Kennis van het heden vereist kennis van het verleden en dat geldt in het bijzonder voor de oorlog in Oekraïne. Maar voor wie zich een evenwichtig en genuanceerd beeld wil vormen is de geschiedenis van Oekraïne een mijnenveld. Niet zo voor Joren Vermeersch die op 25 mei 2025 in De Standaard ongehinderd door nuance kiest voor de ultra-nationalistische versie van de Oekraïense geschiedenis.

Het verleden is immers in Oekraïne meer wellicht dan elders een wapen in de ideologische strijd. Al sinds zijn ontstaan in de 17^e eeuw – en ook die tijdlijn is omstreden – worstelt het land met zijn identiteit. Het gebied dat nu Oekraïne heet was eeuwen lang de speelbal van de regionale machten: Polen, het Habsburgse rijk – later de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie, Zweden en Rusland.

Plaatselijke heersers kozen afwisselend één van hen als patroon en waarborg tegen de gebiedsdrang van de anderen. Beslissend was de keuze in 1654 van de Kozakkenleider  (“Hetman”) Bohdan Khmelnitsky van Zaporizja voor Moskou. De Rada – de Algemene vergadering van de Kozakken – stemde met die keuze in maar van meetaf aan was er ook oppositie.

Ivan Mazepa (1639-1709). Schilderij: Public Domain

De hetman Ivan Mazepa verbrak  de alliantie en koos voor de Zweedse koning Karel XII maar die werd in 1709 inderdaad door de legers van Peter de Grote verpletterend verslagen bij de stad Poltava.

Daardoor was het project voor een onafhankelijk Oekraïne van de baan tot het einde van de negentiende eeuw toen het opkomend nationalisme de strijd om de Oekraïense identiteit op  scherp stelde.

Mazepa werd de held van de etnische nationalisten die zich afkeerden van elke historische band met Rusland, Khmelnitsky  het symbool voor hen die streefden naar autonomie voor Oekraïne binnen een groot Russisch Rijk.

Die tweespalt is er tot vandaag: aan de ene kant het etnische nationalisme met centrum in Galicië en anderzijds Malorossia “Klein Rusland” met zwaartepunt in het Oosten en het Zuiden van het land.

Dank zij de opstand van de Maidan in 2014 waar extreemrechts de stoottroepen leverde kon het Galicische nationalisme met steun van de Verenigde Staten en Europa de macht veroveren.

Rusland was de grote boeman, het Russisch verloor de status van officiële taal en de Russisch sprekenden – dertig percent van de bevolking – werden meer en meer als vijanden van het “echte Oekraïne” in de hoek gezet.

De rehabilitatie van beruchte oorlogsmisdadigers als Stepan Bandera en andere nationalisten die de kant kozen van nazi-Duitsland en zich ijverig hadden getoond in de jacht op joden en communisten deed de rest om het verzet tegen Kiev in de Donbas, het centrum van Malorossia te doen oplaaien.

Wat volgde was een burgeroorlog met naar schatting 14.000 doden, de annexatie van de Krim door Rusland en uiteindelijk in februari 2022 de Russische invasie van Oekraïne.  Op dat intern conflict entte zich de geopolitieke strijd om de wereldhegemonie tussen de VS, de enig overblijvende grootmacht, en Rusland, de verliezer van de Koude Oorlog die na jaren van verval weer recht krabbelde.

Niets van dat alles bij Joren Vermeersch die niets anders ziet dan een imperialistisch Rusland en een Oekraïne dat zich als blok verzet. De werkelijkheid is de tragiek van  een gespleten land met twee vormen van nationalisme die elkaar uitsluiten en waar een burgeroorlog is ontspoord tot een internationaal conflict met aan de horizon de dreiging van een derde wereldoorlog.