Het huidig onevenwicht in de subsidiëring van de erkende levensbeschouwingen creëert een situatie waarin sommige levensbeschouwingen, zoals de katholieke kerk, veel meer publieke steun ontvangen dan andere, waaronder seculiere organisaties.

Daarom is deze oproep een pleidooi voor de herziening van de huidige publieke financiering van levensbeschouwelijk organisaties in België, op basis van volgende principes.

De Belgische staat ondersteunt religies en andere overtuigingen, zoals vastgelegd in Artikel 181 van de Grondwet, dat mogelijk herzien moet worden. Volgens onze bronnen vertegenwoordigt de financiering voor de uitvoering van dit artikel twee procent van het totale budget van de staat.

Dit voorstel baseert zich ondermeer op het Franse model, dat een sterkere scheiding tussen Kerk en Staat voorstaat en op model dat ik summier heb toegelicht tijdens mijn getuigenis op 27 november 2023 voor de Federale Parlementaire onderzoekscommissie voor slachtoffers van seksueel misbruik deze van de Kerk incluis. In dit voorstel zal de burger voortaan op zijn jaarlijkse belastingaangifte de overtuiging van zijn keuze aanduiden.

Dit voorstel houdt rekening met het feit dat de federale onderhandelaars overwegen om besparingen door te voeren.

Daarom bepleit ons voorstel om het percentage van de financiering voor overtuigingen te verlagen naar één procent en een proportionele verdeling toe te passen op basis van de demografische realiteit van de overtuigingen in België, zoals aangegeven in de onderstaande vergelijkende tabel:

Subsidies bij 2% en 1% van het overheidsbudget

x

Toelichting bij de tabel:

• De huidige subsidie omvat alle bedragen die door de Federale Overheidsdienst (FOD) zijn toegewezen voor het jaar 2023.
• Het huidig percentage (SPF) is het totale percentage van de subsidies dat aan elke overtuiging wordt toegewezen volgens de FOD.
• Het demografisch percentage is het percentage van de Belgische bevolking dat zichzelf als lid van deze overtuiging beschouwt, volgens de gegevens van Statbel en het Pew Research Center.
• De proportionele subsidie (bij 2% van het overheidsbudget) is het bedrag dat elke overtuiging zou ontvangen als de totale financiering werd verlaagd naar 2% van het staatsbudget, verdeeld volgens de werkelijke demografische verdeling.
• De proportionele subsidie bij 1% is het bedrag dat elke overtuiging zou ontvangen als de totale financiering werd verlaagd naar 1% van het staatsbudget, verdeeld volgens de werkelijke demografische verdeling.

Deze tabel toont duidelijk aan dat de huidige verdeling van de subsidies door de Belgische staat niet meer overeenkomt met de demografische realiteit van de geloofsovertuigingen in België. De katholieke kerk ontvangt momenteel 80,6% van de subsidies, terwijl het aantal katholieken in België volgens Statbel nog slechts 50% van de bevolking is.

Het secularisme in al zijn vormen ontvangt 15,9% van de subsidies ontvangt maar vertegenwoordigt 33% van de bevolking volgens de meest recente gegevens. Dit creëert een aanzienlijk onevenwicht in de publieke financiering.

Waarom is deze herziening noodzakelijk?

De huidige verdeling van de subsidies weerspiegelt niet meer de demografische realiteit van de overtuigingen in België. Terwijl de katholieke kerk nog steeds het grootste deel van de publieke middelen ontvangt, is het aantal actieve gelovigen sterk gedaald. Daarentegen zien overtuigingen zoals secularisme, die veel minder subsidies ontvangen, hun aantal volgelingen toenemen.

De spirituele dimensie van overtuigingen moet niet alleen worden beschermd door het subsidiesysteem, maar gelijkheid tussen overtuigingen moet een prioriteit zijn. Alle overtuigingen, religieus of niet-religieus, dragen immers bij aan de culturele en maatschappelijke diversiteit van onze samenleving.

Het is cruciaal dat het subsidiesysteem alle overtuigingen respecteert, zodat geen enkele overtuiging, ongeacht zijn grootte, buiten beschouwing wordt gelaten.

Spirituele dimensie van overtuigingen

Het is essentieel de spirituele dimensie van overtuigingen te erkennen, omdat deze bijdraagt aan het welzijn van hun aanhangers en aan de sociale cohesie. Dit geldt zowel voor religieuze als niet-religieuze overtuigingen.

De bescherming van de vrijheid van geloof en spiritualiteit is een fundamenteel element van een pluralistische samenleving, waarin het respect voor alle overtuigingen de basis is voor vreedzaam samenleven.

Hoewel atheïsten, agnosten of niet-gelovigen misschien niet noodzakelijk dezelfde waarde hechten aan spiritualiteit als religieuze gemeenschappen, moet het debat over subsidies niet alleen gebaseerd zijn op spirituele overtuigingen.

Het moet draaien om gelijkheid en rechtvaardigheid in de manier waarop middelen worden verdeeld, zodat alle overtuigingen, religieus of niet-religieus, op een eerlijke manier worden behandeld.

Historische krachten tegen verandering

De katholieke kerk beschikt nog steeds over aanzienlijke culturele invloed en institutionele macht, wat het moeilijk maakt om substantiële veranderingen door te voeren. Politieke partijen die nauwe banden hebben met religieuze gemeenschappen kunnen terughoudend zijn om hervormingen te steunen uit angst hun steun te verliezen.

Bovendien wordt het debat over het subsidiesysteem in de Belgische samenleving onvoldoende gevoerd, vanwege een gebrek aan transparantie en een beperkte publieke bewustwording. Dit maakt het moeilijker om de noodzakelijke hervormingen door te voeren.

Is deze hervorming mogelijk in een volgende legislatuur? Hoewel het proces van wijziging van de Grondwet tijd kost, is het heel goed mogelijk deze hervorming toch reeds door te voeren tijdens de volgende legislatuur, vooral als daar brede politieke steun voor is.

De grondwetsherziening is een complex proces, maar het is haalbaar als er een brede sociale en politieke consensus bestaat voor deze hervorming. Het tijdschema zal echter afhangen van de politieke situatie en de sociale steun.

Verzet en oplossingen

Er zijn verschillende obstakels voor een constitutionele verandering. Religieuze gemeenschappen, evenals politieke partijen die nauwe banden hebben met deze gemeenschappen, kunnen zich verzetten tegen deze hervormingen.

Een progressieve benadering van de herziening zou kunnen helpen om de weerstand te verminderen door de veranderingen geleidelijk door te voeren in plaats van ze in één keer op te leggen.

Daarnaast zou een bredere sociale dialoog kunnen helpen om steun te krijgen. Het zou nuttig zijn om het debat uit te breiden en te focussen op de universele waarden die zowel door religies als seculiere overtuigingen worden gedeeld, zoals gelijkheid en rechtvaardigheid.

Een breder sociaal debat kan ervoor zorgen dat iedereen zich gehoord voelt en kan voldoende steun voor de hervorming garanderen. Bovendien zouden religieuze overtuigingen niet enkel gefinancierd moeten worden door publieke middelen, maar ook door privébijdragen. Dit zou als volgt kunnen werken:

Elke burger die een belastingaangifte in België invult, zou een fiscaal aftrekbare donatie aan deze religieuze overtuigingen kunnen doen onder bepaalde voorwaarden: een limiet per persoon, om witwaspraktijken te voorkomen, en een limiet op het totaalbedrag, zodat de ontvangen som het huidige budget niet overschrijdt (bijvoorbeeld een maximum van 60 miljoen euro voor de katholieke kerk, afhankelijk van de aangegeven voorkeuren van de bevolking).

Om te vermijden dat geloofsovertuigingen, die sneller klaar zijn met hun aanvraagdossier en goedkeuring van fondsen, zouden bevoordeeld worden tegenover laatkomers moet een dergelijk systeem er ook voor zorgen dat er niet opnieuw grote ongelijkheden ontstaan. Het systeem zou bijvoorbeeld elke vijf jaar herzien kunnen worden, afhankelijk van de evolutie van de voorkeuren van de bevolking en de verschillende geloven.

Conclusie

De herziening van het systeem van publieke financiering van religies en overtuigingen in België vereist een grondwetswijziging en is een complex en langdurig proces. Dit proces is echter haalbaar, vooral als er brede politieke steun en een breed sociaal consensus bestaat.

De paradoxale scheiding tussen Kerk en Staat speelt een sleutelrol in dit debat, aangezien de staat momenteel actief ingrijpt in religieuze zaken door financiering toe te kennen.

Dit debat moet niet alleen draaien om spiritualiteit, maar moet zich richten op waarden als gelijkheid, rechtvaardigheid en de neutraliteit van de staat. Door het debat via verschillende media en communicatiemiddelen te verbreden, is het mogelijk een evenwichtige benadering te vinden die zowel religies als seculiere overtuigingen respecteert.

We roepen het parlement op om dit voorstel te bespreken en de basis te leggen voor een toekomstgerichte, eerlijke, transparante en representatieve politiek voor de diversiteit aan overtuigingen in België.

Rafael Daem is een overlever van seksueel misbruik door leden van de katholieke clerus

Bronnen:

1. Statbel: Voor de huidige statistieken over religieuze affiliaties in België.
2. Pew Research Center: “The Future of World Religions” voor wereldwijde en Europese trends met betrekking tot religieuze affiliaties. Religious Projection Table en Global Religious Diversity.
3. FOD: Officiële cijfers over het budget voor culten en secularisme.