De Mexicaanse minister van Binnenlandse Zaken Osorio Chong riep maandag 13 januari de zelfverdedigingsgroepen die verschillende dorpen en steden in Michoacán innamen op om zich terug te trekken en “terug te keren naar hun burgeractiviteiten”. Dit luidde het begin in van de ontplooing van het leger in de gemeenten Nueva Italia en Apatzingan. De autodefensas die er eerder deze week binnengetrokken waren, beweerden dat de gemeenten in handen waren van het kartel Caballeros Templarios en ze arresteerden dan ook de leden van de “corrupte” gemeentelijke politiemacht. Ondertussen mobiliseerden andere burgers zich tegen de autodefensas en kwam het tot rellen. Deze burgers zouden gesteund worden door de Caballeros Templarios. Ook andere autodefensas zetten intussen de optocht in naar het gebied, dit onder vermeende impuls van het rivaliserende kartel Jalisco Nueva Generación. Het gaat dus om een uiterst complexe en explosieve situatie waarbij burgers lijken ingezet te worden in de strijd om territorium.
Too little, too late
De verschillende strijdende partijen in de regio zijn dus de overheid en twee rivaliserende drugkartels die al dan niet banden hebben met de zelfverdedigingsgroepen. Terwijl de politieke elites het hebben over strategieën voor Michoacán, vechten deze drie spelers dus onderling een bloedige strijd uit. Velen schuwen het woord burgeroorlog dan ook niet meer. Het gaat niet om een rechtstreeks gevolg van het beleid van president Peña Nieto, maar om een voortzetting van een falend beleid. Zijn voorganger Calderón ontplooide het leger al bij het begin van zijn legislatuur in Michoacán. Het inzetten van de federale strijdkrachten heeft er dus niet voor gezorgd dat de straffeloosheid en het geweld daalden. Integendeel, de overheid kreeg steeds minder greep grote delen van de staat. Deze tactiek lijkt dan ook volledig gefaald te hebben. De administratie van Peña Nieto veranderde het geweer niet van schouder en trok het leger niet terug. Het jarenlange gebrek aan een gecoördineerde aanpak om de rechtstaat te versterken lijkt dus zijn hoogtepunt bereikt te hebben. In november stelde de lokale procureur nog dat de rechtstaat hersteld was in Michoacán en dat de zelfverdedigingsgroepen dus niet meer gebieden zouden innemen.
Burgergroepen die zichzelf buiten de wet zetten om de veiligheid terug te brengen zijn een gevaar voor de rechtstaat. Echter de oorzaak ligt er in dat de rechtstaat al jaren niet meer naar behoren functioneert en dat de federale overheid jarenlang een onwil heeft gemanifesteerd om ook maar iets te veranderen. Dit kan er op wijzen dat de federale overheid baad heeft bij een zwak Michoacán om zo het staatsleger verder te kunnen gebruiken in de strijd tegen drugs. Het leger voert immers al jaren politietaken uit en wordt ingezet tegen de eigen bevolking. De kerntaak van een legermacht ligt er in om de veiligheid van de bevolking te garanderen door de staat te beschermen, niet om de strijd aan te gaan tegen de georganiseerde misdaad. Bovendien kunnen militairen nog altijd enkel door militaire rechtbanken berecht worden en ontstaat er zo ook een straffeloosheid. Velen zijn al geëxecuteerd door militairen zonder dat deze daar enige verantwoording voor af te leggen hebben. Dit leidt ertoe dat er ook binnen het leger steeds meer corrupte elementen actief zijn. De roep om een onpartijdige nieuwe politiemacht die de strijd tegen de kartels moet overnemen wordt dan ook steeds groter.
Na maanden van gedogen heeft de federale overheid dan toch het leger ingezet tegen de autodefensas. Toen de autodefensas Apatzingan innamen hebben de meer dan 500 aanwezige federale politiekrachten geen enkele poging ondernomen om ze tegen te houden. Bij de actie van het leger zouden tot 12 doden gevallen zijn, waaronder burgerkinderen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft het echter over slechts twee doden bij de autodefensas. Jose Mireles, de leider van de autodefensas in Michoacán, lijkt de boodschap begrepen te hebben. Hij verklaarde in een videoboodschap dat ze zich terugtrekken en dat ze enkel de herstelling van de rechtstaat voor ogen hadden. Echter, Estanislao Beltrãn, een woordvoerder van dezelfde beweging verklaarde daarop dat er van een terugtrekking geen sprake was. Volgens hem is er slechts één probleem: het kartel Caballeros Templarios dat verweven is met de deelstaatsoverheid. Het is dus duidelijk dat er ook binnen de autodefensabeweging grote verdeeldheid heerst en dat er verschillende belangen spelen
Het is ondertussen afwachten welke impact de confrontatie tussen de autodefensas en het leger zal hebben op de publieke opinie. Ondertussen blijft de federale overheid haar dubbel discours hanteren. Osorio Chong heeft zich nog altijd niet uitgesproken tegen het bestaan van zelfverdedigingsgroepen. Het lijkt er op dat hij hen niet te veel tegen de schenen wil schoppen. Hij roept hen op zich te integreren in de officiële strijdmachten.
