Marmotten race

De schrijfster vergelijkt het systeem –in wat ze zelf een versimpelde vorm noemt – met een marmotten- of caviarace in een soort sjoelbak. In die bak is een soort doolhof uitgezet die leidt naar diverse poortjes met geld bedragen.

De hoop is dat jouw cavia het hoogste geldbedrag trippelde. Maar de schotten die in de bak zijn geplaatst bepaalden waar het dier uitkomt.

R. van Iperen: “Individuen in de maatschappij zijn de poppetjes, de cavia’s. Het systeem dat is de bak met schotten. Die schotten zijn een eeuwenlang opgetuigd bouwwerk. De stand van de schotten wordt bepaald door een lange erfenis van stenen muren vol cultuur, religie, gewoonten, geschiedenis en wetgeving gestut met taal en lokale omgangsvormen.” We zouden eraan toevoegen de klassenstrijd.

Machtige industrieën hebben zich verbonden aan politici

Om de plaats van de schotten te veranderen zullen de schotten collectief moeten worden verplaatst. Ze verwerpt dan ook de slogan bijvoorbeeld ‘een beter milieu begint bij jezelf’ omdat die uitgaat van de individuele maakbaarheidsideologie en omdat die de solidaire en collectieve aanpak in de weg staat van systeemverandering.

Voor haar blijft de val van de Muur in Berlijn in 1989 terecht een cruciale gebeurtenis. Het was volgens schrijfster de overwinning van het democratisch kapitalisme. Graag hadden we ook de rol van decennia intense Koude Oorlog vermeld gezien. Maar ook het Rijnlandmodel in West-Europa waarnaar ze met enig heimwee verwijst is mislukt.

Terug naar af

We zijn nu terug bij af. Het rauwe kapitalistisch ‘sharehoudermodel’ leidt de dans met als enige geloofspunt en dogma: winstmaximalisatie voor de aandeelhouders en al die zorgen over het beschermen van de mens en omgeving is te duur en te belemmerend voor hun vrijheid.

Voor de schrijfster heeft er in het Westen een feitelijke staatsgreep plaatsgevonden. Machtige industrieën hebben zich verbonden aan politici. Deze politici bedienen een geglobaliseerde markt, met wetgeving en regelgeving, en bedrijven.

De fundamentele tegenstelling is tussen de lokale realiteit en de globale problemen

Anderzijds heb je lokale zondebokpolitiek gericht tegen werklozen, migranten en andere zwakkere bevolkingsgroepen (rechts en extreemrechts). Elk probleem is individueel: ‘eigen schuld dikke bult’. Er is geen enkel mededogen meer met mensen die ziek, zwak, arm, dik, verslaafd, zin.

Hoe geglobaliseerd ook, men leeft in gescheiden werelden en diende daarbij enkel het eigen belang van “mijn planeet eerst”.

Voor de auteur is de fundamentele tegenstelling tussen de lokale realiteit en de globale problemen. Het lokale systeem is het systeem op de grond in de steden en dorpen en gewesten en landen. Daar wordt het dagelijks leven geleid van miljarden mensen in arbeid, onderwijs, verzorgings- en ziekenhuizen, fysieke infrastructuren. Dat is de ene planeet.

Daarboven hangt een ander systeem. Een systeem in “the cloud” een intens verweven netwerk van financiële instellingen, multinationals, techbedrijven, supranationale technocratieën zoals IMF of Wereldbank, superrijke miljardairs, ondernemers, en politici. Dat is de andere planeet.

Alhoewel ons inziens de scheiding tussen die twee werelden kunstmatig is. We spreken eerder van een onderscheid. Want de wereld “boven” in “the cloud”, zoals de auteur zegt, beïnvloedt sterk de wereld in de dorpen en steden. Het is zoals in een baai waar zout water van de oceaan zich vermengt met lokaal zoet water.

De auteur wijst zelf op die interferentie. Zij wijst op de schijnbare paradoxale broederschap tussen globalisten en nationalisten. Ze geeft het voorbeeld van de Brexit waar de nationalisten met hun propaganda voor de daling van de immigratie, het herstel van de grenzen en de terugkeer naar een “aanvaardbaar straatbeeld” het referendum wonnen.

De nationalisten van extreemrechts spelen samen één spel met de globalisten in het oligarchen-kapitalisme

Minder bekend is dat de stuwende kracht achter deze Brexit campagne de Londense City was met zijn steenrijke financiële oligarchie (nvdr. met de rechtse Nigel Farage, als gewezen grondstoffenhandelaar in The City, de leider van de Brexit-campagne). De nationalisten van extreemrechts spelen samen één spel met de globalisten in het oligarchen-kapitalisme.

De eend en de hyena

Voor de auteur is de rode loper voor de Alt-democratie (alternatieve vormen van democratie, nvdr) uitgerold door de ‘gematigde politieke partijen’. De liberale democratie werkt niet voor haar inwoners. De auteur: “de liberale democratie ziet eruit als een eend, klinkt als een eend, maar het functioneert als een hyena” (blz. 110). De sabotage van democratische instituties gebeurt steeds minder heimelijk.

R. Van Iperen verwijst naar Amerikaanse techmiljardairs zoals een Peter Thiel die dromen van een wereld zonder overheid of belastingen. Democratie is aan hen niet besteed omdat het hun individuele vrijheid beperkt en wat zij noemen “de rotte appels” (de zwakken, ouderen, immigranten, gehandicapten werklozen, zieken, …), die het niet op eigen kracht redden, onterecht bevoordeelt.

Conservatieve libertariërs zien de democratie als een vals instrument om welvaart te herverdelen. De economische vrijheid die Thiel voorstaat wordt gecompenseerd door een strenge culturele ordening die hij ziet als antwoord op de moderne wereld. Nationalistisch extreemrechts vormt voor hem daarin een sleutelelement.

De relaties tussen de privésector en de politiek ontvouwen zich in 2025 steeds meer in het zicht. Zo was Thiel – een vriend van Elon Musk – de zakelijke partner en mentor van J.D. Vance. Met de steun van Peter Thiel werd Vance schatrijk en kreeg hij de wind in de zeilen richting zijn huidige rol als vicepresidentskandidaat van Donald Trump.

Voor Alt-right en Alt-finance is vrijheid en democratie onverenigbaar

De herverkiezing van Donald Trump met als running mate J.D. Vance was een droomhuwelijk tussen Alt-right (extreemrechts) en Alt-finance (alternatieve vaak op technologie gebaseerde financiering buiten het banksysteem, nvdr). Het luidt een nieuw tijdperk in wat betreft schaamteloosheid, bewuste afbraak van de democratie.

Ze zeggen te strijden voor de “morele superioriteit van de westerse beschaving door oplossingen te bieden, maar zorgen voor uitsluiting, onderdrukking, en ontmenselijking van iedereen die niet binnen een christelijke, witte vooroorlogse zedenschets past”(blz. 144). Voor hen is vrijheid en democratie onverenigbaar.

De rol van de staat cruciaal

Voor ons ligt een messcherp essay dat individualistische maakbaarheidsideologie verwerpt, ‘the winner takes it all’ mentaliteit. En het belang van systeemkritiek en de strijd voor verandering voorop stelt als dé voorwaarde voor menselijke emancipatie.

Dat is niet evident gezien vele schrijvers, lesgevers, mediamensen, politici in onze contreien gedomesticeerde huisdieren zijn geworden van het globalistische, oligarchen-kapitalisme.

De auteur is er zich van bewust dat een essay een beperkt probeersel is gezien de grote systeemuitdagingen. Ze zegt eerlijk “ik heb geen hapklare oplossingen” (blz. 158). Maar in een essay juiste opmerkingen maken die breken met het heersend ideologisch verhaal, is al belangrijk.

Natuurlijk zijn sommige uitgangspunten vergeten en/of voor betwisting vatbaar. Bijvoorbeeld als de schrijfster de val van de Berlijnse Muur in 1989 – terecht – cruciaal noemt waarbij het “democratisch kapitalisme” won. Daarbij mogen we niet vergeten dat er een decennialange Koude Oorlog van het “democratisch Westen” woedde die de socialistische experimenten in een carcan dwong. Wat bijvoorbeeld tot vandaag met Cuba en Venezuela het geval is.

Een andere blinde vlek is de ontwikkeling van een zuidelijke bewustwording die 500 jaar westerse kolonisatie, uitbuiting, onderdrukking afwijst en zijn eigen ontwikkelingspad opgaat, denk maar aan BRICS. Sommige van die landen kiezen voor socialistische recepten, anderen keynesiaanse. In beide gevallen met een stevige rol van de nationale staat als dam tegen de wolven van Wall Street en Seattle.

x

Roxane van Iperen, Eigen planeet eerst, Uitgeverij Thomas Rap, Amsterdam, 165 blz., 2025. Ze is juriste en schrijfster. Ze schreef o.a. Schuim der aarde, De genocidefax. In Eigen Welzijn ontmaskert ze de mythe als zou alleen de onderklasse voor extreemrechts stemmen. Ze toont aan dat vooral de kleine burgerij (middenklasse) naar rechts opschuift omdat ze bang is haar welvaart en positie te verliezen.