“We kunnen trots zijn op ons leger, dat nu wordt gemoderniseerd. Het is in deze context dat we hebben besloten tot een gecoördineerde en georganiseerde terugtrekking van de Franse troepen in Ivoorkust […] Zo zal het kamp van de 43ste BIMA in januari 2025 worden teruggegeven aan de strijdkrachten van Ivoorkust.”
President Ivoorkust dankzij Frans leger
Deze verklaring van president Ouattara is verrassend. Hij is zelf in 2011 door het Franse leger aan de macht gebracht en sindsdien een fervent verdediger van Françafrique. (Françafrique verwijst naar de neokoloniale invloedssfeer van Frankrijk in de Franse en Belgische ex-kolonies in Afrika. Nvdr)
Foto: Ophelia Noor, Flickr / CC BY-NC-SA 2.0
Het Franse leger bombardeerde zelfs het presidentiële paleis in 2011 om Laurent Gbagbo te verdrijven. Sindsdien heeft Ouattara naam gemaakt door sancties te eisen tegen Mali, Niger en Burkina Faso en door te dreigen met militair ingrijpen tegen deze landen die gebroken hadden met hun Franse ex-kolonisator.
Zijn we getuige van een echte breuk met het Franse militaire beleid in Afrika? Zal Parijs eindelijk zijn voormalige koloniën als soevereine staten behandelen en niet langer als een gereserveerd reservaat? Of zijn we getuige van een nieuwe facelift die de indruk van verandering moet wekken terwijl alles blijft zoals het was? Om deze vragen te beantwoorden, moeten we luisteren naar de Franse politieke en militaire leiders zelf.
Alassane Ouattara. Foto: Ministerie BZ van de VS, Flickr
Van luidruchtige naar discrete aanwezigheid
Op maandag 25 november presenteerde Jean-Marie Bockel, de persoonlijke gezant van Emmanuel Macron voor Afrika, het rapport dat hem was gevraagd over “de herconfiguratie van het Franse leger in Afrika”. Jean-Marie Bockel verscheen op 3 december voor de Commissie Defensie van de Nationale Assemblee, hij vatte er zijn rapport als volgt samen:
“In het rapport kan de zichtbaarheid niet simpelweg worden samengevat als een verkleining van de voetafdruk, maar wordt een diepgaande transformatie bepleit. In de genoemde landen zal onze permanente militaire aanwezigheid aanzienlijk worden verminderd. Wij zijn daar al mee bezig.”
Het gaat er niet om het beleid van inmenging en militaire afhankelijkheid op te geven, maar om het minder zichtbaar te maken
“Die vermindering is ten gunste van partnerschappen voor training, uitrusting, inlichtingen of ondersteuning voor een of ander specifiek aspect van defensie. Ik noemde de marine en luchtmacht, maar ik zou ook ‘speciale strijdkrachten’ kunnen noemen die zijn geconcipieerd voor bepaalde bedreigingen. Het doel is om de soevereine capaciteiten van deze landen te versterken, zodat ze de verschillende uitdagingen zelf aankunnen.”
Uit noodzaak, door de almaar grotere afwijzing
Het doel is dus om de voetafdruk te verkleinen, dat wil zeggen om de zichtbaarheid van de Franse militaire aanwezigheid in Afrika te verminderen. Het gaat er niet om het beleid van inmenging en militaire afhankelijkheid op te geven, maar om het minder zichtbaar te maken om rekening te houden met de groeiende afwijzing ervan door de Afrikaanse bevolking.
Na de opzegging van de defensieakkoorden door Mali, Niger en Burkina Faso en de terugtrekking van de Franse troepen uit deze landen, nadat Tsjaad had aangekondigd dat het diezelfde akkoorden zou verbreken, na de beslissing van Senegal om de sluiting van de Franse militaire bases te eisen, na de groeiende betogingen in alle landen van de regio tegen de Franse militaire aanwezigheid, enzovoort, beseft Macron dat hij een facelift moet doorvoeren om een stormloop te voorkomen.
Een scenario dat doet denken aan een ander
De ironische aanpak van Jean-Marie Bockel verbergt de werkelijke doelstellingen van die facelift. Generaal Didier Castres is directer en openhartiger. Deze generaal, die nu het leger heeft verlaten om een internationaal beveiligingsbedrijf te openen, was een van de hoofdrolspelers in de Franse militaire interventies in Afghanistan, Ivoorkust, Libië, Mali, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Irak en Syrië.
Macron beseft dat hij een facelift moet doorvoeren om een stormloop te voorkomen
Toen hij in februari 2024 voor dezelfde Nationale Defensiecommissie verscheen, legde hij de Afrikaanse uitdaging uit door het continent in vier regio’s te verdelen. Ten eerste West-Afrika en de Sahel, die hij beschreef als “het Afrika van de risico’s en het Afrika van de strategische fricties met onze concurrenten. Dit is het Afrika dat Frankrijk aan het verdrijven is.
Voor de generaal is het tweede Afrika “Centraal-Afrika, het Afrika van de Franstalige wereld en van strategische hulpbronnen. Ongelooflijke afzettingen van zeldzame aardmetalen en mineralen zijn net ontdekt in Zimbabwe (…) De Chinezen zijn er al en de Russen maken vorderingen”.
Het derde Afrika van de generaal is “Zuidelijk Afrika (…) Afrika voor zaken, en een van de grootste economieën is natuurlijk Zuid-Afrika”.
Het laatste Afrika op de lijst is “Oost-Afrika (…) het Afrika van de handelsstromen tussen het Kanaal van Mozambique en de Rode Zee”. Zoals we kunnen zien, blijven de primaire criteria economisch en geostrategisch.
Kaart: Nick Roux en Peter Fitzgerald, Wikimedia Commons / CC0 1.0
Wat betreft de situatie in West-Afrika beveelt hij een strategie aan van een offensieve maar discrete aanwezigheid: “Als ons land invloed wil blijven uitoefenen of een vorm van invloed behouden in deze zone, dan is het duidelijk dat dit niet op het fysieke vlak zal gebeuren. (…) Kortom, we moeten van een luidruchtige, demonstratieve strategie naar een discrete strategie”. We hebben inderdaad te maken met een facelift die doet denken aan een andere uit de late jaren 1950.
De primaire criteria blijven economisch en geostrategisch
Laten we niet vergeten dat Frankrijk tot 1954 het idee van onafhankelijkheid niet eens wilde overwegen. De nederlaag bij Dien Ben Phu in Vietnam en het uitbreken van de nationale bevrijdingsstrijd in Algerije en Kameroen deden vrezen dat deze radicale afscheidingsprocessen brede navolging zouden krijgen.
De strategie veranderde volledig. Vanaf 1956 werd “autonomie” verleend en onafhankelijkheid voorbereid, maar ingebed in onderwerpingsverdragen. Dit is het type facelift dat naar voren komt in de verklaring van president Ouattara van Ivoorkust.
Vanaf nu is het doel om radicale breuken zoals in Niger, Mali en Burkina Faso te voorkomen. De overgang van kolonialisme naar neokolonialisme was een vormverandering om een inhoudelijke verandering te voorkomen. De verandering die we nu op militair gebied voorstellen is van dezelfde aard.
Voor meer informatie:
– La politique de coopération française à l’égard de l’Afrique – Commission de la Défense”, 7/02/2024
– Le rapport sur la reconfiguration du dispositif militaire français en Afrique présenté à Emmanuel Macron”, Le Monde, 26 november 2024
