Vannacht had ik een kleine nachtmerrie. Om het gruwelijke beeld dat mij had gebeten kwijt te raken, maakte ik om vier uur een korte wandeling. Leuven was rustiger dan ooit. Het lezen van het verslag door Koen Vidal in De Morgen over  wat de Saoedi-Arabische prins zijn spionagediensten en een geperverteerde wetsdokter liet uitvoeren met het lichaam van de New Yorkse columnist met Arabische roots, Khashoggi, was aan die droom met gruwel allicht niet vreemd. Als mens en als columnist wil ik een paar woorden uitschrijven bij die zaak.

 Zeven tot negen minuten leestijd.

Voor wie de kwestie niet vernam, een korte samenvatting. In het Arabië van de Saoedische prinsen en de oliedollars is de laatste jaren een staatshoofd opgestaan met veel zelfbewustzijn en veel ambitie. Wat die bestuurlijke ambitie ook waard moge zijn op bepaalde vlakken, de man  zou in dit geval rechtstreeks bevel hebben gegeven tot het binnenlokken van de landgenoot die als columnist werkte bij The New York Times, en die geregeld scherpe kritiek had op immorele kanten van het beleid in zijn land van oorsprong. De reporter achtte het veilig genoeg het consulaat-generaal op een kilometer of duizend noordelijk van Rihad, in de belangrijke stad in de historische rivaal van de Arabische naties, de Turkse natie, te bezoeken. Om documenten in orde te brengen in verband met zijn levensverbintenis met de vrouw van zijn hart. Hij liet vrienden weten dat hij ging. Die vrienden hebben hem opgewacht, maar de geweldloze intellectueel Khashoggi is nooit meer levend buiten gekomen.

                         ——————–                   ——————-                 

Intussen schokken de details over wat de zieke Arabische geest die op dit moment waait over Saoedi –Arabië met de persman heeft gedaan, de hele wereld. Zelfs Donald Trump schijnt onder de indruk. Ik meende aan de toon van zijn stem te horen dat hij beseft dat wat normale, niet gewetenloze mensen hem vragen, om sterke druk uit te oefenen op het regime dat de Misdaad beging, niet zo dwaas is, ook al zou die maatregel betekenen dat een miljardenakkoord in rook opgaat. Maar hij probeert dus die sanctie te vermijden omdat “So much work would be spoiled”. Nog maar eens zien we hoe Trump een commercant is tot in het beenmerg. Dat kan gevaarlijk worden.

Schrijver Khashoggi die dus de overstap heeft gemaakt van het woestijnlandschap van zijn jeugd naar een hoofdstad van de Westerse Wereld en haar kritische traditie, is gemarteld en gedood op bijzonder vernederende, wreedaardige manier. Er is bewijs genoeg, ondanks wekenlange ontkenning,  de Arabieren hebben onderzoekers moeten toelaten in de betreffende normaal door de regels van de diplomatieke onschendbaarheid niet te betreden ruimten. De politieke top bij de daders heeft intussen de schijn van moraliteit trachten te redden door een rist ontslagen te tekenen voor toplui van de inlichtingendienst en bepaalde ondergeschikten. – Khashoggi werd wellicht levend in stukken gesneden… We horen een man huilen van pijn op audio opnamen gemaakt door de buitenwereld. (Wellicht met behulp  van een super microfoon zoals ik als jongen droomde er een in elkaar te steken. Je kan daar geluiden mee horen doorheen muren, van op tientalen meters.)

Helemaal uit de lucht vallen doe ik bij het nieuws van die nieuwe gruwelijke gruwel niet. De mens is het meest complexe en dus het meest verraderlijke en onbetrouwbare dier van de hele aardse fauna, dat schreef ik onlangs nog op deze pagina’s. De menswetenschapper weet het, als hij met de essentie vertrouwd is: enkel de mens is tot ware Wreedheid in staat. Zijn geest is groter en mooier, maar kan dan ook op vreselijke manier ontsporen, perverteren.

Hoe kan je dat wreedaardige in de mens ooit begrijpen? Een tegenvraagje: wie van ons heeft geen emotioneel misbruik meegemaakt dat hem de lemma’s geeft om de intimiderende mens te doorzien? Misschien vanwege leraren, ouders, of in de sportclub? Of vanwege medeleerlingen die je gingen intimideren, zoals een zekere Ivan Boon het met mij en mijn broer een schooljaar lang deed toen ik in het Atheneum van Leuven school liep begin jaren zeventig. Die jongen was een soort dictator en terreur zaaier in de dop. Eerst leek hij geboeid en vriendelijk. Hij leende mijn meest geliefde tijdschrift, iets over Piraten, maar toen ik op zijn kamer kwam, bleek dat hij de bladzijden met illustraties uit elkaar had gehaald en er zijn wanden mee had bekleed.  Ik heb er nog altijd geen woorden voor, hoe hij dat deed, iedereen laaiende angst aanjagen. Hij kon vlak bij je komen staan, je diep in de ogen kijken, en je dan plots heel erg pijn doen. Door je duim te verdraaien of zoiets. Wellicht. De angst heeft mij het maken van precieze herinneringen verhinderd. Daartoe opgewekte Angst, terreur, dat verlamt de mens en zijn geest.

Uiteindelijk  heb ik mij boven die verknechting en bemeestering uit gewerkt. Op een dag was ik zo verontwaardigd dat mijn jonge broer was geslagen door deze  van Yvan, dat ik hem ging confronteren. Ik vond de blonde, slanke, lange jongen in het park achter de schoolgebouwen tijdens het speeluur van het internaat. Ik sprak hem aan. Ivan was eerst vooral verbouwereerd dat ik zijn korst van angst had durven doorbreken. Mijn houding was geheel veranderd. Niet meer gebogen en met neergeslagen ogen, maar trots en met de kracht van de heilige verontwaardiging stond ik in mijn gehele lengte opgericht, en keek ik hem recht aan. Bereid geweld te gebruiken was ik, matig gedoseerd, om mijn principes en mijn naasten te verdedigen. Yvan vocht terug, echter niet lang met woorden.  Hij trapte plots herhaald wijd uit naar mijn geslachtsdelen,  maar ik zorgde met gemak dat hij miste. Als represaille voor die slag onder de gordel, sloeg ik hem hard rechts met de vuist op de jukbeenderen. En dan links. Die slagen kwamen aan. De niet- titulaire koning van de kracht was ik op de speelplaatsen van mijn schooltijd. Misschien had ik die ambitie heel goed te kunnen boksen en de vuisten in te zetten om terroristjes en pesters te verslagen, nagestreefd en waargemaakt, omdat mijn vader nog voor mijn vierde verjaardag al ettelijke uren had verhaald van de avonturen en de identiteit van Old Shatterhand. De sympathieke held met de harde knuisten en het lederen jasje met reepjesranden, ontworpen in het brein van Karl May, de best verkochte schrijver aller tijden.  – Terug naar het gevecht. Yvan zag dat hij niet kon winnen. Hij had mij tot dan toe niet gekend zoals ik was, niet als geoefende vechter. Plots nam hij echter mijn beide oren vast, bracht zijn hoofd naar het mijne… en beet in mijn neus. Van verbijstering liet ik hem gaan. Maar vanaf dat moment was de Terreur, de vloek van de brutale dominantie gebroken.

Het is heel belangrijk dat wij de terroristen-neiging die schuilt in de mens in onze gemeenschappen doeltreffend counteren. En dat we niet alleen Structuren opzetten om haar te amortisseren, maar ook de betekenis van die wetten en instellingen blijven uitleggen. Op dit punt komt de Rechtsstaat ter sprake. Met de grootste aandacht heb ik de lessen gevolgd en overdacht die we ontvingen op de schoolbanken, en later de colleges in de discipline Moderne Geschiedenis. Nooit was mij echter goed de betekenis en het reuze belang van de Rechtsstaat duidelijk geworden tot de kleine professor Rik Torfs in 2008 en de jaren daarop, er geregeld met mild maar warm vuur over schreef in zijn columns bij De Standaard. Het gaat om het systeem waarbij je veilig en gerespecteerd over de straten kan stappen. Omdat op onzichtbare wijze een beschermend net in de lucht hangt. Dat net bestaat uit een weefsel van wetten en hun makers (de parlementen), uit andere grote mensen die de macht ontvangen om via “de arm der wet” de naleving van die redelijke wetten brutaliteit en immoraliteit niet toe te laten, en af te dwingen. Boze zielen worden door de Rechtsstaat opgepakt en via een rechtszaak, op eerlijke manier, psychologische opvang geboden of onschadelijk gemaakt door opsluiting of straffen. Het gaat hier verder over het wonder van de Scheiding der Machten, die tot doel heeft de politieke opgang van zieke geesten zoals de Arabieren in kwestie, onmogelijk te maken. Het gaat over de vrijheid voor de pers om met Kritische Zin te rapporteren over enig machtsmisbruik, onrecht begaan door wie met macht bekleed is. Het gaat over het principe dat allen samenwerken voor de gemeenschap, en beenharde freeriders niet getolereerd worden, en verder dat minder gezonde of sterke mensen niet aan ellende worden overgelaten. De Rechtsstaat en de Verzorgingsstaat, dat is een edel paar. Dat heet verder Algemeen Belang, dat de Romeinen in hun wetgeving al benoemden met de term Bonum Commune. Het gaat echter ook om het tijdig aanwakkeren van instemming in de harten voor dit nogal “prozaïsche systeem”. Een systeem dat verschilt van het legendarische Wilde Westen, een zone waar plots, zonder rechtszaak of rechtvaardig, weloverwogen oordeel, iemand verdacht van een misdrijf kon opgehangen worden door wild geworden omstaanders. Dat Verre Westen kunnen we altijd nog in films en romans tot ons nemen, want de mens snakt ook naar sensatie, Verhaal en avontuur.

Onze jeugd is niet helemaal overtuigd van deelname aan het Democratisch bestel via verkiezingen, het is vorige week nog gebleken. Op termijn houdt dat gevaren in. Het is van groot belang dat bepaalde dingen diep doordringen, als het even kan bij alle mensen. (En dan ben ik misschien naïef het adagium van Socrates over de misdaad en het bewustzijn te volgen, dat ik geloof dat iemand die ziet hoe de vork in de steel zit, nooit zal kiezen voor een terreurbewind, of voor bot geweld).

Het onbegrip en gebrek aan enthousiasme voor de Rechtsstaat is een voorbeeld van hoe soms alleen maar hoog opgeleide intellectuelen begrip hebben van instellingen en concepten die uitzonderlijk belangrijk zijn om ons allen goed te laten samen leven. Zonder willekeurige martelingen bijvoorbeeld, bedoeld om alle politieke tegenstand te verlammen, zoals de Franse koningen voor de Franse Revolutie nog wel eens graag mochten te werk gaan, en vele andere Verlichte Despoten in die eeuwen en momenteel de corrupte dynastie die Syrië uitzuigt. Het is daarom problematisch dat in de praktijk veel hoog opgeleiden maar een beperkte waaier van overtuigende communicatie weten te hanteren. Wetenschappers schrijven vaak uitsluitend voor eigen publiek, stukken die eerder slaapverwekkend zijn. Gelukkig hebben we nog goede, spitse romanschrijvers, jeugdschrijvers, stripmakers, columnisten, theatermakers en ook leraars en leraressen die op bezielde wijze de samenhang van de samenleving schetsen en de waarde van dit soort leven. Hebben wij echter niet ook nood aan evenwichtige, aanwezige ouders? Offeren we die figuren vandaag niet al te veel op aan een goed draaiende economie? Is het  niet zo dat een kind zijn Moedertaal leert van zijn moeder, de meest aanwezige persoon na de geboorte? En dat bij uitbreiding ook de grondstructuur van het geweten vooral door de moeder, de warme en normen sprekende vertrouwenspersoon bij uitstek, gevormd wordt in elk jong kind?

Vergeet in die zin de pastoor of Jezus. Bedenk het even, wat zou de wereld zijn zonder mensen met goed gevormde gewetens? Of mogen we aannemen dat ook zonder toegewijde moederfiguur, of vaderfiguur of degelijke vervangende personen, de grondstructuur van het Geweten aangeboren is? Zoals wellicht ‘de ziel van elke mens’ ingeboren is, in de betekenis van de aard, het  karakter van een persoon. Met inbegrip van bepaalde essentiële karaktertrekken en talenten zoals heilige zachtmoedigheid, heldhaftige dapperheid, diepe onverschilligheid en luiheid, of juist iets als de net in het consulaat vertoonde neiging tot genadeloze wreedheid?…

Het gebeuren in Turkije mogen wij niet zo interpreteren dat het om “anderen” gaat. Ook bij ons, bescheiden Belgen van nu, zitten er ongetwijfeld kiemen van de tendens om mensen te doden omwille van hun (al dan niet goudeerlijke) andere ideeën. Kiemen van bereidheid mensen te vierendelen om macht te kunnen uitoefenen over miljoenen en het grote geld op te strijken dat daar bij hoort. Denk maar aan hoe de jongens van Schild en Vrienden het verkeerde pad al waren opgegaan.

Een laatste opmerking die ik wil maken bij dit majeure internationale feit betreft de rol van religie. Wat er vandaag bij de Saoedische Arabieren aan het gebeuren is, dat is in feite de opkomst van een superrijke klasse, gevoed met oliedollars, die meent dat zij boven de moraal staan. Boven de wetten. Boven God. Laat dat volgens experten zoals Emilio Platti , in een opinie uitgesproken in tempore non suspecto, nu net de situatie zijn waarin profeet Mohammed zijn roeping kreeg in de achtste eeuw. Als weesjongen was hij existentieel bijzonder kwetsbaar in een tijd dat een aantal Arabische families rijk en machtig geworden waren dankzij de uitgebreide handel met inzet van kamelen karavanen. Die handelaarsclans waren gaan vinden dat zij de Wetten mochten maken. Dat er geen plaats was voor een God. Geen nood aan iets als de Joodse Tien Woorden, de Decaloog…

Laat mij dan maar een lans breken voor een God. Alleen al vanuit het besef dat ik zelf en mijn gelijken op een dag niet zouden kunnen volstaan om het diep- Zwarte Kwaad een halt toe te roepen dat gegarandeerd in elke generatie tracht de kop op te steken.