“Man die tien keer veroordeeld was, rijdt gezin dood: hoe kan zoiets? De gevaren van alcohol, niet alleen verkeerstechnisch maar ook op het vlak van gezondheid en sociaal normbesef, worden nog onvoldoende erkend (De Standaard, 12 augustus 2024)”. Het gaat hier niet enkel over dronken doodrijders.

“Getuige daarvan is onder meer de kritiek die de Hoge Gezondheidsraad eerder dit jaar gaf op het alcoholbeleid van de overheid. Een minimumprijs, een hogere leeftijdsgrens en een reclameverbod zijn eenvoudige maatregelen die bij manier van spreken morgen kunnen worden ingevoerd. Natuurlijk zal dat alles alcoholverslaafde doodrijders niet onmiddellijk afstoppen. Maar op de lange termijn is sociale normering onontbeerlijk om de situatie ten goede te keren.”

Over een ander drama, dat van de door Dutroux vermoorde kinderen, werd een parlementair onderzoek gevoerd. Dat onderzoek besloot dat alles de schuld was van “de afstomping van de norm”.

Daar gaat het dus wél over: Wat deden wij eraan om de “sociale normering” te herstellen?

Sociale normering zorgt ervoor dat mensen hun gedrag aanpassen aan de normen van de situatie en de sociale rollen die zij verpersoonlijken. Hoewel de mens het besef van goed en kwaad in zich draagt is dat sterk onvoldoende.

Twee elementen zijn daarom noodzakelijk: opvoeding en sanctionering. Het begint thuis en op school. Als het verkeerd loopt moet justitie er wat aan doen. Laat dat nu juist het probleem zijn. Welke norm geven wij onze kinderen mee? Wie mag er in de klas nog op wijzen? Bestraffen moet zelfs in justitie vermeden worden.

Zowat alles mag en kan. Kinderen opvoeden wordt dan zoveel als een dagelijkse poging om door afspraken ongelukken te vermijden. Alcohol- en drugmisbruik is bij de jeugd een sterk verspreid fenomeen.

Wie als leraar orde op zaken wil houden maakt het zich erg lastig, wat de opdracht tot een knelpuntberoep maakt. Wat niet mocht en niet kon werd grotendeels door het alomtegenwoordige “geloof” aangegeven.

Onze kerken zijn leeg en “God ziet ons” is uit de huiskamer verdwenen zonder dat er in dat kadertje wat anders kwam. In justitie werd er alles aan gedaan om bestraffing te vermijden: seponeren, bemiddelen, werkstraf, afkopen, niet uitvoeren. Dat heeft de categorie van “ veelplegers” doen ontstaan.

De normvervaging is een dermate sterk fenomeen geworden dat het ook in het beleid is doorgedrongen. Menig parlementair onderzoek toonde vele en ernstige “disfuncties”. De “disfunctie” was andermaal een uitvinding van de Dutroux-commissie.

De termen ‘fout’ of ‘nalatigheid’ mocht niet meer gebruikt worden omdat er mogelijks een sanctionering kon uit volgen. In de besluitvorming van menig onderzoek werd de disfunctie bovendien vergeten of afgezwakt om de politiek verantwoordelijken te ontzien.

De disfunctie heeft nu zijn ultieme vorm bereikt. Wat niet volgens de norm kan moet dan maar “extralegaal” worden doorgevoerd.

Het gaat hierin om veel meer dan om dronken doodrijders. De vraag is hoe je een permissieve maatschappij terug voor iedereen leefbaar kan maken. Dat is een opdracht voor iedereen en het is er één van lange adem.

Het meest storende element van de normvervaging is de sterke toename van geweld in al zijn vormen, thuis, op de bus, in de school, op straat en in het bedrijf. Ook de mondelinge of schriftelijke aanzet daartoe moet daarom gepast worden aangepakt.

Het besef dat er wat moet wijzigen, dat wel degelijk groeit, is echter niet voldoende. Het zal van bovenuit moeten worden opgelegd. Ook dat maakt deel uit van een regeringsonderhandeling. Het gaat daarbij niet enkel over wat er moet gebeuren maar evenzeer over hoe het moet.

Als het ook extralegaal, buiten de normen, kan is dat zoveel als de normalisering van de disfunctie. Als een regeringsverklaring maar een stukje papier is waarmee iedereen nadien zijn zin kan doen is het dat eveneens.

Het is wellicht de belangrijkste opdracht van de federale regeringsonderhandelaars: Als je opnieuw “law and order” wil brengen moet je het tegendeel ervan, incivisme, ongehoorzaamheid aan de wet, verlaten.