Een universele ziekteverzekering in een Afrikaans ontwikkelingsland? Lange tijd hielden tal van experts het niet voor mogelijk. In Ghana blaast het National Health Insurance System (NHIS) intussen zes kaarsjes uit.
Mevrouw Akua Asantewaa uit Akim Gyadam maakt dankbaar gebruik van de ziekteverzekering: “Op woensdag vinden de raadplegingen voor hoge-bloeddrukpatiënten plaats in het Akim Oda District ziekenhuis. Donderdagen zijn voor diabetespatiënten. Op deze twee dagen loopt de polikliniek vol omdat de patiënten er terecht kunnen voor consultaties en medicijnen. Als je de 13 Ghana Cedi (ongeveer € 6) voor de jaarlijkse bijdrage betaalt, kan je elke maand het ziekenhuis bezoeken voor raadpleging en controle. Vóór de invoering van het NHIS ging ik zelden naar het ziekenhuis voor controles. Ik wist niet eens dat ik een hoge bloeddruk had.”
Voor iemand als Akua is een doktersbezoek een vrij nieuwe ervaring. Net zoals in de meeste Afrikaanse landen, hebben de gezondheidsdiensten in Ghana te lijden onder gebrekkige medische voorzieningen, gebrek aan gekwalificeerd personeel en aan betaalbare medicijnen. De gebruikers laten betalen voor deze diensten, heeft de gezondheid geen goed gedaan. Net als heel wat andere ontwikkelingslanden, zag Ghana zich zo’n 25 jaar geleden door de Wereldbank en het IMF verplicht om ‘gebruikersbijdrages’ in te voeren om ‘de kosten te recuperen’. In de praktijk zijn het remgelden in de meest negatieve zin van het woord: het merendeel van de Ghanezen raakte uitgesloten van het recht op gezondheidszorg. De Ghanese National Patriotic Party trok in 2000 naar de verkiezingen – en won ze – met de belofte van een nationaal ziekteverzekeringssysteem in te voeren. Na jaren van moeizame onderhandelingen zag het NHIS in 2005 het levenslicht.
Wie draagt bij?
Waar halen de Ghanezen de middelen vandaan? 70 tot 75% van de fondsen komt niet uit bijdragen zoals die van Akua, maar uit BTW. Daarop heeft Ghana heel wat kritiek gekregen. Maar: “Ghana heeft de geniale inval gehad om de melkkoe van de BTW – die overal elders de armen nog armer maakt – tot een progressieve belasting om te buigen, en is daar nog in geslaagd ook,” aldus Werner Soors, expert in sociale zekerheid van het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Verder is 20 tot 25% van de financiering afkomstig uit subsidies van de centrale overheid en bijdragen van verzekerden uit de formele sector. De laatste 5% van de bijdragen is afkomstig van verzekerden uit de informele economie, dat wil zeggen de 80% van de Ghanezen die producten op de markt of op straat verkopen of er hun diensten aanbieden zoals schrijnwerk. Werklozen, ouderen, kinderen en extreem armen zijn vrijgesteld. Deze financieringswijze is nog een fundamentele verwezenlijking die Ghana op zijn palmares mag schrijven. “In Ghana is men er op democratische wijze in geslaagd om de meest begoeden, de werknemers in het staatsapparaat, mee te laten betalen voor de premies van de minst begoeden,” aldus Soors, die tegelijk een aantal tekortkomingen erkent van het nog jonge systeem: “Natuurlijk is er nog heel wat werk aan de winkel: om de gezondheidsdiensten zelf sterker te maken en rechtvaardiger te spreiden, om de kostescalatie tegen te gaan en om de financieringstekorten op een stabiele manier te vullen.”
Kwaliteit ondermaats
Volgens de cijfers van de Ghanese overheid steeg het aantal aansluitingen op vijf jaar tijd van 5% tot 65% van de bevolking, uitzonderlijk hoog binnen Afrika. Maar uiteindelijk is het doel een betere toegang tot de gezondheidszorg, niet het hebben van een lidkaart. Al in 2006 gingen leden bijna twee maal zoveel op consultatie als niet-leden. In 2009 gingen leden zelfs gemiddeld 1,5 keer per jaar op consultatie, een benijdenswaardig resultaat in vergelijking met de buurlanden. Daartegenover staat dat de kwaliteit van de zorg vaak ondermaats is, en in de armere streken van het land ook nauwelijks aanwezig. Daarom ook dat in de praktijk mensen in de armere streken van Ghana zich minder vaak aansluiten. Het land telt slechts 2.082 artsen, dat is één arts op 11.649 personen, ver beneden de voorschriften van de Wereldgezondheidsorganisatie.
Vakbonden betrokken
Als organisatie die ijvert voor het recht op gezondheid voor iedereen, heeft fos heel veel belangstelling voor Ghana’s NHIS. De verworven inzichten en ervaringen kunnen uitgewisseld worden met de andere landen waar fos actief is. Daarom zullen we onze werking in Ghana in de toekomst richten op de gezondheidssector. De gezondheidszorg toegankelijker maken, is ook een zorg van de vakbonden in Ghana. Zo zit de secretaris-generaal van de Ghanese vakbondskoepel GTUC in het bestuurscomité van de NHIS. Het vergroten van onze samenwerking met de vakbonden in Ghana zal fos helpen bij het realiseren van zowel waardig werk als toegang tot gezondheid.
01 juni 2011
Auteur: Kwaku Acheampong
Contact: Kwaku.Acheampong@fos-socsol.be
