In
zijn 250-jarige geschiedenis stond het kapitalisme bol van de financiële
debacles maar telkens blijkt de duur vergaarde kennis een paar generaties
verder reeds verloren gegaan. Ook nu riskeren we weinig te leren uit de laatste
economische crisis.
Geert Janssens, hoofdeconoom bij denktank VKW Metena en auteur
van het Davidsfonds boek De Muizenval, gaat op zoek naar de dieperliggende
oorzaken voor dit structureel onvermogen om crisissen te vermijden. Antwoorden
vindt hij op het kruispunt van economie, psychologie en biologie. Een boeiende
uiteenzetting over een bijzonder actueel onderwerp
Isolde heet ons hartelijk welkom en duidt
op de primeur van het Davidsfonds, nl de samenwerking met een bedrijf:
“business meets culture”
Geert Janssens dankt voor de mooie inleiding en begint
aan zijn betoog middels een
presentatie..
Het collectief falen
Je koopt aandelen zonder te weten waarom en volgt dit
niet op waardoor we van de ene crisis naar de andere hoppen. Je bent een
financieel analfabeet!
– Hebzucht
is dé grote boosdoener, bankiers lijden hier danig onder!
– In
de banksector is veel gebeurd dat niet door de beugel kan, zoals hoge
persoonlijke bonussen bij de vleet, ongelijkheid tussen top-kader-bedienden
– Dit
is niets nieuw! Zie maar naar de voorbije crisissen:
2008 subprime
hypotheken ofte rommelhypotheken
2001
dot-com crisis
1997 Asian
crisis
1987 Black
Monday
1973-1974
olie crisis
1929-1933
Wall Street crash
1857 de railroad crash = de 1ste wereldwijde crash; de
spoorwegen waren toen een hype
1825 (Latijns)Zuid-Amerikaanse crisis: investeringen in
de opkomende economie maar men was afhankelijk van de informatie uit die landen
en dat ging toen heel traag en men kon niet snel genoeg anticiperen
1792 Bank of the US crisis = Alexander Hamilton, minister
van financiën van de VS, had allerlei constructies ontworpen wat tot een hype
leidde maar op de duur niet meer realistisch was. Dit is ook de eerste keer in
de geschiedenis dat een bank “uit de wind” werd gezet met het geld van de
belastingbetaler!
Wat leren we hieruit:
– overvloedig
spaargeld zoekt rendement en vindt risicovolle beleggingen én er is een blind
vertrouwen in verkopers van lucratief schuldpapier en/of diens ‘controleurs’.
– De
overheidsingrepen of –regulering worden aanzien als een soort verzekeringspolis
(vangnet).
– Er
zijn veel betrokkenen in “het spel”.
– De
Ninja leningen in Amerika = er werd vastgoed verkocht aan mensen die de lening
niet konden terugbetalen. De immomarkt werd kunstmatig opgewaardeerd voor de bemiddelden
waardoor deze weer konden lenen met als onderpand het huis. Hierdoor kon geïnvesteerd
worden in renovaties. De waarde steeg en men kon weer wat bijlenen…
– Er
zijn “intrest-only” leningen.
– De
schuldenlast van de Amerikaanse gezinnen verdubbelde op 15 jaar vanaf 1990 en
crashte in 2008.
– Bij
ons is dit effect minder geweest maar woningen zijn dubbel zoveel waard dan het
gemiddelde inkomen.
– Een
verlaging van de rentevoeten leidt tot meer leningen.
– De
afschaffing van de woonbonus zal zorgen voor een waardedaling van de immomarkt.
Financieel analfabetisme
Psychologen wijzen op het te berekende wiskundig model. De economische modellen hebben de crisis niet
zien aankomen.
In de oertijd had men geen financiële problemen en was
enkel jacht nodig om te overleven. Deze drijfveren zijn we vergeten.
Trechter -> impuls (brein – gedachte/idee)
Systeem 1 = impulsief (ongecontroleerd/zonder
inspanning/associatief (verbanden)/ snel/onbewust/gebaseerd op vaardigheid/intuïtief)
Systeem 2 = wacht even, misschien is er een beter
alternatief = het harde denken maar het enige redmiddel is het logische denken.
(gecontroleerd/veel inspanning/deductief (afledingen)/traag/bewust/gebaseerd op
regels/geïnduceerd)
Er zijn vele optische illusies (cfr welke lijn is het langst <——->
>——-< of de “draaiende” cirkels als je naar het statische beeld
kijkt.
Frequent schaken zorgt voor intuïtief schaken.
We kunnen veel leren maar we gaan meestal mee in de
kuddegeest.
We racen ons naar de files.
We doen vele dingen waarvan we ons niet meer bewust zijn!
Valkuilen systeem 1:
– het
overheerst het denken
– de
eerste indrukken domineren
bv een keuze voor de zaal: de helft krijgt een
lottobriefje van 2€ en de andere helft een muntstuk van 2€ => wie wil
ruilen?
Er gaat niets boven “gratis”.
Maurice Allais, Frans econoom, wijst de École Américaine
met de vinger.
•
Congres
in Parijs in 1952
–
Allais zet enkele valletjes uit waarin de
aanwezige Nobelprijswinnaars met open ogen inlopen
•
1979: Amos Tversky en Daniel Kahneman werken
hierop verder en leggen basis voor een nieuwe nutstheorie
•
Dat bezorgt Allais de nobelprijs in 1988;
Tversky en Kahneman krijgen hem in 2002
Nog een voorbeeldje:
Beleggingspsychologie 1
Optie A = 50 procent kans om 1000€ te winnen en 50
procent kans om niet te winnen
Optie B = met zekerheid 450€ ontvangen
Beleggingspsychologie 2
Optie A = 50 procent kans om 1000€ te verliezen en 50 procent
kans om niets te verliezen
Optie B = met zekerheid 450€ verliezen
Welke keuze? => mensen blijven kiezen voor zekerheid.
Een citaat van John Maynard Keynes, Brits econoom: meer
en meer lijkt de beurs op een schoonheidswedstrijd = collectieve waanzin!
David Tuckett, Professor and Director of the Centre for the Study of
Decision-Making Uncertainty at UCL in the Faculty of Brain Sciences:
psychoanalyse: als onze onzinnige drang naar winst losgekoppeld geraakt van
onze angst voor de potentiële gevolgen van de risico’s die we daarvoor moeten
nemen dan verliezen we onze oordeelkundigheid en staat de deur open voor de
ontwikkeling van een zeepbel.
Alan Greenspan, Amerikaans econoom, is op de duur zijn
eigen leugens beginnen geloven => de economische groei die exponentieel
verhoogt is een sprookje! = irrationele overdrijving want prijzen en intresten
beginnen te zakken!
Het weerbericht van de €: de € is niet omkeerbaar: geen
bailouts (reddingsgeld) en geen hefbomen
– dilemma:
eens erin kan je er niet meer uitstappen en eens in de problemen moet je er
zelf uitraken
– de
ECB moet met iedereen rekening houden
Lessen trekken?
We worden om de tuin geleid zonder het te weten.
WYSIWTI = “what you see is what there is” cfr “de volle
maan”: dan worden er meer kindjes geboren, idem bij de nieuwe maan maar dan zie
je die niet!
Constant zien we de dingen niet die we zouden moeten zien.
Bonussen en andere vergoedingen hebben een positief
effect tot op zekere hoogte
Daarboven niet meer => mensen gaan dingen doen om
alles beter voor te stellen = manipulatie!
We mogen de kat niet bij de melk zetten.
Vele bankiers zijn bandieten (cfr Lehman Brothers)
Wie kán bedriegen doet dat en de pakkans heeft daarop
weinig invloed cfr het experiment met de examens = na een tijdje krijgen studenten
de kans om de oplossingen over te schrijven op een nieuw formulier en het
origineel wordt vernietigd => ergens
is er een rem en gaat men niet meer bedriegen…
Ons moreel kompas veroordeelt rechtstreeks stelen maar
filtert onrechtstreeks stelen weg (bonus, premie, …)
Des te verder verwijderd van cash des te groter het
bedrog (witteboord criminaliteit)
Met andermans geld springt men minder zorgvuldig om; idem
wanneer het risico kan worden doorgeschoven (subprime)
? zit er een bypass in ons superego
Adam Smith, Schotse moraalfilosoof en een
pionier op het gebied van de politieke economie, auteur van The wealth
of nations.
Geen onzichtbaarheid zonder controleur.
The cry of the moral sentiments (bv een bakker gebruikt
water ipv melk om brood te maken)
Toezichthouders kunnen enkel lokaal overzicht houden =
alleen in België.
Enkele adviezen:
De wereld is onvoorspelbaar: doe niet alsof.
Het beleid is niet alwetend, reken er niet op.
In België zijn onlangs vele bladzijden nieuwe regelgeving
geschreven om de banksector veiliger te maken…
De banksector is almachtig geworden en kunnen niet
failliet gaan omdat ze te groot geworden zijn.
Gelukkig komen er meer en meer schandalen uit van fraude
en bedrog!
Mensen zijn financieel ongeletterd, ook experten en
slimme mensen trappen in de val
Individueel en publiek belang laten samenvallen:
– Banken
moeten over kop kunnen gaan
– Wie
zijn gat verbrand moet op de blaren zitten
Pas op voor de kuddegeest.
Voilà – dank u – zijn er vragen?
We zitten vast!
We moeten nadenken over een nieuwe economie want er is
geen productiviteit of groei meer => hervorming is noodzakelijk!
Arbeid dient terug betaalbaar te worden.
Het ondernemerschap dient geherwaardeerd te worden.
Nu zijn er te veel vergunningen en attesten nodig.
Banken moeten met de billen bloot!
Migratie kan ons redden.
Al 6 jaar is er structureel niets gedaan => waar is de
durf, het lef?
@jrgeert
