(Update: positief sociaal winkelen en smartphones niet op school; slot, 18 uur). De WARMSTE WEEK genereert naar mijn gevoel altijd ongelofelijk veel aandacht. Zelf sta ik grotendeels buiten het mediacircus, maar ik heb mijn sporen, en letterlijk een eretitel, verdiend in het concreet en persoonlijk bestrijden van Eenzaamheid. Die warmste week doet mij nadenken over onze tijd, over de aard van onze tijdsgeest en mentaliteit. En dan ben ik geneigd een vraagstuk te betitelen: “Handel: zegen of vloek? ” We leven onmiskenbaar in de meest commerciële tijd die er ooit is geweest. Die boomende handel en economie brengen evident veel en grote zegeningen; wellicht was het voedselpakket van de midden- en lagere klassen nog nooit zo gevarieerd, bijvoorbeeld, en dus zo gezond, met dank aan de supermarkten, met speciale vermelding voor de prijsbrekers zoals Aldi en Lidl. (Kregen die ketens al een eervolle vermelding? Hun bijdrage aan de strijd tegen de armoede lijkt mij deze te rechtvaardigen). Als we eens dieper op het probleem van het gebrek aan warmte en op dit van de Eenzaamheid en alleen-zijn ingaan, kom ik uit bij volgende feiten en perspectieven.
Naar aanleiding van een debatje opgestart door Leuvens politicus en hoogleraar Zeger De Beyzer over parkeerkosten op sociale media komt er aandacht voor het feit dat (ook) in Leuven in de grootste straat, de Bond(genotenlaan) handelspanden leeg komen te staan. In eerste instantie lijkt mij in tijden van overconsumptie zoiets niet louter verlies. Op dit standpunt kwamen felle reacties, vol onbegrip. Ik werd verdacht van “Schadenfreude”, van leedvermaak.
Een “zaak” kan voor een echtpaar of een persoon inderdaad een levensdroom worden. Dat is een groot persoonlijk en familiaal drama, als die winkel of dienstverlening moet stoppen, daar moeten we begrip voor opbrengen.
Maar vergeet niet dat in miljoenen jaren menselijke geschiedenis en leven, de laatste honderd jaar de meest commerciële zijn geweest.
—–
De droom van een goede samenleving doorheen de eeuwen is voor mij belangrijker.
Een gemeenschap waar mensen niet mentaal onderuit gaan. Zorgen voor elkaar. Gevaren samen bestrijden. Kennis en Wetenschap vergaren. Waar maximale rechtvaardigheid en veiligheid heerst.
Ik denk dat vele jongeren dit aanvoelen: dat in onze democratieën en goed draaiende economie, waarin mensen als nooit beschermd worden door de Rechtsstaat, toch iets van een onevenwicht is geslopen. De drie grote waarden die de Fransen uit de tijd van de Revolutie (1789) voor ons zo mooi hebben verwoord, dat zijn Liberté, Egalité en Fraternité. (Oorspronkelijk was de derde waarde “Possession”!). Maar het zal ieder met een beetje zin voor filosofie en observatie duidelijk zijn : die laatste waarde, Fraternité – Broederlijkheid – die is de minst ontwikkelde. Die is nooit optimaal uit de verf gekomen. In die zin kan je ook het stuk denkwerk kaderen van jongeren uit de afgelopen vijf decennia, waar die bij monde van wetenschappers spreken van “The World we have Lost”: door de ontwikkeling van de supermarktmaatschappij en een wegennet waar bijna alle families op rijden, is er ook iets – iets van betekenis – verloren gegaan. Dingen als Stilte, Samenhorigheid, Soberheid.
—
Commerce is mooi, maar is ook maar Commerce.
—
Het is maar de vraag of dat hypercommerciële van onze tijd louter goed is voor de mens.Ik zal nog meer zeggen: aan die grote aandacht voor handel en diensten gaan elke dag duizenden mensen dood.
Kleine winkels, groot belang
Dat familiezaken meer waardevol zijn, lokaal verankerd, en een plek van ontmoeting, in vergelijking met de wat artificiële sfeer in handelszaken van ketens, zoals een vrouw opmerkt, dat is zeker waar. Vandaag zullen weer tien mensen of meer in dit land sterven aan eenzaamheid en gebrek aan levenslust en strijdlust. Door de hand aan zichzelf te slaan. Door de eenzaamheid, onder andere, dat is een risicofactor voor depressie, en die kan tot zelfdoding leiden, zo weet de psycholoog en hulpverlener. Eenzaamheid die terecht het punt is in de Warmste week. In een fruithandeltje of bij de bakker en op café kan en kon je op verhaal komen, menselijke contacten hebben. Dat is niet in geld uit te drukken, laat staan in boekhoudkundige winst, maar dat is van vitaal belang.
—
De mens is nog altijd eerst een sociaal wezen, een liefdeswezen, met grote nood aan nabijheid en contact, en pas daarna een koper en verkoper.
Eerst een Homo amans, een Homo viator, een Homo ludens, dan pas een Homo economicus.
____
—
Persoonlijk heb ik veel mensen opgevangen aan de hulplijn, en ook een tiental mensen van hun acute zelfdodingsplannen kunnen afbrengen. Dat weet je het wel; waar de sterktes en zwaktes van deze tijd en van deze cultuur liggen.
De hoge vlucht van de handel en de horeca hebben mooie kanten die wij allemaal kennen. Maar de explosieve toename van Consumptie als grootste doel en bijna als grote levens-ideaal, dat heeft ook bijzonder gevaarlijke en negatieve gevolgen. Daar kunnen we ook allemaal tientallen voorbeelden van geven. Niet alleen de nefaste invloed van mest, uitlaatgassen, stookketels… op de Natuur die ons in de limiet moet dragen, en op het klimaat, dat veel machtiger is dan de mens.
De aandacht voor de handel maakt dat waarden, onmisbare waarden, zoals luisteren en spreken met elkaar, zoals de kunst tijd te nemen om bij elkaar op verhaal te komen, zoals offers brengen voor elkaar, naar de achtergrond zijn geduwd. Omdat veel te veel wat waardevol is, aan geld en producten en toestellen wordt afgemeten.
—–
Ook op macro economisch vlak is deze tijd in datzelfde bedje ziek: het BNP is nog altijd de maatstaf voor de “waarde” van een economie, een, land, maar dat geeft een vertekend, verkeerd beeld.
Geld is niet alles.
Als je die diepe waarheid te lang negeert, steven je als maatschappij misschien – verblind – toch op tien afgronden tegelijk af.
___
Dat er dezer dagen zoveel mensen en wagens in botsing komen met treinen, dat is misschien in de limiet gelinkt aan deze scheefgroei. Sinds de bezetting door de vijand in de oorlog zijn situaties van levensgevaar, van doodsgevaar, uit het collectieve geheugen verdwenen. Alertheid en waakzaamheid kunnen echter nog altijd je leven redden. En ook: gehoorzaamheid aan regels en wetten. Dat mag misschien onderstreept in tijden dat sommigen spottend een truitje dragen met het woord “OBEY”. De klant met een goed inkomen voelt zich misschien meer dan ooit “een koning in het diepst van zijn gedachten”, zoals de dichter het in het derde kwart van vorige eeuw uitdrukte. Maar dat kan in ijdelheid en overmoed verkeren. In slapte en gebrek aan oplettendheid.
—
De handelaar, dat sjabloon dat veel mensen van tegenwoordig lijkt samen te vatten, heeft nood aan vrede. Een markt kan niet werken als er strijders met het blanke zwaard op los gaan op onverwachte momenten, dat beseften al de middeleeuwse steden, die daarom weken van Godsverde inrichtten, om de belangrijke jaarmarkten met succes te kunnen bekronen. Maar een tijd van langdurige vrede, zoals wij die heden op nooit geziene manier meemaken, dat mag onderstreept, brengt ook minder positieve attitudes mee. Je ziet dat op iconische wijze in het kind dat urenlang met gebogen rugje naar het schermpje van zijn tablet of smartphone staart: het verschil met de vorige generaties, die zeker in de vakantie de hele dag buiten speelden in hun kleine vriendenkring, is groot. De ingebouwde” noden van de mens lijken meer en meer te botsen met de mal waarin waanzinnig populaire producten ons doen stappen.
—-
—–
Kunnen wij zonder grote schade zozeer los komen van de tijd die ons gemaakt heeft?
We omarmen misschien toch te snel het materialisme; miljoenen jaren lang was er zelfs geen geld.
Maar wel Familie, Zorg, Liefde, Seks, Beweging, Huisdieren, Taal, Humor, Verhalen, Strijd, Jacht, Koken, Opvoeden, Spel, Meditatie, Kennis opdoen van de Natuur en de Cultuur…
—–
Die meest fundamentele menselijke waarden zijn misschien toch aan herwaardering toe, en de geldeconomie aan enig relativeren? Als wij daartoe niet bereid zijn, zal Eenzaamheid nog lang een plaag blijven. Een die ons wel eens veel familie en vrienden zou kunnen kosten. En veel genoegen aan het leven. Dan zullen wij misschien in het leven staan “Met gevulde handen, maar met lege ogen”, zoals jongerentherapeut Eddy Van Tilt al schreef in zijn essayboek “Is de achterdeur op slot? Een pleidooi voor een cultuur van de ontmoeting” over vele jongeren die voor hem verschenen, verloren gelopen in het bestaan. Hoe we zulke cultuur-van-de-ontmoeting, van het weer echt samen leven, best kunnen ontwikkelen, dat is een vraag die we ons moeten stellen, als we de Eenzaamheid op blijvende manier klappen willen toebrengen. Mijn blogs hebben op dit soort vragen al lange tijd antwoorden trachten bieden, dat weet u als trouwe lezer.
Positief en met contact winkelen
In elk geval kan dit verhaal op een positieve noot eindigen: in tijden waarin 550.000 landgenoten ziek thuis zitten, en vele anderen eenzaam thuis verblijven, kan een bezoek aan een winkel een lichtpuntje zijn in je dag. Zeker als je jezelf hebt aangeleerd vriendelijk even te converseren met de dienstmeisjes, de directeur of de verkoper. Op dit vlak kan ik getuigenis afleggen als ervaringsdeskundige. Zoals het geval is bij vele uitdagingen die op de hedendaagse mens afkomen, kan een setje van kleine maar goed doordachte en bevlogen uitgevoerde maatregelen al heel wat ‘oplossing’ brengen. Verlichting van de donkerte van het afgesneden zijn van de andere, in dit geval. Een lichtstraal op het eenzame hart, een stem in de leegte van je ziel.
—————————————–
Illustraties: prehistoric man, past and present: Flickr.
_____
Bij de foto met de smartphone: in de avond van deze dag bereikt ons via VRT Radio het goede nieuws dat de regering en bevoegd minister Zuhal Demir van Onderwijs de wijze beslissing hebben genomen niet alleen in het lager onderwijs maar ook in het secundair de smartphone te verbieden vanaf volgend schooljaar (september 25). Dat lijkt mij bevelen geven op intelligente, wijze manier. Een Goede Daad van beleid wat betreft de bescherming van onze jongeren en het blijvend stimuleren van hun leerresultaten, en vooral hun bedreigde fysieke fitheid, sociale vaardigheden en mentaal welzijn! Zoals jonge longen niet goed bestand zijn tegen tabaksrook, en een verbod vereisen, zo mag het jonge brein (én het lichaam, spieren, evenwicht en meer) en de sociale ziel niet op al te artificiële manier ingeleid worden in de werkelijkheid.
