De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

dementie een hoopgevend perspectief

dementie een hoopgevend perspectief

donderdag 20 december 2012 13:41
Spread the love

Geef ouderlingen hun rechtmatige plaats in de samenleving terug.

Dit jaar vraagt de campagne van Music for Life aandacht voor dementie. Op de site van Studio Brussel vindt je als lezer/kijker/luisteraar uitgebreide informatie over dit syndroom. De cijfers zijn onrustwekkend. Het aantal mensen die de diagnose dementie kregen, schommelt rond de 165 000, tegen 2020 verwacht men een stijging van dit aantal met 30%. Uit een bevraging bleek dat 70% van de Vlamingen aangeeft bang te zijn voor deze aandoening. Naarmate we ouder worden wordt dit risico groter. Er is een sterk correlationeel verband tussen leeftijd en dementie vastgesteld. Toch zijn er enkele hoopgevende projecten die ons tonen dat ouder worden, helemaal niet gekenmerkt hoeft te worden met zo’n dramatische mentale achteruitgang.

Ouderenzorg van alle tijden

Onderzoekers buigen zich al honderden jaren over het vraagstuk ouderdom. De mens en zeker vrouwen, blijven leven lang nadat ze de vruchtbare leeftijd voorbij zijn. Het is iets typisch menselijk. Op het fenomeen menopauze brak al menig evolutionair bioloog de tanden stuk.

Algemeen genomen gaat men ervan uit dat het de vrouw in staat stelt haar nageslacht tot in de tweede generatie te ondersteunen en zo de overlevingskansen van haar genen te vrijwaren. Oud worden ook als men onvruchtbaar is, heeft dus zijn evolutionaire nut. Voor de sedentarisatie en de ontwikkelingen die hebben geleid tot onze huidige welvaartstaat, moest de mens zien te overleven in zeer barre omstandigheden. Jarenlang ging men er dan ook van uit dat ouderlingen net als baby’s als ballast werden beschouwd, wanneer de situatie te precair werd. Men nam aan dat deze zwaksten werden achtergelaten wanneer grote trektochten zich aandienden, ook bij de Inuit werd deze praktijk gehanteerd. Om de groep niet onnodig op te houden zouden deze ‘zwakken’ geëlimineerd worden. Uit archeologische opgravingen blijkt dat deze hypothese niet zomaar houdbaar is. Uit resten van de Homo Heidelbergensis ‘Elvis’, want dat is de naam die de man kreeg, bleek dat hij ondanks het feit dat hij oud was volledig krom liep en waarschijnlijk met een stok moest lopen, toch verzorgd werd door de andere leden van de groep. Men vermoed dat hij op een andere manier zijn nut voor de groep had. Hij was overigens niet de enige. In huidige jager-verzamelaarculturen zien we dat er een verschuiving van taakbedeling plaatsvindt naarmate leden van de groep ouder worden. Zo dragen ze tot aan hun dood bij tot de overleving en het welzijn van de gemeenschap, met het bijhorende respect, het behoud van het gevoel van eigenwaarde, kortom een menswaardig bestaan tot aan de dood. Ouderenzorg heeft altijd bestaan, blijkbaar maakt het zelfs een wezenlijk onderdeel uit van onze menselijke soort en haar evolutie.

Nutteloos?

In onze samenleving kijken we er iets anders tegenaan. Uiteraard worden onze ouderen ook veel ouder dan de doorsnee Papoea. Net zoals baby’s en kinderen zijn ouderlingen in onze economistische samenleving redelijk nutteloos. Deze drie groepen kunnen niet meedraaien in het huidige arbeidscircuit. Ze zijn allemaal zorgbehoevend, ze kosten dus geld. Om economische redenen maar ook uit praktische overwegingen, wordt de zorg voor deze groepen steeds meer uitbesteed aan professionele zorgdragers. Zo kunnen baby’s vanaf drie maanden terecht in de kinderopvang, waar een beperkt aantal zorgende toeziet op een flink aantal baby’s, om zo de werkende bevolking te vrijwaren. Ook ouderen worden massaal in grote opvangcentra ondergebracht waar ze verzorgt worden tot aan hun dood. Dat er af en toe wel eens iets misloopt in die zorg, mocht duidelijk zijn uit de reportage van Panorama ‘De grijze zone’. Toch was het een terechte eindnoot dat het personeel in deze rusthuizen, veelal uitzonderlijk werk levert. Dag in dag uit staan zij klaar om mensen in hun meest elementaire behoeften te voorzien en proberen zij de waardigheid van deze ouderen te vrijwaren. Zij verdienen onze bewondering en ons respect, zeker als we kijken naar de arbeidsomstandigheden waarin deze mensen werken.

En toch gaat men voorbij aan de fundamentele menselijkheid van deze ouderlingen. In onze drang naar categorisering en classificatie hebben wij ook onze samenleving opgedeeld in onderdelen. Een zorgbehoevend deel met potentie, toekomst, een productief deel, laat ons zeggen iedereen tussen de 20 en de 65 en een ander zorgbehoevend deel namelijk de bejaarden.

In het streven naar economische efficiëntie, zetten we deze opdeling in het fysieke door. We hebben onszelf daardoor onbewust een hoop problemen bezorgd.

Evolutionaire mismatch

In mijn zoektocht naar de optimale zorg voor het kleine kind, kom ik regelmatig uitzonderlijk interessante mensen tegen, zo ook Johan Mertens professor evolutionaire biologie aan de Ugent. Kinderzorg wordt steeds meer geplaatst in een economisch denkkader en dat heeft zware gevolgen voor de levenskwaliteit van betrokken kinderen. Kleine kinderen lopen een groot risico op een tekort aan interpersoonlijke aandacht wat hun verdere ontwikkeling hypothekeert en dat geldt ook voor ouderen die massaal in soortgelijke zorginstituten worden opgevangen. Enkele jaren geleden werd in de woonplaats van deze professor een nieuw OCMW rusthuis gebouwd. Om kosten te besparen had het gemeentebestuur beslist er ook de bibliotheek en de kinderopvang in onder te brengen. Het rusthuis en de opvang kregen een gezamenlijk binnenplein. De gevolgen wekten ieders verbazing. De kleine kindjes zochten algauw contact met de ouderlingen aan de overkant, blij met de intense individuele aandacht die zo broodnodig is voor hun ontwikkeling. Maar ook voor de ouderlingen begonnen vele facetten van hun leven er opnieuw rooskleuriger uit te zien. Het medicatiegebruik daalde drastisch, de levenskwaliteit steeg sterk en het allerbelangrijkste in dit gegeven, het aftakelingsproces zo kenmerkend voor het ouder worden, werd drastisch vertraagd, ook de symptomen van dementie. Het lijkt welhaast een sprookje maar eigenlijk is het logisch en het gebeurt meer.

 Carl Van Keirsbilck, een bijzonder intelligente collega bij Itinera, wees mij op een gelijkaardig project beschreven in het boek ‘The Element’ van Ken Robinson. In de Staat Oklahoma organiseert men leesprogramma’s voor jonge lezertjes (3 – 5 j). Het Grace Living Center ging een samenwerkingsverband aan met de school aan de overkant van de straat. In het hart van het rusthuis werd een kleuterklas ingericht. Het klaslokaal bestaat uit een glazen constructie en bevind zich in de foyer, op die manier moeten de bewoners dagelijks passeren om naar de eetzaal te gaan. Iedere dag wordt er les gegeven zoals dit in een gewone klas ook gebeurt. Van bij de start waren er verschillende bewoners die een kijkje kwamen nemen en vroegen wat er aan de hand was. Er werd hen uitgelegd dat dit een leesklasje was om kindjes te leren lezen. Verschillende bewoners stelden algauw de vraag of ze misschien ergens konden helpen. Zo kwam het project Book Buddies tot leven. Op de duur had ieder kind een persoonlijke begeleider/rusthuisbewoner. De begeleider luistert naar hoe het kind leest en leest het kind voor.

Dit project geeft opmerkelijke resultaten. Ten eerste kan het merendeel van de kinderen uit het programma beter lezen dan ander kinderen uit het district, zo blijkt uit de gestandaardiseerde leestesten. Meer dan 70% van de kinderen dat het programma op 5 jarige leeftijd verlaat kan lezen op het niveau van een derde klasser of hoger. Maar de kinderen leren meer dan alleen lezen. Naast het lezen vinden er rijke conversaties plaats met de book buddies, waarbij allerhande thema’s worden besproken. Zo ontdekken de kinderen hoe het was om op te groeien in Oklahoma  70, 80 en soms zelfs 90 jaar geleden. Kinderen krijgen antwoorden op vragen als ‘hoe groot ipods in die tijd waren’ en leren dat het leven toen toch wel anders was. Op die manier krijgen ze een rijke sociale geschiedenis mee van hun thuisstad, verteld door mensen die het allemaal doorleefden. Op dit ogenblik is er een wachtlijst omdat zoveel ouders hun kinderen aan dit project willen laten deelnemen.

Wat de bewoners betreft, werd eenzelfde trend vastgesteld als in de thuishaven van professor Mertens. Het medicatiegebruik daalde drastisch. Vele bewoners nemen zelfs helemaal geen medicatie meer. De bewoners zijn terug tot leven gekomen, in plaats van te verkommeren en weg te kwijnen, wachtend op het onvermijdelijke, hebben ze opnieuw een reden om iedere dag op te staan en een herwonnen opwinding over wat de dag zal brengen. Omdat ze terug deel kunnen uitmaken van de samenleving, van een intermenselijke gemeenschap die gevarieerd is en daartoe kunnen bijdragen met hun creativiteit en kennis, leven ze letterlijk langer maar vooral beter.

Soms gebeurd het dat de book buddy van een kindje niet meer terugkomt, dat hij/zij gestorven is. Op die manier leren kinderen de cyclus en fragiliteit van het leven kennen en er mee omgaan.

Op een manier, zo besluit Robinson, heeft het Grace Living Center een oude, traditionele relatie herstelt tussen verschillende generaties. De hele jonge en de hele oude hebben in de geschiedenis van de mensheid steeds een band gehad. Bij huidige jager verzamelaarculturen en in Aziatische sedentaire samenlevingsverbanden, zien we een belangrijke kerntaak weggelegd voor ouderen in de zorg voor de jongsten. In onze samenleving is het de gewoonte deze generaties van elkaar gescheiden te houden. Het ‘Book Buddies’ programma toont dat het een verrijking kan zijn deze generaties opnieuw bij elkaar te brengen. Het toont ook dat ouderen niet op mensonterende wijze hoeven af te takelen, dat ze over de nodige energie en vaardigheden beschikken jongere generaties bij te staan, als de omstandigheden het mogelijk maken.

Het is dan ook de vraag of het drastische aftakelingsproces waarvan zovele van onze ouders, grootouders, overgrootouders het slachtoffer zijn, niet berust op een evolutionaire mismatch. In dit geval eentje met wel zeer tragische gevolgen voor alle betrokkenen.

Laten we als samenleving onze ouderen en kinderen opnieuw de plaats geven waar ze recht op hebben, er midden in.

Sara De Mulder

Bronnen

www.stubru.be/programmas/musicforlife/hetthemadementie

Eos magazine 12/10/2012, www.eosmagazine.eu

Robinson, Ken, The Element, Penguin Group, New York, 2009, p. 204 – 206

Blaffer Hrdy, Sarah, Moederschap, Het Spectrum, 2000

take down
the paywall
steun ons nu!