In het Nederlands werknemer en werkgever; in het Duits Arbeitnehmer en Arbeitgeber; in het Italiaans dipendente en datore di lavoro. In de drie talen worden de rollen omgedraaid. De werkgever neemt het initiatief en vervult de actieve rol, de werknemer is daarvan afhankelijk, dipendente. De bezitter van kapitaal geeft iets weg, namelijk werk, en dat is die dus kwijt. De ander, die neemt het werk, en die is daarmee dus rijker geworden. Wat de een geeft, neemt de ander. De arbeider neemt wat de eigenaar van werk hem of haar geeft. Het lijkt wel of de gever van werk nu minder heeft, en de nemer ervan meer.
Hoe is het zo ver kunnen komen? Want wat is eigenlijk het economisch mechanisme dat deze termen uitdrukken? Hannah Arendt maakt een onderscheid tussen werk (work) en arbeid (labour). Werk heeft voor haar te maken met menselijke creativiteit en het scheppen van nuttige dingen, van een wereld die de pure nood om te overleven overstijgt. Arbeid daarentegen is het voortdurende proces om te voorzien in de dagelijkse noden van het overleven. Niks geen creatieve zelfrealisatie, maar zwoegen in het zweet zijns aanschijns (Genesis 3:19, ‘in het zweet uws aanschijns zult gij brood eten, totdat gij tot de aardbodem wederkeert’).
In die zin (en in de klassieke marxistische benadering) gaat het bij de relatie tussen werk geven en werk nemen dus inderdaad meer zoals in het Duits om arbeid geven en nemen. Die arbeid kan voorzien in de noden van het dagelijks overleven doordat hij meerwaarde creëert. Voor de waarde die de arbeider creëert door zijn arbeid ontvangt zij/hij een loon; het surplus aan waarde, de gecreëerde waarde die groter is dan het betaalde loon, dat is de meerwaarde. Dat is wat de kapitalist interesseert en wat hij zich als het ware gratis toe-eigent. De meerwaarde is dus de vrucht van de arbeid van de arbeider, maar de winst van de kapitaalbezitter. En de kapitaalbezitter kan zich die meerwaarde toe-eigenen doordat hij/zij ook de bezitter is van de productiemiddelen, dat wil zeggen alle materialen en voorzieningen waarmee meerwaarde kan worden geproduceerd. De arbeiders daarentegen hebben alleen maar hun arbeidskracht die zij tegen een loon ter beschikking stellen voor hun overleven.
Kortom, eigenlijk zijn het de arbeiders die hun arbeid geven, en de kapitaalbezitter die de vrucht van hun arbeid neemt. Hier is natuurlijk veel meer over te zeggen, gaande van dialectiek en klassenverhoudingen tot general intellect of das allgemeine gesellschaftliche Wissen en postoperaismo, maar waar het mij hier om gaat is de terminologie die in het Nederlands of Duits of Italiaans de rollen van wie in werkelijkheid geeft en wie in werkelijkheid neemt omdraait.
Het Frans en het Engels zijn in die zin correcter: employé en employeur, of employee en employer. Employer betekent ‘gebruiken’, en deze twee talen drukken inderdaad de realiteit en de machtsverhouding uit van diegene die gebruikt wordt en de degene die gebruikt.
