“Deze en soortgelijke maatregelen zijn allemaal samen niet geschikt om de militaire situatie van Oekraïne te veranderen, maar elk van hen houdt een risico in van een directe confrontatie met Rusland. (…) Niet alleen de Bondskanselier, maar ook de Italiaanse en de Hongaarse minister van buitenlandse zaken en president Biden hebben een militaire deelname van hun strijdkrachten aan de oorlog in Oekraïne uitgesloten. De Hongaarse premier Orbán heeft zelfs vastgesteld: ‘Wat vandaag in Brussel en Washington gebeurt – misschien veel meer in Brussel dan in Washington – is een soort voorbereidende stemming voor een mogelijk direct militair conflict; we kunnen het gerust benoemen: voorbereiding van Europa op een oorlog.’ ”

“Maar binnen de alliantie groeit het aantal staten die niet akkoord gaan met de confrontatiekoers die er tot nu toe was. Nu is ook de Tsjechische president Petr Pavel, een voormalig voorzitter van de militaire commissie van de NAVO, van mening veranderd en eist hij realisme in plaats van naïviteit en heeft hij een onderhandelde oplossing in de vorm van een compromis voorgesteld.”

De interviewster snijdt het thema van de onderhandelingen in Istanboel aan, die vrij kort na de Russische Bijzonder Militaire Operatie plaats hadden, en ver gevorderd waren. Harald Kujat vat ze samen en merkt op dat ze door toedoen van de Britse premier Boris Johnson werden afgebroken. In Duitsland is het praten over het toen bijna bereikte vredesakkoord taboe: “Ook in Duitsland zijn op zorgvuldig onderzoek gebaseerde documentaties gepubliceerd die aantonen dat het Westen invloed heeft uitgeoefend om de vredesonderhandelingen van Istanboel stop te zetten. Maar wie in Duitsland op de mogelijkheid van een vroegtijdige stopzetting van de oorlog wijst, wordt zwartgemaakt als verspreider van ‘Kremlinnarratieven’. Zelfs de uitspraken van de Oekraïense leider van de onderhandelingen Dawyd Arachamija vinden geen gehoor: ‘De Russen waren bereid om de oorlog stop te zetten als wij – zoals ooit Finland – zouden instemmen met de neutraliteit en ons akkoord zouden verklaren om niet tot de NAVO toe te treden.’ En verder: ‘Toen wij uit Istanboel terugkeerden, kwam Johnson naar Kiev en zei dat we helemaal niets moesten ondertekenen en gewoon moesten vechten.’ ”

“Dit is een van de zwaarste inschattingsfouten  die het Westen onder de leiding van de VS gemaakt heeft. De economische consequenties voor Europa hebben nu al enorme afmetingen aangenomen. Ze zullen nog vele jaren na het einde van de oorlog moeten worden gedragen. Hoe deze oorlog ook afloopt, de verliezers staan vandaag al vast: het Oekraïense volk en Europa.”

De interviewster herinnert aan uitspraken zoals die van de Duitse minister van buitenlandse zaken Annalena Baerbock, die niet alleen altijd weer praat over de “aanvalsoorlog” van Rusland, maar ook over de “vernietigingsoorlog” tegen Oekraïne. Die minister zegt ook dat Rusland niet mag winnen, en zij wil de oorlog graag tot in Rusland zelf gevoerd zien. Harald Kujat ontwijkt een directe reactie op Baerbock, maar formuleert zijn kritiek algemeen: “Ik wil niet op aparte interventies ingaan. In het algemeen denk ik dat een wezenlijke reden voor de ongekwalificeerde uitspraken het gebrek aan veiligheidspolitieke vooruitziendheid en aan strategische oordeelkundigheid is. In Duitsland kan je veel onzinnigs vertellen en toch zeker zijn van de aandacht van de media, zolang je maar de dominante opiniecorridor niet verlaat. Dat is vooral mogelijk omdat de discussie over de oorlog in Oekraïne vooral bepaald wordt door incompetentie, onwetendheid en ideologie.”

Harald Kujat wijst ook op het belang dat Rusland na het verdwijnen van het Warschaupact gehecht heeft aan een bufferzone tussen zichzelf en het Westen, een kwestie die ook vandaag weer meespeelt. De generaal becommentarieert: “De NAVO heeft geprobeerd om de Russische bezwaren tegen een uitbreiding te neutraliseren door een strategische partnerrelatie op basis van het NAVO-Rusland-basisverdrag. En inderdaad ontwikkelde zich een nauw politiek overleg in de NAVO-Rusland-raad en een constructieve militaire samenwerking. Maar al in 2002 zag Rusland de machtsbalans door de eenzijdige opzegging van het ABM-verdrag en de gelijktijdige opbouw van een ballistisch raketafweersysteem door de NAVO in Polen en Roemenië in gevaar gebracht. Er volgden nog meer eenzijdige opzeggingen van belangrijke verdragen voor ontwapening en bewapeningsbeheersing. Daartoe behoort ook het INF-verdrag over eurostrategische nucleaire middellange-afstandsraketten, die door de geplande plaatsing van Amerikaanse middellange-afstandsraketten in Duitsland weer hoogst actueel is.”

“De politieke breuk werd ingeleid toen de toenmalige Amerikaanse president George W. Bush op de NAVO-topconferentie van 2008 in Boekarest probeerde een uitnodiging tot NAVO-lidmaatschap aan Oekraïne en Georgië door te drukken. Daarmee zou, vanuit Russisch standpunt, het machtsevenwicht helemaal zijn omgeslagen naar een zwaar geostrategisch risico voor Rusland.”

“Ik zie in het bijzonder de opschorting van de NAVO-Rusland-Raad als een probleem, want met die Raad beschikken we zowel op politiek als op militair vlak over een mechanisme voor efficiënt crisismanagement. Het getuigt niet van rationeel politiek handelen iets wat gecreëerd werd in een tijd van samenwerking met wederzijds vertrouwen voor de afbouw van spanningen en het beheersen van een crisis te verwerpen net als er zo’n crisis ontstaat.”

De interviewster merkt op dat er vaak sprake is van een Russische dreiging, Rusland zou erop uit zijn een NAVO-land aan te vallen. Harald Kujat: “Noch uit de veiligheidspolitieke en strategische basisdocumenten van de Russische regering noch uit de publieke uitlatingen van Poetin kan je afleiden dat er plannen zijn voor aanvallen op NAVO-staten. Zelfs de officiële dreigingsanalyses van de Amerikaanse regering – inclusief die van 2024 – geven geen indicatie voor een dergelijke bedoeling, ook al wordt ook door VS-politici zoiets beweerd. In de actuele dreigingsanalyse van de VS staat te lezen: ‘Rusland wil met vrij grote zekerheid geen directe militaire confrontatie met de strijdkrachten van de VS en de NAVO en zal zijn asymmetrische activiteiten beneden de door het land ingeschatte globale militaire conflictdrempel voortzetten.’ ”

Het verloop van de oorlog tot nu toe rechtvaardigt ook niet zo’n veronderstelling. Bij het begin van de aanval op Oekraïne had het Russische contingent een sterkte van 190.000 soldaten. De verovering en bezetting van een groot land als Oekraïne tegen meer dan dubbel zo sterke, door het Westen acht jaar lang goed uitgeruste en getrainde Oekraïense strijdkrachten is uitgesloten en door Rusland klaarblijkelijk ook niet nagestreefd. Dat zou zinloos geweest zijn. Maar dat was noodzakelijk geweest als Rusland Oekraïne als springplank voor een latere aanval op een NAVO-land wilde gebruiken. Hoe langer de oorlog duurt en hoe meer de militaire situatie in Oekraïne verscherpt wordt, hoe groter ook het risico van een uitbreiding en escalatie naar een NAVO-Rusland-oorlog, hoewel Rusland en de VS een directe confrontatie vermijden.

Wij zouden ons weer moeten bezinnen over een strategie van het militaire evenwicht zoals die door Helmut Schmidt vertegenwoordigd werd. Een elementair principe van deze strategie is dat je een toestand creëert waarbij geen kant sterker is dan de andere kant, waardoor een oorlog zelfs niet overwogen wordt. De capaciteit van het Duitse leger om het land en het verbond te verdedigen – zoals de grondwet eist – zou eindelijk moeten hersteld worden en samen met onze bondgenoten zouden wij Rusland onze vastberadenheid moeten signaleren om geen verandering van het dan ontstane evenwicht toe te laten.

Maar Schmidt heeft ook beklemtoond dat een machtsevenwicht wel een noodzakelijk, maar geen voldoende element is om de vrede te bewaren. Daar moet bijkomen: de bereidheid om het militaire evenwicht politiek te stabiliseren. Daartoe behoort de bereidheid om het contact met de andere kant in stand te houden, om te begrijpen waar diens problemen en belangen liggen. Daartoe behoren ook stabiliserende afspraken, militaire vertrouwen vormende maatregelen en ook verdragen voor bewapeningscontrole en ontwapening, wat belangrijke elementen zijn voor een nieuwe veiligheidsarchitectuur en die het wederzijdse vertrouwen en de politieke en militaire betrouwbaarheid versterken.

“Of het lukt een Europese vredes- en veiligheidsorde te scheppen, hangt ervan af hoe de oorlog in Oekraïne afloopt. De kans om de onderhandelingen in Istanboel af te sluiten met een vreedzame oplossing op basis van het in evenwicht brengen van de belangen, is verkeken. Zelfs als het zou lukken die bilaterale onderhandelingen weer op te starten, zou hetzelfde resultaat, na alles wat er gebeurd is, niet meer te behalen zijn. Toch houd ik de door China meer dan een jaar geleden in zijn 12-puntendocument voorgestelde aanpak nog steeds voor zinvol, omdat hij de door beide kanten opgebouwde obstakels overwint.

Het initiatief van de Hongaarse premier lijkt in dezelfde richting te gaan. Na zijn gesprekken met Zelenski en Poetin sprak hij met Xi Jinping en Donald Trump, die niet alleen hun interesse voor het beëindigen van de oorlog geuit hebben, maar ook over de macht beschikken om een wapenstilstand en een onderhandelde vrede door te drukken. Het blijft te hopen dat uit Orbáns vredesinitiatief een nieuwe Europese vredes- en veiligheidsarchitectuur ontstaat, die tegemoetkomt aan de veiligheidsbelangen van alle Europeanen, duurzaam is en Europa dichter brengt bij politieke, economische en militaire assertiviteit.