Gisteren maakte de Conseil d’Etat van Frankrijk, de hoogste instantie van administratief recht, zijn beslissing bekend inzake de boerkinikwestie in Grenoble. De rechter bevestigde het oordeel van de lagere instantie, de rechtbank van Grenoble, dat artikel 10 van het nieuwe zwembadreglement niet kan. Dat artikel maakt het dragen van een boerkini mogelijk. Minister van binnenlandse zaken Darmanin, die gevraagd had om een nietigverklaring van het reglement, juichte meteen op twitter: “Het communautarisme van Éric Piolle, burgemeester van Grenoble, is definitief gesanctioneerd door de Conseil d’État die de boerkinibeslissing van de gemeenteraad nietig verklaart. Een overwinning voor de wet op het separatisme, voor de laïciteit en bovendien voor de hele Republiek.” Maar zo simpel is het ook weer niet – je moet de argumentatie van de rechter nauwkeurig lezen…
De Conseil d’État heeft zich vroeger al uitgesproken over de boerkini toen burgemeesters die wilden verbieden aan stranden van de Middellandse Zee. Dat verbod werd als onwettig afgevoerd. In de openbare ruimte is de burger vrij om levensbeschouwelijke kentekens te dragen. Naar analogie daarvan ligt het dus voor de hand dat in een openbaar zwembad, ook een publieke ruimte, hetzelfde geldt. Alleen: zwembadreglementen verbieden de boerkini met argumenten van hygiëne en veiligheid. (Eén enkele uitzondering: de stad Rennes, waar de boerkini wel is toegestaan.) Geen levensbeschouwelijke discussie dus, en geen argumenten inzake laïciteit.
De boerkini kan worden toegelaten
Het vonnis van de Conseil stelt nu: “een dergelijke aanpassing van de openbare dienst om rekening te houden met religieuze overtuigingen is op zich niet strijdig met de principes van laïciteit en neutraliteit van de openbare dienst”. Een zwembadreglement kan dus aangepast zijn of worden aan een fractie van het publiek die omwille van religieuze overtuiging niet in een gewoon damesbadpak kan komen zwemmen. Dus de boerkini toelaten om meer islamitische vrouwen naar het zwembad te krijgen is in principe acceptabel.
Waar zit dan het probleem? De wet zegt enerzijds dat niemand het recht heeft om algemene wettelijke voorschriften niet na te leven of te te bestrijden omwille van religieuze redenen. (Dit is het principe dat de staat en zijn recht voorrang heeft op de godsdienstige regels.) Niemand kan eisen dat de wet wordt tenietgedaan omwille van godsdienstige voorschriften.) Dat de acceptatie van de boerkini in Grenoble in verband staat met eisen van een islamitische actiegroep, Alliance citoyenne (die ook gehoord werd door de rechtbank) is hier in het nadeel van het stadsbestuur.
Maar belangrijker nog is dat er een contradictie zit in het nieuwe zwembadreglement: in het algemeen moet zwembadkledij nauw aansluiten op het lichaam, en badshorts zijn met name verboden, dat is los zittende kledij. (Een regel die duidelijk is ingegeven door gedrag van jongeren die op straat in short rondlopen en daarmee vervolgens gaan zwemmen.) Voor de boerkini wordt een uitzondering gemaakt: een rokje tot halfweg de dijen is toegestaan. Omwille van godsdienstige eisen wordt hier dus, in de visie van de rechtbank, een uitzondering op de algemene regelgeving toegestaan, wat indruist tegen de neutraliteit waartoe de overheid verplicht is. Die ongelijke behandeling van verschillende groepen kan niet en kan bovendien aanleiding zijn tot verstoring van de openbare orde. (Als boerkinidraagsters met een rokje, “jupette”, mogen zwemmen, dan moeten ook ander vormen van losse kleding kunnen, en wordt het regelsysteem dus ontwricht en ontstaan er conflicten.)
De stad Grenoble heeft zich laten pakken door een onzorgvuldigheid
Eigenlijk is de boerkinikwestie door de stad Grenoble dus wat onhandig aangepakt. De contradictie in het reglement had moeten worden besproken en weggewerkt. De Conseil d’État heeft geen boerkiniverbod uitgevaardigd, maar bevestigd dat artikel 10 van het reglement fout is. Kan het worden aangepast? Daar bestaat allicht weinig animo voor, want het nieuwe reglement werd maar met nipte meerderheid en felle oppositie goedgekeurd, en de zwembaden zijn nu open. Maar in principe is het mogelijk, al komt er dan een zware discussie aan over hygiëne en veiligheid. Die worden als argumenten tegen de boerkini gebruikt, en in een hernieuwde discussie zouden die ongetwijfeld worden uitgespeeld.
Of het vonnis van de Conseil implicaties heeft voor de zwembaden in Rennes? Het reglement van die stad zal nu ook wel worden uitgepluisd op mogelijke contradicties, dat is even afwachten. Maar rechtse krachten liggen ongetwijfeld op de loer om de boerkini daar te doen verbieden. Er zijn ondertussen trouwens ook parlementariërs die een algemeen verbod van de boerkini proberen te bekomen.
Hygiëne en veiligheid als wapens in de cultuurstrijd
Ondertussen is het van belang goed te zien dat deze discussie over laïciteit in feite een dieperliggend conflict maskeert. Typerend daarvoor is een reactie op de sociale media als deze: “De moslims van Frankrijk moeten zich aanpassen aan de wetten van de Republiek. Waarom zeden en gewoonten van een land dat ze vrijwillig verlaten hebben of dat ze ontvlucht zijn binnenbrengen en opdringen? Waarom hebben onze politici omwille van demagogie en zwakheid zich een tegencultuur laten ontwikkelen in Frankrijk? We hebben daarvoor al duur betaald en het is nog maar het begin.”
Het gaat hier helemaal niet om laïciteit en neutraliteit van de staat en de overheid tegenover de levensbeschouwingen, maar om een cultuurconflict: de afwijzing van een deel van de Franse bevolking van een ander, islamitisch deel, dat gedefinieerd wordt als on-Frans, vreemd en gevaarlijk en bedreigend. Deze denkwijze begrijpt niets van de laïciteit en ontkent de levensbeschouwelijke pluraliteit die door de laïciteit gegarandeerd wordt. Laïciteit wordt gezien als terugdringing en verbieden van islamitische kleding en gewoonten.
Samengevat
Voor alle duidelijkheid nog eens de stand van zaken herhalen: de Conseil d’État verbiedt de boerkini niet, vindt het zelfs mogelijk dat een zwembad die accepteert om meer of ook islamitische vrouwen naar het zwembad te krijgen, maar bevestigt dat artikel 10 van het zwembadreglement van Grenoble niet kan omwille van interne contradicties, ongelijke behandeling van verschillende groepen van het cliënteel en toegeving aan religieuze eisen van een bepaalde groep.
Zie ook:
