VRT biedt nu een Docu over het front in Oekraïne. Die brengt een beeld dat wars is van propaganda of diplomatieke geheimhouding. Een must see, voor wie de oorlogsessentie aankan en zich voor de menselijke existentie in haar extremen, en ja, voor wijsheid en levenskunst interesseert.
Voer voor dromen is dit. We maken de beenharde realiteit mee van wat Oorlog is (en dus is geweest, we begrijpen na dit uurtje onze voorouders weer beter). Terwijl ik aan het kijken en interpreteren ben, sneeuwt het – onverwachts – hier aan de rand van Leuven, tussen de bomen. Het maakt een en ander nog inzichtelijker, meer dichtbij.
In de nacht na het kijken gaan al mijn lange en korte dromen hier over. Bij het opstaan stel ik vast dat er niet alleen onrust, maar ook bepaalde goede effecten zijn na de toediening van dit paardenmiddel. Blijkt dat ik onze hyper-lieve hond Fellow, nog veel meer dan anders graag zie. Wel twee kwartier zit ik het prachtige dier te aaien en te masseren, hij laat het zich welgevallen, en kijkt met zijn baby-ogen van een bejaarde hond in de mijne. Na een “doop” in de ergste ellende, weet je vaak weer intens te genieten van de goede “gewone dingen”… Dat geldt voor mij als kijker, maar uit studie weet je dat dit ook voor soldaten geldt.
In de documentaire (die uitgaat van de BBC en is tot stand gekomen met intensieve medewerking van Oekraïense autoriteiten en filmmensen) zien we bijvoorbeeld hoe de mooie, jonge, toegewijde vrouw met de lichtbruine ogen die de “jongens” medische zorgen geeft (met als kennisbasis een diploma van dierenarts) naar het einde toe droomt van een goed leven als volgt: “Ik koop een woning en… ik neem een hond! Vele honden, ja!” lacht zij. Als je door de hel bent gegaan, kan je je vaak beter een voorstelling maken van wat de hemel voor jou persoonlijk kan zijn.
Een andere observatie voor mij is dat er de hele tijd levensgevaar heerst in de bossen, dat er keihard met “medemensen” moet worden omgegaan op dagelijkse basis, ook met de middelen van deze tijd: drones met explosieven, die de vijandelijke vechters tot in hun schuilhuizen achtervolgen en opblazen. Naar het einde toe zijn wij met behulp van de bodycam van de onderofficier die het hoofdpersonage is, er helemaal bij wanneer hij uitgeputte Russen moet doden, van dichtbij, met schoten uit zijn snelvuurwapen. Een weinig humane situatie, to say the least.
Wij krijgen echter ook het inzicht aangereikt dat er bij strijders in frontlijnomstandigheden ook iets bijzonders en moois groeit: “Wij zijn als één familie”, stelt de Hospik op bepaald moment. Sounds familiar? In onze tijd lijkt het maatschappelijk meer en meer een andere kant op te gaan. Een situatie van “verzanding” lijkt in te treden bij een deel van de tijdgenoten; een situatie die veel ergernis en leed meebrengt, kwaad bloed zet en ons op kosten jaagt. Sociale media zijn een vreemd universum maar misschien speelt dit effect ook vele burgers in het dagelijks leven parten. Wie geen zware problemen kent, maakt er zich soms zelf. Hoe kan het anders dat vele Vlamingen zich wentelen in een klaag-cultuur? Gesprekken met inwijkelingen uit verre landen maken mij steevast duidelijk dat daar zeer weinig reden toe is. In landen onder de Sahara zijn vele regeringsleiders door een door corrupt, waardoor het maatschappelijk systeem soms helemaal stuk raakte, zoals recent in Kenya.
De conclusie van Vovan, de commandant van het betreffende Oekraïense Bataljon dat zich Berlingo noemt (en dat met 99 man erover moet waken in het Noordoosten van het land, dat de Russen de spoorlijn naar het hart van het land niet in handen krijgen) over wat hij vooral wil doen als hij de gevechten overleeft, is diepmenselijk. Zijn droom staat misschien toch haaks op de grootste idealen van hardwerkende burgers: “Ik ga een jaar verlof nemen; ik wil mijn kinderen zien opgroeien!”. Voormalig parlementsvoorzitter en minister Herman De Croo biechtte op in een docu, na een lange carrière: wat ik het meest betreur, is dat ik mijn kinderen niet heb zien opgroeien.
Of: hoe begrijpelijk en voorspelbaar menselijke wezens zijn. Hoezeer we door omstandigheden worden tot wie zij zijn, tot in onze idealen, wensen en dromen. De mannen en vrouwen aan het front huizen in uitgegraven kamers in de bosgrond, afgedekt met boomstammen, en eten uit blik elke dag; maar zij zijn op religieuze manier dankbaar voor hun shelter, voor elke kop koffie en elke sigaret. De makers hebben hun werk overigens goed gedaan: de meest schokkende, diepzinnige situaties komen naar het einde van de docu, zodat je intussen “een verwittigd man” bent. Het betreft hier een filmverslag dat ruim mag bekeken worden, dat respect verdient. Dat inspiratie kan leveren. Ook om Oekraïne en Rusland te helpen met alles wat we in huis hebben, om deze oorlog te beëindigen.
Voor sommige kijkers zal dit beeld van ‘heroïsche ellende’, wellicht een kans zijn te helpen tevreden te worden met wat ze hebben. Iets zoals kamers met comfort terwijl het buiten vriest, iets als een gezin, een partner, kinderen, een hondje of twee, en een boeiende bezigheid, ongeacht wat het opbrengt op de rekening. Dit filmverslag kan misschien helpen om wat minder kleinzerig en kleinzielig in het leven te staan. Aan het front is een sigaret geen minderwaardig kankerstokje dat je liefst iedereen verbiedt uit “goede bedoelingen”. Het is de steunpilaar waar je, dankbaar, jezelf aan optrekt en aan vasthoudt wanneer het leven je tot aan de lippen komt. Nadat je net enkele Russen hebt moeten doorzeven misschien. Of nadat je een vriend, een strijdmakker hebt moeten afvoeren naar de medische dienst, of naar de familie, om hem te begraven. Met militaire eer.
Vrouw en oorlog
Als kijker wordt het je ook duidelijk dat de golf van meestal heilzame feminisatie misschien toch niet voor altijd verworven zal blijken. Dat in bepaalde primaire omstandigheden zoals aan frontlinies, de traditionele en “natuurlijke” aard & rolverdeling man//vrouw misschien toch een troef, of zelfs een zegen is, waarop je graag mag terugvallen. Het meisje met medische taken zou zeker niet graag met de Kalshnikov erop uit gaan om “klootzakken” te doden; de jongens zullen uit zichzelf niet liever kogelwonden reinigen en wonden verbinden en zalfjes smeren. Uitzonderingen daargelaten dan, dat zal wel, we gaan de atypische mannen en vrouwen niet op een procrustesbed leggen, niet op maat snijden van het idee. Dat is iets voor brute, fascistische regimes (ik neem de termen van Jonathan Littell over, zoals die in DS Letteren in het interview staan).
Of dit beeld van uitzonderlijke ontberingen en inspanningen ook de forens kan inspireren die dagelijks een saaie job moet uitvoeren waarin hij of zij weinig bewegingsvrijheid of verantwoordelijkheid krijgt, weet ik niet. Het lijkt mij niet geheel onmogelijk. Het is al eerder vertoond: een schoktherapie, een rauwe gebeurtenis, zelfs op het traumatische af, een persoonlijke gang doorheen de poort van de angsten… het heeft de mens wel eens uit zijn teleurstellende niche gehaald en op weg gezet naar een beter leven.
Epiloog
Van de 99 strijders zijn er na het einde van de opdracht 66 zwaar gewond geraakt en tien gestorven. Commandant Vovan heeft het overleefd, en de beelden wanneer de man thuis komt en zijn vrouw hem ziet en op hem af gaat en hem omhelst met zijn zoontje, zijn bijzonder ontroerend. Ook het toegewijde, lankmoedige meisje met de Hospiktaken in het veldhospitaaltje achter het front zal allicht terug kunnen keren en aan de verwerkelijking van haar dromen beginnen.
NB. Leestip
De naam die de makers voor deze Reality Television kozen, Enemy in the Woods, verwijst naar een van de hardste oorlogsfilms in het genre: “Stalingrad. Enemy at the gate” met Ralph Fienes en Robert Shaw. Wie de lessen die oorlogsomstandigheden bieden op meer literaire, filosofisch en artistiek niveau wil verkennen, kan sinds 14 november terecht bij de boekhandel: Stalingrad, het broertje van Leven en Lot van de unieke schrijver en oorlogscorrespondent Vasili Grossman is eindelijk in het Nederlands vertaald.
Stefaan Hublou-Solfrian
Blog 955, 1044 keer geconsulteerd op 27 februari 2025.
