Recent stond er een artikel in de New York Times over de opvallende affiniteit tussen witte, etnische nationalisten en mediëvisten. De academische studie van de middeleeuwen wordt de laatste jaren opvallend vaak misbruikt of gebruikt voor allerlei politieke doeleinden. Het artikel vermeldt 2016 en de verkiezing van Trump als vroegste voorbeeld, maar in Europa zijn er nog wel wat eerdere voorbeelden te bedenken. Anders Bering Breivik bijvoorbeeld, gebruikte actief de symboliek van de kruisvaarders in zijn ziekelijke manifest.
Er is een spijtige ontwikkeling bezig waarbij extreemrechts – gaande van de KKK tot neonazi’s – een academische studie toeëigent en gebruikt voor de eigen politieke agenda. Dat zie je bv bij extreem-rechtse partijen in Scandinavische landen die symbolen van de vikingen gebruiken voor hun propaganda. Soldiers of Odin is een anti-migratie-haatgroepje uit Finland, opgericht als reactie op de vluchtelingencrisis in 2015.
Nieuw is dat niet. In feite, wat witte nationalisten met de middeleeuwen doen is niet verschillend van wat IS doet met de middeleeuwse islam: ze verheerlijken enkele fragmenten van die tijd, die toevallig passen bij hun huidige ideologische strijd.
De dieperliggende vraag echter is of die affiniteit tussen wit nationalisme en de studie van de middeleeuwen toevallig is of niet. De studie van de middeleeuwen ontwikkelde zich als onderdeel van het romantische nationalisme van de 19e eeuw. In Amerika werden er in die periode massaal symbolen uit de middeleeuwen gebruikt om de Amerikaanse identiteit te verbinden met de – witte – Europese geschiedenis. Amerikanen bouwden neo-gothische huizen, kerken en bibliotheken die de eerdere koloniale en neoklassieke stijl verving. Enkele van de oudste wolkenkrabbers werden gedecoreerd met allerlei pseudo-middeleeuwse symbolen.
Zoiets is allemaal niet onschuldig. De studie van de middeleeuwen is grotendeels onaangeraakt gebleven door kritische theorie, en blijft een eurocentrisch, wit, patriarchaal onderzoeksbeleid. Aandacht voor niet-witte mensen is grotendeels onbestaand. Daardoor blijft de fantasie van een zuiver, wit Europa bestaan, eerder dan dat het wordt gedeconstrueerd. Dat laat ruimte voor allerlei gevaarlijke bewegingen die met de middeleeuwen dwepen. (Denk maar aan de naam van Schild&Vrienden)
Als we werkelijk een 21e eeuwse, diverse en inclusieve academische wereld willen ontwikkelen, die bij de superdiverse samenleving van vandaag past, kunnen we er niet aan voorbij om ook onze studie van de middeleeuwen aan degelijke kritiek te onderwerpen. Enkel zo kunnen we vermijden dat etnisch nationalisme zich tegoed doet aan ons verleden.
