. Zoals Nelson Mandela het in 1993 verwoordde: “De mensen in Zuid-Afrika zullen nooit vergeten dat de staat Israël de apartheid heeft gesteund”.

Mishra’s boek gaat met name in op wat ‘declassificatie’ betekent en hoe dat gif uit de koloniale tijd nog altijd leidt tot gruwzaamheden overal ter wereld.  Ofschoon de titel van dit boek doet veronderstellen dat het specifiek over de situatie in Gaza zou gaan, gaat het daar eigenlijk niet over.

Veel meer wil Mishra inzicht verschaffen in hoe het narratief over de Shoah in het Westen heeft bijgedragen tot Westerse afzijdigheid omdat Israël – meer bepaald de clan rond Netanyahu – zoals dat heet een recht tot zelfverdediging heeft. Maar hoe lang valt dat nog vol te houden als het overduidelijk om volkerenmoord gaat en over de realisatie van het waanidee van Trump – Gaza, een nieuw resort aan de zee.

Pankaj begint zijn boek nogal heftig, met een duidelijke stellingname en hij zoekt naar een antwoord op vragen die vandoen hebben met “de catastrofe die door de westerse democratieën gezamenlijk is aangericht en die een einde heeft gemaakt aan de illusie die we na de nederlaag van het fascisme in 1945 koesterden: de droom van een verenigde wereld gebaseerd op respect voor mensenrechten en een minimum aan wettelijke en politieke normen”.

Die illusie is in scherven uiteen gevallen in een wereld waarin de zeggingsmacht van de Verenigde Naties met de voeten wordt getreden, waarin we te maken hebben met hypocriet politiek gedrag en met het meten met verschillende maten.

Van het leed van de Gazanen wordt weggekeken terwijl het leed van de Oekraïeners – terecht – groot in beeld wordt gebracht. Om maar over landen als Somalië te zwijgen.

Pankaj Mishra zet de hele problematiek en het wapengekletter in een veel groter historisch kader. Hij plaatst zijn visie op wat er in Gaza en met de Gazanen gebeurt in het licht van de kolonisatie en de rassendiscriminatie die daaruit voortkwam. Zie: Pankaj Mishra: ‘Frustratie en politiek verzet ontstaan als mensen het gevoel krijgen dat er méér in hun leven zit’ – MO*.

De heftigheid in het begin van zijn boek keert aan het einde terug. Daar tussenin valt veel te lezen over wat er buiten het blikveld van de meesten van ons is gebleven.

Hoe het naoorlogse Duitsland een nieuwe relatie met Israël opbouwde en wat een schimmige rol Konrad Adenauer[4] daarin speelde: hoe Mishra’s land van herkomst India ten prooi viel aan schendingen van de mensenrechten en hoe eerste president Narendra Modi daarin een kwalijke rol speelt.

Misschien is het daarom relevant om een wat langer tekstfragment uit het laatste deel van het boek te citeren:

“De recente geschiedenis van de twee landen (India en Israël) past in een wereldwijd patroon van autoritair populisme en volksmennerij. In een wereld waarin onbeheersbare economische stromen een gevaar vormen voor de nationale soevereiniteit, zijn de oude dromen van culturele zuivering en ethnisch-raciale eenheid sterker geworden.”

“De macabere geschiedenis van het moderne antisemitisme herhaalt zich. Ook nu weer zijn minderheden de dupe van de angst en onrust opgeroepen door werkelijke of ingebeelde marginaliteit in een verbijsterend in omvang toegenomen en onbegrijpelijke wereld.”

“Het is duidelijk dat etnisch-raciale vooringenomenheid een immer effectieve en actieve kracht achter de moderniteit is geworden. Onlosmakelijk verbonden met zowel nationalisme als kapitalisme neemt ze toe aan alle kanten van de oude kleurgrens en verslindt ze steeds weer nieuwe slachtoffers: gisteren de Europese Joden en Aziaten en Afrikanen, vandaag moslims en immigranten…”

“De wereld van individuele rechten, open grenzen en internationale wetgeving is snel aan het verdwijnen. Het Amerikaanse hek langs de Mexicaanse grens, de Australiërs die asielzoekers op eilanden voor de kust gevangen zetten, de Duitsers die massale deportaties beloven, een Britse minister van Binnenlandse zaken die extreemrechtse Engelse nationalisten openlijk ophitst en de groeiende obsessie van veel jonge mannen met “witte genocide”, “de Grote Omvolking” en andere eindtijdscenario’s uit het begin van de eenentwintigste eeuw, maken onbarmhartig zichtbaar dat de witte suprematie weer terug is in het hart van het moderne Westen…”

“De verrassingsaanval door mensen die men al gebroken dacht te hebben, staat voor veel geschokte en met afschuw vervulde leden van de witte zwijgende meerderheid symbool voor het tweede Pearl Harbor van de eenentwintigste eeuw, na 9/11…”

“Ten aanzien van Gaza zouden we meer moeten doen dan woede, verdriet, afschuw of schuld registreren: noch de verering van de slachtoffers, noch de verachting van de daders zal ons uit een mondiale impasse helpen.’

Gaat het dan alleen maar om bekommernis met onze eigen soort en dienen mensen op drift aan hun lot te worden overgelaten? Zijn mensen met een andere kleur, een ander geloof en een andere taal opnieuw de barbaren? Zie  Wachtende op de barbaren, Forum. Jaargang 3 – DBNL / Wachten we op de barbaren? | Historiek.

Het geweld dat in de eenentwintigste eeuw is losgebarsten en waarvan Gaza een beestachtige manifestatie is, laat zien dat de generatie van na de Tweede Wereldoorlog weinig oog heeft gehad voor wat de mens tot mens maakt: zijn ethisch besef.

Mishra verwoordt het in zijn nawoord dat kan worden gezien als een manifest dat de jonge generatie op de drempel van volwassenheid een keiharde spoedcursus geeft over de barbaarse wreedheden van de geschiedenis en de manier waarop de verantwoordelijke volwassenen die door de vingers zien en goedpraten.

Pankaj Mishra on “The World After Gaza” – Decolonization  & the Return of Rapacious Imperialism (Democracy Now!, 14:06):

Maar zolang de gewapende macht op bevel van ‘hogerhand’ vreedzame demonstraties uiteen blijft slaan en op demonstranten schiet, kan er geen sprake van verandering zijn, dan heerst existentiële angst zonder de dekmanteling van solidariteit of verbondenheid. Angst waarin ieder aan zichzelf is uitgeleverd en ieder op zich naar een uitweg zoekt.

Ik wil ter afronding van deze bespreking Mishra nog een keer te citeren in wat hij schrijft in de epiloog:

“De diepgaande breuk die we momenteel voelen is een definitieve breuk in de morele geschiedenis van de wereld sinds de ground zero van 1945, de geschiedenis waarin de Shoah een universeel referentiepunt was voor een rampzalig falen van de menselijke moraal.”

Dit citaat voert terug naar het begin van zijn boek waarin hij schreef over het tijdsgebeuren waarmee we te maken hebben: een catastrofe die door de westerse democratieën gezamenlijk is aangericht en de droom vernietigt van een verenigde wereld gebaseerd op respect voor mensenrechten en een minimum aan wettelijke en politieke normen.

Het boek van Mishra is een wat weerbarstig en ongemakkelijk boek. Hij kijkt met ogen vanuit een ander werelddeel met een ander wereldbeeld naar een wereld die het Westen nog altijd wil domineren. Een wereld waarin we allen medeburgers zouden moeten zijn. De diepe zucht van zouden moeten zijn.

Pankaj Mishra. De wereld na Gaza. Atlas Contact, Amsterdam, 2025, 304 pp. ISBN 978 9045 0517 72

Notes (nvdr):

[1] De VN-Algemene Vergadering (UNGA) is de samenkomst van alle VN-lidstaten elk jaar in september maar kan tussendoor speciale sessies organiseren. De VN-Veiligheidsraad (UNSC) kan je zien als het dagelijks bestuur van de VN. Naast vijf permante leden China, Frankrijk, Groot-Brittannië, Rusland, VS met vetorecht  zetelen er 10 VN-lidstaten voor twee jaar, éénmaal verlengbaar. Resoluties van de UNGA hebben geen bindende kracht maar hebben wel een sterke symbolische betekenis.

[2] Geboren in Brest (1913) in het Russische tsarenrijk (nu Wit-Rusland). Leider van de zionistische terreurorganisatie Irgun (1944-1948), parlementslid (1948-1981), eerste minister van Israël (1977-1983).

[3] Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) werd in 1949 opgericht als een VBN-instelling om staten te vervolgen voor genocide, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid. Het velt géén vonnissen maar verstrekt adviezen en opinies, met vooral politieke relevantie. Het Internationaal Strafhof (ICC) werd opgericht in 2002 met een verdrag als onafhankelijke instelling. Het ICC vervolgt individuele personen, kan ze aanhouden, vervolgen en vonnissen. Daar beide instellingen in Amsterdam zijn gevestigd in eigen hoofdkwartieren worden ze wel eens met elkaar verward.

[4] Konrad Adenauer was de eerste bondskanselier (regeringsleider, 1949-1963) van het westelijke deel van Duitsland, de Bondsrepubliek Duitsland (BRD).