De aanzet

CD&V ex-parlementslid en Antwerps gouverneur Cathy Berx, fysisch een knap en slank figuurtje, het mag gezegd en geschreven, diende een aantal maanden geleden een voorstel in tot een vettaks.

De terminologie

De vettaks heeft ook andere namen : de snacktaks, de hoge BMI-taks, de diktaks, de (on)gezondheidstaks, … . Breder dan dat hebben we ook andere benamingen als we de gehele categorie van taksen viseren die aan gezondheidspromotie doen : gezondheidstaksen, “sin taxes”, “zondebelastingen”, …. .

De definitie

Een vettaks is een taks op vet, vettige produkten en/of afgeleiden. Het is een taks op ongezonde producten in de voedsel- en dranksfeer. Men denkt dan vaak aan : volle melk, (échte) boter, kaas, puddings en gebak, producten die veel zout en/of suiker(s) bevatten. De vettaks heeft tot doel mensen die veel vet eten dit af te raden door het te belasten.

De historiek van vettaks

De vettaks is historisch voor het eerst pas ingevoerd eind 2011 maar bracht internationaal al veel aarde aan de dijk : veel landen poogden hem al – vaak tevergeefs – in te voeren, sommigen deden het al ; recente voorbeelden :

– 2011 : ingevoerd in in Denemarken (2,15 euro per kilo vet) ;

– 2011 : Nederland besliste al geen vettaks in te voeren in 2010 ; het overweegt wel een beperkte vettaks, enkel op vlees.

De vettaks wordt in Vlaanderen historisch toebedicht aan voormalig Stuver Stijn Baert : in 2007 verhoogde hij de frietprijs in de studentenrestaurants met 20 centiemen de hoogte in, zodat de prijs van de soep en het fruit met respectievelijk 20 en 10 centiemen gedrukt kon worden. Dit was een verdienstelijk initiatief o.i. binnen een relatief gesloten en suksesvolle keten. Veel studenten evenwel vonden dat betuttelend ; het geldt evenwel tot op vandaag nog altijd. Het ging hier dus over een soort van een interne “taks”.

Berx (con)collega’s

Berx is niet de enige die voor een studie rond of zelfs invoering van de generalisering van echte vettaks is of was :

– ook Patrick Mullie (voedingsonderzoeker – VUB en voorzitter van de Vlaamse diëtistenvereniging) …..,

– Brieuc Van Damme van de denktank Itinera,

– Marleen Timmerman (sp.a), Tom Dehaene (CD&V),

wil(d)(l)en dat.

Enkele anderen zijn eerder of heftig tegen :

– Bernard Lefèvre (voorzitter van de frituristenbond Navefri) omwille van de friet, onze “nationale” “trots” ;

– het o.i. erg gezaghebbende KUL-Metaforum met een hierverder ook geciteerde argumentatie ;

– Bruno Tobback (sp.a) die wijst op het geringe effect op gedragsverandering van zo’n taks.

Obesitas

Het spreekt vanzelf dat overal en ook bij ons obesitas een zwaar probleem is :

– 47 % van de Belgen kampt met overgewicht tgo; 44 % in 2004 (BMI boven de 25),

– de gemiddelde Body Mass Index stijgt in België van 25,1 in 2004 naar 25,3 in 2009 ;

– vooral de leeftijdsgroep 45 – 54 jaar (meer dan de helft) en de jongeren (één op vijf) geven alarmerende cijfers ;

– obesitas is door de WHO ondertussen erkend als een chronische ziekte ;

– obesitas is statistisch en oorzakelijk zwaar gelinkt naar andere ziekten zoals diabetes, hartkwalen, rugppijnen, depressies edm. …. .

We moeten het dus wel oplossen.

Vettaks, geen vet voorstel

Een ergerlijk voorstel vinden wij het om verschillende redenen.

Laat ons even een aantal bedenkingen op een rijtje zetten :

– uit onderzoek blijkt dat mensen van nature biologisch zgn. gericht zijn naar vet en zoet eten ; kinderen houden quasi allen van aard uit van snoepgoed, zelden van koffie, whisky, zout…; het is dus niet evident om dit te veranderen ; het is dan ook ergens evident dat de voedings- en drankenindustrie voornamelijk hierop haar gading zette en zet ; het is ook evident dat hiermee commerciëel suksessen te scoren zijn en worden gescoord bv. Coca-Cola, Mac Donalds, Burger King, Pizza Hut, frituren, …. ; ook dit is niet evident om te veranderen ; het fenomeen is overweldigend ;

– uit onderzoek blijkt dat vele facetten uit het moderne leven (meer buitenhuiswerkende moeders of echtgenotes, meer stress, meer vermoeidheid, meer sociale kontakten … ) direct of indirect het moeilijker en moeilijker maken om ook effectief controle te hebben op wat onze kinderen, onze partner en soms ook wijzelf eten laat staan op hoe het is klaargemaakt of met welke ingrediënten en volgens welk kookproces : de (gevolg)tendens is “meer bedrijfsrestaurants” (at work ipv at home), “meer uit eten” more out than in), ”sneller eten” (fast food), “minder vaak inkopen“ (de diepvries), “(her)opgewarmd is snel klaar“ (de microgolf, …), “eten bij vrienden, familie… “ (social eating) ; het fenomeen is overweldigend ; het is dus niet evident om dit te veranderen ;

– daarnaast worden we sinds een klein decennium overstelpt met kookboeken (bv. Piet’s boeken uit SOSPiet e.d. zijn de bestverkopende boeken in 2010 in Vlaanderen over ale categorieën heen), kookprogramma’s op bijna alle zenders, sociale eetprogramma’s, keukeninspectieprogramma’s, wedstrijdkookprogramma’s voor amateurkoks, voor gewone mensen, voor topkoks in spe edm… ; het fenomeen is vermoedelijk tijdelijk maar bijna overweldigend ;

– uit onderzoek blijkt dat cognitieve factoren inzake eten en drinken niet zo relevant zijn : gezondheidsinformatie wijzigt op zich weinig in het gedragspatroon ; het is dus niet evident om dit te veranderen ;

– daarenboven wordt die informatie ook vaak verkeerd, onvolledig en zelfs tegenstrijdig verwerkt of toegepast ; zo krijgt men sytematisch (water) drinken om te vermageren (overdrinking, wat bij waterallergische mensen tot zeer gevaarlijke toestanden kan lijden), systematisch weigeren van (veel) te eten (restraint eating), dieet na dieeet na dieet (repetitive dieting), vermageren-verdikken-vermagere-verdikken (jojo-effect), … edm. ; het is dus niet evident om cognitieve informatie goed ingang te laten vinden ;

– uit onderzoek blijkt ook dat obesitas (net als vele andere problemen overigens), statistisch zwaar verbonden is (zijn) in de meeste landen met vooral de grootte van de inkomstenkloof tussen arm en rijk en met andere socio-economische variabelen (zoals opleiding…) ; obesitas is dus in relevante mate en minstens ook een sociaal probleem met maatschappelijke verklaringen uit socio-economische factoren ;

– uit onderzoek blijkt dat de kinderjaren erg belangrijk zijn (tracking-phenomenon) : smaken worden jong gevormd, obesitas bij jongeren vindt men vaak op later leeftijd bij diezelfde personen ook terug ; een exces van vetcellen in de jeugd blijft vaak bij volwassenen ; het is dus niet evident om dit te veranderen ;

– uit onderzoek blijkt dat er genetische factoren belangrijk zijn voor het bepalen, voorkomen of hebben van obesitas ; op voedingsinterventies zijn er low – en high responders, mensen die weinig resp. veel reageren ; het is dus niet evident om dit te veranderen ;

– uit onderzoek blijkt dat we ook “sociaal eten” ; we passen ons (deels) aan aan de eet- en drinkgewoonten van de sociale klasse waar we toe behoren of gaan behoren ; het is dus niet evident om dit te veranderen ;

– uit onderzoek blijkt dat vetrijk en/of gezond en/of biologisch voedsel gemiddel relevant duurder is dan vetarm en/of minder gezond en/of niet-biologisch voedsel ; dit is vanzelfsprekend niet goed ; de vraag is of het belasten bij de consument van de ongezondere elementen de oplossing is ?

– uit onderzoek blijkt weliswaar dat mits er arbitrage plaatsvindt door de consument als gevolg van een vettaks van ongezond/vetrijk naar gezond/vetarm voedsel (dank zij die taks) er heel wat “gezond zijn” de plaats zou innemen van “ongezond zijn” ;

– evenwel : onderzoekers toonden aan dat er geen echt effectieve prijsmaatregelen zijn en dat er geen betrouwbaar onderzoek rond is dat dit kan aantonen : de effecten van prijsverlagingen of verhogingen zijn er wel doch ze zijn erg beperkt;

– onderzoekers waarschuwen ook voor een mogelijks pervers effect van een (niet erg zorgvuldig gekozen) vettaks : een keuze naar meer drinken in plaats van eten, naar minder eten in plaats van beter eten, naar minder kwalitatief eten (dat zelfs na de taks even duur is als vroeger het betere eten zonder de taks), naar nog meer ongezonder eten is … niet uitgesloten ; de kwaliteit van het gemiddeld wetgevend werk kennende kiezen wij ervoor om het maar blauw blauw te laten….. ;

– uit onderzoek blijkt dat de overheid en het middenveld relatief weinig reële invloed hebben op het koop- en eetgedrag van consumenten ; er is geen reden om aan te nemen dat dit echt en/of op korte termijn zal veranderen ; – daarentegen hebben gezondheidscrisissen rond voeding (bv. de dioxinecrisis, …. ) en reclamebudgetten en –acties van de industrie (maar vaak in de andere richting) wel échte invloed, veel meer invloed zelfs ; het is o.i. zelfs niet uitgesloten dat meer reclame het effect zal teniet doen van een vettaks.

Het had volstaan om …. even wat resarch te doen om hierover genuanceerd een veel beter beeld te hebben en te beseffen dat een “taksken” niet volstaat om echt enig effect te hebben ; het is daarenboven geen goed idee. De vettaks is geen vet idee, eerder een vettig idee om in de terminologie te blijven.

Betere voorstellen (enkel in voedselverband) zouden mogelijks kunnen zijn o.i. :

– generationeel werken ipv deels op “verloren generaties” : vooral jongeren en adolescenten kunnen het snelst en het alngst en meest effectief genieten van positieve acties ; zij nemen het mee voor hun verdere leven ; bv. vetrijk voedsel 18 dagen op 20 uit scholen-, bedrijfs-refters en -restaurants ; het aanbod veranderen is beter ; Berx denkt hier gelukkig ook aan ;

– (nog) preventiever werken in de ketting : bv. het afschaffen van subsidies voor producenten en/of distributeurs van ongezonde voeding ; het zwaarder belasten van investeerders of aandeelhouders of obligatiehouders in ongezonde voedingproducenten, door bv. de taks op (die) aandelentrading, de R.V. op de dividenden op (die) aandelen, de meerwaardenbelasting op (die) aandelen, de RV. op betaalde rente, meerwaardenbelasting op obligaties in te voeren of te verhogen ; het belasten van reclame voor vetvoedsel ; het belasten van exploitaties die vet voedsel voornamelijk vet voedsel distribueren ; zo belast direct men de investeerder, niet direct de consument ; men belast ook eerder in de ketting : zo werkt men belastend nog meer preventief ; sterker preventief op het aanbod is sterker dan gewoon preventief op de vraag .

Er zijn ook (nog) slechtere voorstellen vanzelfsprekend : – een BMI-taks invoeren door mensen meer te laten betalen in (bv. studenten-)restaurants ifv hun BMI-graad of gewicht…. .

Conclusie ?

De vettaks is geen vet voorstel….. tenzij om de staat te vetten…. Doch is ook de staat niet langzaam aan ontvetting toe ?

Literatuur

AL.K. (st.), Santé publique : des accises sur des frites?, in L’ECHO, 04 10 2011, p. 8. Belga, KH., Nederland overweegt een vleestaks, in DeMorgen, 06 10 2011, 2011. BOMBEEK, B., LEENKNEGHT, S., In verkiezingstijd lanceren kandidaat-stuvers hun vage en ongeïnspireerde programmapunten. Een uitzondering daarop is revolutionair voorstel over de fameuze “vettaks”, in Liegende reporter, 15 03 2010, in http://www.schamper.ugent.be. COPPENS, M., Voedingsdeskundige Patrick Mulie pleit voor vettaks, in Het Nieuwsblad, in http://www.nieuwsblad.be, 11 10 2005. DESLOOVER, J., We worden alsmaar dikker, in in www.standaard.be, 17 03 2010. KUL, Socio-economische verschillen in overgewicht, Visietekst Werkgroep Metaforum Leuven, voorgesteld op het syposium van 23 november 2010, in Metaforum, Visietekst 3, in http://www.kuleuven.be/metaforum/docs/pdf/wg_2_n.pdf. VANDEN BOSSCHE, S., De Belg is te dik en blijft verdikken, in DeMorgen, 17 03 2010, p. 2. VAN DAMME, B., Vet belasten is verantwoord, in DETIJD, 04 10 2011, p. 12. VAN DAMME, B., Obesitas brengt het milieu enstige schade toe, in DeMorgen, 18 03 2010, p. 22. Www.jech.bmj.com. Www.trouw.nl/nieuws/nederland/article2820320.ece/Klink_ziet_af_van_vettaks.html, 21 07 2009. X., Gouverneur Berx pleit voor vettaks, in http://www.gva.be, 08 10 2010. X., Recht van antwoord over de vettaks, in http://www.radiovisie.eu, 10 10 2005. X., Gezondheidsenquête : Belg is te dik, in DeMorgen, 17 03 2010, p. 1. X., Belgen worden steeds dikker, in www.standaard.be, 22 04 2010. X., Vettaks zou in Engeland 3200 levens per jaar kunnen besparen, http://www.gezondheid.be, z.d.. X., Wel of geen vettaks, in http://www.voedingscentrum.nl/nl/voedingscentrum/nieuws/wel-of-geen-vettaks-.aspx, 09 01 2010 X., Hoe eet Nederland?, http://www.voedingscentrum.nl/nl/voedingscentrum/nieuws/onderzoek-hoe-eet-nederland.aspx, 16 11 2 . X., Nederland ziet geen brood meer in vetttaks, in http://www.vetvrij.com. 010. X., Gouverneur Berx pleit voor vettaks, in http://www.gva.be, 08 10 2010.