Mijn uithaal naar L. D. W. in het voorlaatste stukje is natuurlijk niet geheel terecht, zoals wel meer woorden en gebaren die we stellen wanneer wij het gevoel krijgen dat iemand de eer van onze beste vrienden, waaronder onszelf, heeft belaagd. Als ik betrokkene zou schaden, zou ik een broer treffen. Hij vertegenwoordigt een secuur soort luis in de pels van het systeem, van de kapitalistische democratie. Hij is en blijft, ondanks bepaalde onsympathieke reflexen, een gedegen onderzoeker die enkele van de mogelijk gruwelijkst denkbaren misdaden, begaan door westerse regimes in voorbije decennia onder de loep neemt. Zonder zulke bewakers die operationeel zijn in het vrije middenveld zou de democratie en het onmisbare vaste geloof erin al gauw ontsporen en wegkwijnen. Het is aan de buitenkanten van de kudde dat de herdershond naar de poten mag en moet bijten, om de hele bende op het goede pad te houden. Een samengaan van maffia met overheden is het laatste wat wenselijk is. Het kwade zit niet in de boodschapper. L. en ik zijn, meer dan iets anders, brothers in arms: we schuwen het niet autoriteiten in het hemdje te zetten en met scherpe pen onrecht of kortzichtig beleid zichtbaar te maken. Als paus Benedictus mijn brieven met doordachte kritische opmerkingen aan hem persoonlijk gericht via de nuntiatuur persoonlijk onder ogen heeft gekregen, zal hij ze wellicht levenslang blijven herinneren. De hypothese k L. heb aangeboden over kolonisatie en de clash cq. vermenging van het westerse wereldbeeld met inheemse religies verdient intussen nadere uitwerking. Dat is voor een marxist relevant materiaal, want het grootkapitaal blijkt minstens sporadisch gebruik te maken van kwaadaardige magie van Afrikaanse oorsprong, zo weet ik uit betrouwbare bron.
Het incident geeft mij de kans even een voorbeeld te geven van perfide, kwaadaardige machten die uit het duisterste hart van Afrika komen en in Europa worden opgeroepen door grote economische spelers. Het gaat om religieus-magische praktijken die vandaag toegepast worden om de concurrenten te nekken en voor te blijven, bijna zonder dat iemand het weet. Geen complot, wel doortrapte, sluwe, criminele toepassingen van vuile macht.
Luister. Eerst en vooral moet ik toelichten hoe de Afrikaanse mens, in tegenstelling tot de mens in ons eigen universum, dat door de Verlichting is gegaan en in zijn wereldbeeld en mensbeeld zeer door onomstootbare wetenschappelijke inzichten is gezuiverd, tot op vandaag een religieus beeld van zichzelf en de werkelijkheid huldigt. Ook in West-Europa was hekserij, meestal niet door vrouwen maar door mannelijke tovenaars bedreven, tot voor enkele generaties courant gebleven. Het volstaat enkele werken uit de negende kunst, het tekenverhaal, te consulteren. Zoals “Stilte” van Comes, zoon van de Hoge Venen en “De toverkol” van Servais, zoon van de Ardennen. Servais heeft een heldere blik op wezenlijke tendensen, zijn laatste boek draait rond de wolf, maar heeft de auteur gemaakt nadat grote instellingen van Europa zijn geliefde Gaume hebben aangetast; dit boek gaat over de ecologische bedreigingen die kortzichtige economische wereldbeelden en tactieken veroorzaken.
Ook in West-Europa is hekserij, meestal niet door vrouwen maar door mannelijke tovenaars bedreven,
tot voor enkele generaties courant gebleven.
Mijn punt was dat je het kolonialisme, de beschavende invloed en waarde van de Belgische komst in de wereld van de Congolese mens, niet adequaat kunt beoordelen, wanneer je geen goed begrip bezit van religie. In de colleges aan de faculteit Psychologie van de KU Leuven ontvingen wij geestelijke voeding met behulp van wat je de eigen waarheid van de antropoloog kunt noemen. Onderzoekers die vele maanden ter plaatse hebben verbleven, hebben kunnen merken hoe magie ook vandaag leeft en soms onthutsende resultaten behaalt. Professor Filip De Boeck, een gelauwerde wetenschapper die studie verrichte op de stam van de Yaka in Congo, leerde ons hoe bij dit volk en bij de Tchokwe, en ongetwijfeld bij vele andere etnieën, bezwering van buren gebruikelijk blijft. Onder de dakranden bleken op een dag toen een groep Tchokwe een Yaka dorp kwamen zuiveren, magische fetisjen te zijn verborgen. Het met behulp van de lokale tovenaar onheil toesturen aan rivalen blijkt zo frequent in zwang, dat in die rurale gebieden minstens tot in de jaren negentig en waarschijnlijk tot op vandaag, de dood van een mens in de eerste plaats zal toegeschreven worden aan een kwaadaardige beheksing. Alleen wanneer een man zeer oud wordt, is men bereid te erkennen dat de doodsoorzaak wellicht de ouderdom betreft.
Mensen uit mijn nauwe kring in de jaren na 2004, getuigden dat keiharde hatelijkheid in West-Afrika veel voorkomt, zelfs onder vrienden en vriendinnen. Een vrouw die een kindje verwacht, zal dit heuglijke feit vaak voor eigen vriendinnen verborgen houden, uit vrees dat die uit jaloezie een tovenaar zullen vragen de zwangerschap te verstoren. Bij professor Valère Neckebrouck leerden wij iets dat geleerden en psychiaters bij ons eveneens toenemend benadrukken: dat de scheiding tussen geest en lijf kunstmatig is. Een holistische benadering van de gezondheidszorg en van de mens is meer juist, kan meer verklaren en kan helpen mensen te revitaliseren en van angsten en complexen te vrijwaren. De cijfers van depressie en burn out wijzen bij ons ook op de onmacht van de grotendeels somatische geneeskunde. Een groot arts en psychiater als professor Piet Nijs leerde ons als studenten dat er gevallen zijn waarbij een mens eerst langs de somatische klinieken gaat, waar om de klachten pogend op te lossen, chirurgische ingrepen worden gedaan. Bij een vrouw werden maagverkleiningen en andere amputaties verricht door internisten met tunnelzicht op het lichaam, die geen enkele verbetering bleken te brengen. Pas nadat de geplaagde persoon in gesprekstherapie ging, en een verhaal kon brengen over het eigen leven en lijden, gedurende tientallen sessies, trad genezing op en verdwenen de ergerlijke symptomen. De uitdrukking “op verhaal komen bij een medemens” verdient het veel meer in acht te worden genomen. De oproep van de CAW’s in ons land die pas nog verscheen via De Wereld Morgen, doet precies dit: een oproep om elkaars therapeut te zijn. Terug tijd te maken om naar elkaar te luisteren. Een zorg die als eens steen op de maag ligt, kan wanneer zij haar toernee door het brein doet en in woorden kan worden uitgedrukt in een gesprek onder vier ogen met een vertrouwenspersoon, oplossen.
“Een holistische benadering van de gezondheidszorg en van de mens is meer juist, kan meer verklaren en kan helpen mensen te revitaliseren en van angsten en complexen te vrijwaren.”
Een van de werken die het beste dit wonderbare effect van het goede gesprek en van het luisteren uit de doeken doet, is “De luister van het luisteren” van prof. Nijs (2005). Er zijn intussen echter vele studies geschreven voor het grote publiek die het hierover hebben. Het standaardwerk over opvang van wie met innerlijke pijn kampt van Manu Keirse blijft ook een baken: “Helpen bij verdriet en verlies”. Keirse wijst erop dat vele medeburgers niet bij iemand die in rouwverwerking verkeert, na een ontslag of een sterfgeval bijvoorbeeld, op bezoek gaan, omdat zij bij zichzelf zeggen: “Wat kan ik die mens immers vertellen?”. Het is heilzaam de vraag om te draaien, en ervan uit te gaan dat de kracht van luisteren zeer groot is: “Wat kan die mens mij vertellen?”.
Een aanwijzing over de waarheid van mijn bedenkingen is ook, in de lijn van het donut model van de economie van Kate Rawoth, dat onze samenleving die oppervlakkig bekeken haar welvaart puurt uit de hardwerkende deelnemers aan de economie (‘Jobs, jobs, jobs…. Is wat wij nodig hebben!” riep een vorige premier graag uit)… in feite maar aan de gang wordt gehouden door de divisie van vrijwillige luisteraars bij telefonische hulplijnen zoals Tele-Onthaal, de kindertelefoon en de Zelfmoordlijn. Toen ik daar acht jaar diensten opnam, werd mij duidelijk dat het vrij gesloten karakter van de Vlaming hem parten speelt en dat er veel verborgen verdriet heerst. De corona crisis vandaag geeft ons nieuwe kansen dit bespreekbaar te maken.
“Op verhaal komen bij elkaar, het is een magische affirmatie die meer belangstelling verdient”
De Afrikaanse mens van onder de Sahara leeft anderzijds in een universum, geloof mij vrij, dat geïnfecteerd blijft met magische religieuze toestanden. In die zin is het contact met ons Westerse denken ongetwijfeld een bevrijdend effect uitgegaan dankzij de kolonisator. Ons nuchter en zakelijk mensbeeld en wereldbeeld, zo zal uit nader onderzoek zeker blijken, de bruinhuidige mens hebben deugd gedaan. In religiositeit raakt de mens licht verstrikt. Een te grote devotie, een sterke vorm van goedgelovigheid (en bijhorende onderwerping aan priesters en pausen), een al te letterlijke lezing van de Bijbelse affirmaties… het is duidelijk dat deze veel mensen veel vitaliteit, moed, sensuele levenslust… heeft gekost.
Aan de andere kant is onze mentaliteit zeker doorgeschoten en zit de burger er faliekant naast wanneer hij zijn portefeuille aanwijst als enige idool, het geld als alfa en omega van waarin hij “gelooft”. Ook hier liggen de voorbeelden voor het rapen. Een geval dat mij reeds als jongeling trof, is dit van de ouders die in het eigen bedrijf zoveel tijd en energie investeren, dat de kinderen verkommeren. Een situatie die meer dan eens als een boemerang in het gezicht van de hardwerkenden is teruggekomen onder de vorm van zelfmoord van een zoon of een dochter. Dat kan je niemand toewensen. Godzijdank is zelfs voor de nabestaanden niet per definitie elke levenszin onvindbaar; in onze regio zijn legio gevallen van personen die uit deze diepe crisis de moed putten om het mensbeeld helemaal om te turnen en zich te gaan toeleggen op het delen van de verworven inzichten over de existentie, over wat de belangrijkste waarden zijn.
Terug naar Afrika. Het waren uitermate verdiepende, interessante momenten, wanneer ik in gesprek met vertrouwelingen van wie de wieg onder de Sahara had gestaan, mocht vernemen wat boosaardige lieden er uitrichten met behulp van magie en bepaalde vormen van voorouderlijk geloof. Een jonge Igbo man, afkomstig uit Nigeria en daar weggegaan na een pijnlijk afgelopen liefde, leerde mij kennen en vertrouwen. De jonge man, K., beschikte over vele talenten en heel wat ambitie. Hij zou in een ander Europees land, dat verder staat in het integreren van talent uit verre landen op de werkvloeren, het wellicht tot advocaat, dokter of leraar hebben geschopt. Hij is in Vlaams-Brabant intussen opgeklommen tot chauffeur bij de Lijn, en stelt het goed. Op een dag nam hij mij in vertrouwen, wat niet moeilijk was omdat mijn toenmalige echtgenote tot zijn stam behoorde en in het Leuvense een goede reputatie had opgebouwd als integere madam. Hij beloonde mij voor mijn openheid en eerbied naar zijn persoon door het volgende getuigenis te delen. “In Nigeria wordt aan magie gedaan. Ik heb persoonlijk het geval gekend waarbij een bedrijfsleider zijn macht heeft versterkt door een baby te laten doden in ruil voor een grote som geld. Het lijkje werd dan op rituele wijze behekst en werd onder de drempel van de poort van de compound begraven”.
Even verbijsterend maar buiten de kwaadaardige sfeer, zijn gevallen zoals De Boeck de studenten rapporteerde. Hoe hij op een dag na weken verblijf in het Yaka dorp, zonder iemand te verwittigen, enkele dorpen verder trok om een lokale tovenaar te ontmoeten. De oude man zat voor zijn deur te wachten: hij had aangevoeld dat de westerling op komst was. Daar en dan heeft de hoogleraar persoonlijk gezien hoe de medicijnman met behulp van enkele bezweringen het weer van het ene moment op het andere heeft doen omslaan. Dagenlang was het zonnig en droog geweest, maar na het ritueel dat de wijze ouderling uitvoerde, pakten wolken direct samen en viel er regen.
Een vergelijkbare figuur komt aan bod in het boek van de hand van de Belgische met Congolese roots Bibiche Lutonadio, “Sur le banc de la misère au Congo”. Dat is een autobiografie van een meisje dat in extreem moeilijke omstandigheden was opgegroeid als oudste dochter in een eenoudergezin. Lange tijd sliep zij in het midden van de woonkamer op de tafel, bij gebrek aan meer comfort. Op een dag ontmoette zij op de markt een oude vrouw, die toonde hoe je het kon doen regenen. Door bepaalde cirkelvormige bewegingen te maken met een bezem van rijshout, onder bepaalde voorwaarden (je moest snel zijn). Dit verhaal is uitgegeven bij de grote Franse uitgeverij “L’harmattan”.
Het zou mij deugd doen via deze weg dit soort realiteit, die bij ons nu eenmaal buiten beeld is gevallen doordat onze blik in andere richtingen is gestuurd door de komst van de positieve wetenschappen, die dingen doet als motoren van wagens en tanks in elkaar steken, voor u, beste lezer, opnieuw zichtbaar te maken. Aldus zou ik u inwijden in kennis die momenteel blijkbaar vooral in een zeer exclusief milieu van bedrijfsleiders van de grootste bedrijven bekend is en pogend wordt toegepast om het bedrijf te versterken in de concurrentieslag!
In mijn eerste grote artikel over spiritualiteit, “Het bos als boek van God”, dat ter gelegenheid van de week van het bos in september 2003 in Tertio verscheen, mocht ik er al op wijzen dat in Japan beelden worden vereerd op een soort begraafplaatsen. Het zijn fallussen en de bedoeling van de momenten van meditatie er omheen uitgevoerd, is niet alleen het seksleven te verbeteren, maar even goed de economische vitaliteit van het bedrijf.
Uit onverdachte bron, uit de mond van een nuchtere jonge handelaar in tribale objecten, die zijn winkeltje een jaar of tien geleden hield aan het voormalige Fochplein te Leuven (heden De Somerplein), vernam ik het volgende. De etalage had mij in haar pracht getroffen. Bij een bezoek bleken de voorwerpen authentiek en de prijzen redelijk. Als voormalig student antropologie van Afrika, herkende ik typologie, vormgeving, thematieken, en kon ik in de verder lege winkel vertellen. Ik kocht een toverbeeldje zoals die talrijk in de handel zijn: een houten menselijke figuur, waar grote ijzeren nagels waren in geslagen. De uitdrukking op het gezichtje was dodelijk ernstig, licht melancholish en er ging een nauw merkbare dreiging en kracht van uit. De handelaar die samen met zijn vader in de business was, ging persoonlijk geregeld naar de betreffende landen in Afrika, en kende zijn vak. Hij kon mij gerust stellen dat het beeldje van mijn keuze niet meer met grote krachten was opgeladen. En het trouwens nooit echt was geweest. Het had jaren voordien in een speciale spirituele hut opgesteld gestaan in een klein dorp. De sjamaan kwam daar voor bepaalde rituelen. Het was duidelijk dat inderdaad bepaalde vloeistoffen vaak over het beeldje waren gegoten. Zoals waarschijnlijk melk, bloed van offerdieren en sperma.
Ik heb dat beeldje een jaar of wat in bezit gehouden. Vooral in mijn tuin heb ik het gepositioneerd, ik vond het te griezelig om lang binnen te zetten. Daarna werd de uitstraling ervan mij tocht te veel, en heb ik er mij van ontdaan, na er een laatste foto van te maken. Je stamt uit een geslacht van fotograferende mensen of niet. Een concrete uitwerking op mijn leven heb ik nooit opgemerkt. Of toch niet zo nadrukkelijk dat ik er vandaag in woorden zou kunnen over rapporteren. Het ding had een zekere uitwerking, die toch vooral in de sfeer van de levensernst lag. De verkoper had mij verzekerd dat het nooit voor kwaadaardige doelen was bestemd of gebruikt, maar ik vond het toch te lelijk om het te houden.
Door gedurende een paar seizoenen mijn levensruimte met zo een (gewezen) cultus voorwerp te delen, bleef mij echter het getuigenis van de handelaar in etnische kunst beter bij, en dit deel ik nu met u. Hij verklaarde, op de zakelijke toon van iemand die zijn brood met de dingen verdient, dat hij de werkelijk met zware, duistere krachten opgeladen beelden in aanzienlijke aantallen verkocht aan ceo’s. Die geloofden graag in deze irrationele krachten en blijken ze in het geheim in te zetten tegen elkaar, tegen andere grote bedrijven. In ons deel van de wereld. In Parijs, Londen, Brussel, Frankfurt en andere centra.
Wie onderzoek wil verrichten over deze praktijken, kan zeker zijn licht opsteken bij wetenschappers in de antropologie en de etnografie. In onze cursussen kregen wij straffe, maar verifieerbare verhalen in dezelfde zin. Over kleine bedrijven die floreerden zo lang de kracht in een bepaald beeldje zat dat de eigenaar zichtbaar in zijn zaak had opgesteld. Beeldjes die na enige studie, gemakkelijk te herkennen zijn. De agressieve kracht wordt onder andere bekomen door kogelhulzen erin te integreren.
Conclusie
Een assistent bij de faculteit geschiedenis in onze studententijd herhaalde af en toe een interessante spreuk: “gelijke polen stoten elkaar af”. Dat klopt zoals elk kind weet, in het universum van het magnetisme dat de fysica in kaart brengt. Ook onder mensen speelt een dergelijk effect geregeld mee. Ik zou dom zijn als ik iemand als L. D. W. blijvend onder vuur nam en afwees in zijn identiteit en streven als schrijver en onderzoeker. Wij gelijken op elkaar: hij heeft als observator met kennis van de geschriften van Marx een fijne neus voor de wandaden die “het Kapitaal” soms begaat of begaan heeft. Persoonlijk mag ik mijzelf wellicht beschrijven als gedreven door een missie als “mensengenezer”, naar de titel van het bekende boek van Koen Peeters, (een medestudent van wijlen René Devisch, professor Antropologie en docent van de fascinerende colleges genaamd World Etnography I en II). Mijn werkterrein als opiniemaker is breed, en het sluit ook juist de effecten van religie, spiritualiteit, presentie en meditatie op de gezondheid van onze tijdgenoten in. Wanneer ik verontwaardiging ervaar bij het feit dat grote economische spelers zwarte Afrikaanse magie inschakelen, bewandel ik een paadje waar mensen als L. ook van gebruik maken, wanneer zij potentiële politieke moorden, wellicht beraamd en besteld door dit establishment van de superrijken op Afrikaanse leiders onderzoekt.
Illustratie: Afrikaans magisch beeldje, bron: Flickr.
