De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Een kritiek op het leidmotief in “Van muur tot muur” van Jonathan Holslag

donderdag 16 september 2021 18:28
Spread the love

Update: epiloog. Waarom sneller gaan dan China misschien geen goede doelstelling is.

In de Academische wereld gaat het om ideeën. Die zijn vrij, en zoals Popper heeft aangetoond, is elke wetenschappelijke hypothese gediend van zoveel mogelijk kritiek van collega’s. Die manier van doen houdt in dat de zoektocht naar Waarheid voorop staat, en niet de vriendelijkheid die in andere situaties tot de etiquette behoort. Deze aanpak staat garant voor voortschrijdend inzicht in de gemeenschap van denkers, via het bekende principe van de dialectiek: een these krijgt een antithese van andere betrokkenen, en op die manier kan een beweging naar hogerop plaatsvinden, naar een nieuwe synthese, zoals Marx benadrukte. Vanuit mijn universitaire vorming als economisch en sociaal  historicus en na zelfstudie in het veld van de Krijgsgeschiedenis en van de biografieën van verschillende spelers op het wereldtoneel in de laatste vijfentachtig jaar, meen ik al een eerste, schetsmatige maar wel grondige kritiek te kunnen leveren op het nieuwe werk van professor Holslag, dat vorige week in vertaling is verschenen onder de titel “Van muur tot muur. Wereldpolitiek sinds 1989”. Na zowat tien jaar de stukjes van de denker te lezen, ben ik vertrouwd met de sterktes en zwaktes van zijn denken.

De reacties op het werk stromen intussen binnen, uit vele landen, in verscheidene talen. Natuurlijk ben ik trots op het feit dat wij met deze figuur met specialisatie in geo-politiek een Vlaamse, Belgische stem op het wereldforum hebben. Anderzijds is Holslag er zich ongetwijfeld van bewust dat hij met zijn  brede syntheses van de politieke en militaire wereld- en Europese geschiedenis  hoog spel speelt. Juist omdat hij veel verantwoordelijkheid neemt, en geregeld zeer persoonlijke en uitgesproken kritieken formuleert en adviezen aan diverse partijen, waaronder regeringsleiders, bedrijven en consumenten, vraagt hij om kritiek. Via de studie van verschillende reviews die al zijn geschreven, en na betrokkene een tijdje geleden persoonlijk te spreken, lijkt het mij mogelijk kritiek te formuleren, ook al heb ik het boek nog niet kunnen lezen.

Gisteren 15 september kort na de middag deelde Holslag een korte recensie van The New Internationalist. Ik laat de tekst volgen en geef dan voor de lezers van De Wereld Morgen mijn bedenkingen. Die gaan over een essentiële trek van de analyse die Holslag maakt. Het feit dat de hoogleraar zich keer op keer op de historische analyse werpt, zonder geschoold te zijn als historicus, maakt mede de kwetsbaarheid van aspecten van zijn betogen uit.

 

The ‘New Internationalist’ on the book

The penny-plain title of Jonathan Holslag’s book is a fair indication of his methodology. Beginning with the fall of the Berlin Wall, he proceeds in straightforward chronological fashion, tackling his timeframe decade by decade. While it is markedly stronger on description than on analysis, World Politics since 1989 is scrupulously non-didactic and pleasingly omnivorous in its scope – Covering globalization, the environment, the rise of China, the machinations of Putin’s Russia, Trump and the surge in right-wing populism, among much else. Holslag gives us the marquee events – Tiananmen Square, 9/11, the financial crash, Brexit, the coronavirus pandemic but he is meticulous in providing the connecting tissue framing these cataclysms. His aim is, as he says, to ‘familiarize the reader with the mile-stones of recent world politics, but also to tell something about the road in between.

We get the customary Western perspective on world affairs but also, and more valuably, Holslag examines Western attitudes from non-Western standpoints, encompassing both state and non-state actors. It is refreshing to read a political history that gives serious weight to the view from Africa, the Middle-East and Asia.

If there is an overarching mood in this thoughtful and multifaceted book it is a pervasive sadness. Holslag mourns the way the surge of optimism that swept the globe following the end of the Cold War has given way to disappointment and disillusionment as politicians and statespersons have manifestly failed to rise to the challenges of the past three decades. He asks: ‘What the hell happened?’

The answer: decades of hubris and complacency happened. It is difficult to argue against his damning conclusion.

 

De laatste zin van deze review betekent  natuurlijk een aansporing. De schrijver Holslag staat bekend als iemand die teleurgesteld is in het beleid van vele Europese mogendheden en van de richting waarin beleid en ontwikkeling van ons continent en Amerika geschieden. Graag ga ik de uitdaging aan een licht te werpen op die positie. Bij de minder in de betrokken disciplines geschoolde lezer verontschuldig ik mij op voorhand dat wellicht niet elke verwijzing naar analyses en schrijvers duidelijk zal zijn. Wat zoekwerk kan verheldering brengen. Ik maak  mij sterk dat mijn tekst toch in voldoende mate te begrijpen is. Met deze kritiek hoop ik andere recensenten aan het denken te zetten en materiaal te leveren om het boek grondig en doeltreffend door te lichten.

 

Een kritiek op het Leidmotiv van het boek

De recensie eindigt met een trefzekere conclusie. [Over het centrale belang van de hubris die is opgetreden in het beleid, en een zekere zelfgenoegzaamheid, gemakzucht]. Conclusie die overigens ook Frans Verhagen al trok in een opiniestuk in De Standaard een paar dagen voor 11 september dit jaar, wat Amerika betreft en haar twintigjarige reactie op de aanslagen. Als echter de huidige problemen vooral voorkomen uit het feit dat de westerse naties overmoedig zijn geweest en gemakzuchtig, zelfvoldaan (complacent)… dan is dat altijd zo na de grootste redding uit de hoogste nood in de moderne geschiedenis, 77 jaar geleden! [Ik doel op de politieke (Churchill) en militaire strijd tegen het Duitse Nazisme en tegen de legers van betrokken natie, ter zee, in de lucht en op het land. Met als bekende exponenten El Alamein, operaties D-Day en Overlord, Stalingrad, operatie Bagraton [maandenlang stierven 10.000 Russen per dag!], de krachtige samenwerking tussen Roosevelt en Churchill, de dappere internationale reizen van deze laatste, ook naar Stalin in Moscou, het onmisbare militaire werk van een Montgomery, Eisenhower en Patton, de slag tegen de zeer effectieve U-boten, de slagen in de Pacific en veel meer].

Amerika, Frankrijk, Engeland (en ook de Russen en de Joegoslaven. Deze laatsten leden het meest van alle naties onder WOII: 1.700.000 personen stierven, dat is een op acht inwoners.), ze hebben immense offers gebracht tijdens de militaire weerstand tegen het Hitler-regime. Duitsland zelf had met twintig jaar vertraging, [nadat het uit de puinen herrees en het Wirtschaftswunder waarmaakte], misschien ook  redenen om het ‘wat rustiger aan te gaan doen’. Was dit dan in zekere zin niet meer dan menselijk? Het veroordelende karakter van uw recente analyses valt mij op. Op iemand die niet blaakt van energie snerpend de zweep leggen, het heeft natuurlijk iets nuttigs, maar toch…

Misschien kunnen we de betrokken historische actoren sinds 1945 toch beter met een dosis mededogen bekijken. Misschien ontbreekt in uw schildering en in de harde lichtbundel toch zowel de historische als de gerijpt-etische component enigszins. Ik zou de betreffende passages bij de Duitse filosoof [Heidegger] over de waarde van de houding van “Gelassenheit” herlezen. En de historicus Kondratieff over de (onvermijdelijke) [opwaartse en neerwaartse conjuncturele] golfbewegingen van de geschiedenis over de zeer lange termijn. Zich nederig en zorgzaam toeleggen op consolidatie van de verworvenheden is wat ik zelf het westen zou adviseren. Dat is misschien toch een elegantere manier om met een uiteindelijk onvermijdelijke historische situatie van verlies aan macht om te gaan.

Vriendelijk, geduldig, waakzaam, verstandig en coöperatief optreden is wel vaker een goede overlevingsstrategie gebleken. [Zowel voor regeringsleiders als voor de individuele mens.] Mijn hoop is dat uw diagnose daartoe mag bijdragen. Het wordt boeiend monitoren hoe de geschiedenis op uw tekstuele zweepslag zal reageren. De betreffende olifant heeft natuurlijk heel wat dat op hem inwerkt. Zowel endogeen als exogeen.

 

Epiloog

De schrijver geeft zelf toe dat de kans klein is dat zijn waarschuwende vinger de loop van het internationale militaire en sociaal-economische beleid zal wijzigen. Wat we moeten doen, om de vitaliteit en weerbaarheid te bewaren en op te krikken, lijkt mij niet vooral nog eens de productiviteit opvoeren. Zijn vele mensen op de arbeidsmarkt al niet zwaar belast? De schrijver en psychiater Dirk De Wachter heeft zich een beeld gevormd van onze samenleving als een grote speedboot… waar meer en meer mensen uit overboord gaan. Tegen het einde van dit jaar wordt verwacht dat een half miljoen mensen niet mee kunnen met de economische race, en in het statuut Langdurig Zieke zullen heil en genezing zoeken. Misschien is een structuurfout in het model, dat we misschien, met het oog op de trage geschiedenis van de laatste duizenden jaren, toch hyper-industrieel kunnen noemen, juist dat de belasting die vele burgers dragen, erg hoog is. De snelle verandering en de complexiteit van de kennis die nodig lijkt om wereld en leven voldoende te begrijpen, brengen een nieuw soort stress mee. Er is wellicht toch sprake van een mentale ontwrichting. Die zich onder andere uit in de vele aanhangers van complottheorieën en in aandacht voor (het “flinke” maar niet bijster waarachtige) extreem rechts. Ook in de steden in China is de ontworteling van de jonge generatie groot. Met hoge zelfdodingscijfers tot gevolg en symptomen als grote onzekerheid bij jonge paren over de aanpak van de opvoeding van het kroost. Wie te snel gaat, dreigt te vallen. Als we dit goed begrijpen, is het misschien toch niet de beste raad, trachten landen met een langzaam historisch-organisch gegroeid groot en nieuw elan zoals China voor te blijven of bij te benen.

 

 

 

 

 

 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!