Het Shakespeare-tweeluik Billy’s Violence en Billy’s Joy door het Brusselse podiumkunstencollectief Needcompany is een must see. Alles eraan is extreem. Van de inspiratie tot de opvoering. Van de tekst tot het spelplezier. Van de bewerking tot de mise-en-scène.

Zo las schrijver Viktor Afung Lauwers respectievelijk alle tragedies en komedies van de Engelse bard. Hij selecteerde daaruit de personages, de situaties en de verzen die hem intrigeerden, en monteerde daarna alles opnieuw.

Die eigenzinnige, eigentijdse en radicale remix leverde twee zeer verschillende stukken op. Billy’s Violence is een aaneenschakeling van tot op het bot uitgepuurde sterfscènes uit de tragedies (van Romeo en Juliet tot King Lear). Billy’s Joy is een barokke en hilarische opstapeling van scènes uit de komedies (van opnieuw Romeo en Juliet tot Midzomernachtsdroom).

Foto: Maarten vanden Abeele

En die twee teksten leverden op hun beurt twee exuberante, brutale, fysieke, harde, ontroerende, pijnlijke, bij momenten gênante en vooral niets verhullende voorstellingen op, waarin de kwalen en kwellingen van onze tijd – vooral de verhouding tussen man en vrouw – in felle en grillige kleuren geschilderd worden.

Deze twee voorstellingen kan je nu uitzonderlijk op dezelfde avond gaan bekijken. Maar er zijn nog meer redenen om ernaartoe te gaan.

Voor mensen van mijn leeftijd – de zestigers – is Needcompany een begrip. Ik behoor tot de generatie die de voorbije decennia niet alleen ‘met’ maar ook ‘door’ Needcompany in het theater is opgevoed.

Foto: Wonge Bergmann

Voorstellingen als Need to know, Julius Caesar, The Snake Song-trilogy, Isabella’s Room, Oorlog en Terpentijn en Alle Goeds zijn wat mij betreft ijkpunten, niet alleen in het Vlaamse, maar ook in het moderne Europese theater.

Omwille van de generositeit van hun verbeelding die tegelijk vervreemdt en om identificatie vraagt. Omwille van hun verhouding tot het repertoire dat respectvol wordt misbruikt. Omwille van hun vaak surreële en grillige maar nooit vrijblijvende beeldassociaties.

Omwille van hun impliciete en expliciete verwijzingen naar de actualiteit van chaos en geweld. Omwille van hun weigering van een simpele ideologische boodschap. Omwille van hun eigentijdse manier om een verhaal te vertellen.

Omwille van hun niet aflatende vraag naar wat het betekent om theater te maken. Omwille van hun vitaal en fysiek acteren. Omwille van hun uitdagende en wervelende multidisciplinaire montage van theater, dans, tekst, performance, muziek en beeldende kunst.

Foto: Maarten vanden Abeele

Needcompany heeft mij en vele anderen niet alleen leren kijken naar theater maar ook getoond wat theater in een overgemediatiseerde wereld nog vermag. En Needcompany doet dat eigenlijk nog steeds.

Alleen zien we het gezelschap minder en minder in Vlaanderen aan het werk, terwijl het in het buitenland artistiek nog steeds hoge ogen gooit. En dat is doodjammer. Vlaanderen heeft een kort cultureel geheugen.

Dat het gezelschap enkele jaren geleden tijdens de subsidietoekenning door de minister van cultuur ‘opgevist’ moest worden om te voorkomen dat het zou ophouden te bestaan, is eigenlijk wraakroepend.

Needcompany stond mee aan de wieg van een cruciale vernieuwing in het Vlaamse theater begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Jan Lauwers en Grace Ellen Barkey zijn van de generatie van Ivo van Hove, Guy Cassiers, Anne Teresa de Keersmaeker, Jan Fabre, Wim Vandekeybus, e.a. die de Vlaamse podiumkunsten de voorbije decennia hoog op de internationale artistieke agenda hebben gezet.

Termen als ‘De Tachtigers’ of ‘De Vlaamse Golf’ zijn echter containerbegrippen geworden die voorbij gaan aan de grote onderlinge verschillen en individuele parcours van deze makers. Wat hen zeker kenmerkt en verbindt, is dat rond hun artistieke persoonlijkheid nieuwe organisaties werden uitgebouwd.

Hun impact op de ontwikkeling van het Vlaamse theater is groot geweest (al wordt die het laatste decennium helaas overschaduwd door een aantal beschuldigingen van machtsmisbruik). De manier waarop bijvoorbeeld Needcompany omgaat met de autonomie en de synthese van de verschillende artistieke disciplines heeft het huidige Vlaamse theaterlandschap mee getekend. De esthetiek van vele jonge makers is er bewust of onbewust een erfgenaam van.

Needcompany is al lang veel meer dan de voorstellingen van Jan Lauwers alleen. Het is doorheen de jaren steeds meer een plek geworden – en zeker met de MILL, hun vaste stek in Brussel – waar andere en jonge kunstenaars (theatermakers, muzikanten, beeldende kunstenaars) hun werk kunnen ontwikkelen.

De huidige drie centrale makers vullen elkaar daarbij aan. Jan Lauwers stelt zich voorstelling na voorstelling vragen over het kunstenaarschap in een snel veranderende wereld, over vrijheid en tolerantie, over verlangen en herinnering, over geweld en uitsluiting, over macht en mannelijkheid.

Grace Ellen Barkey onderzoekt in haar voorstellingen de irrationele, vitale en sinds kort ook de onbewust culturele lagen van de identiteit. Maarten Seghers op zijn beurt beweegt zich met zijn medium op de grens van performance, theater en concert. Ze doen dat alle drie in een sterk beeldende taal, respectievelijk gedragen door tekst, dans, beeldende kunst en (live-)muziek.

Die hele geschiedenis is op een bepaalde manier ook aanwezig in dit Shakespeare- tweeluik. Billy’s Violence en Billy’s Joy zitten vol met knipoogjes en verwijzingen naar vroegere voorstellingen van Needcompany – al moet je die niet herkennen om ervan te genieten. En hetzelfde geldt voor de stukken van Shakespeare die verwerkt worden.

Los van dat alles ontstaat er een nieuw universum op de scène: nu eens aangrijpend, dan weer spottend, nu eens speels, dan weer haast ondraaglijk wreed.

De wereld van vandaag met zijn geweld, zijn vulgariteit, zijn banaliteit, zijn holle retoriek, zijn onzekerheid, zijn pijn en zijn verlangen vertaald in Billy’s Violence en Billy’s Joy zijn niet zomaar twee voorstellingen.

Samen – en zeker als je ze op dezelfde avond ziet met alle mogelijke spiegeleffecten – zijn ze de explosie van vier decennia theatrale passie en fysieke energie, gerijpt ambacht en totale overgave, intellectuele scherpte en uitzinnig plezier. Alleen al de vergelijking tussen de slotscènes van de twee voorstellingen zet een toeschouwer aan het denken.

De dubbele voorstelling Billy’s Violence (18:00h) en Billy’s Joy (21:00h) door Needcompany gaat door in cultuurcentrum 30CC/Schouwburg, Bondgenotenlaan 21, 3000 Leuven op woensdag 26 februari 2025. Zie tevens het programma van Needcompany in 2025.