De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

De verlichting: de grootste elitaire leugen uit de moderne geschiedenis!

De verlichting: de grootste elitaire leugen uit de moderne geschiedenis!

vrijdag 19 januari 2018 10:29
Spread the love

(Opgedragen aan de helden van de diverse sociale bewegingen. Zij zijn de enigen die “verlichting” tot ons hebben gebracht.)

Er gaat geen dag voorbij zonder dat er verwezen wordt naar “de verlichting”. In zowat elk debat rond identiteit, racisme, nationalisme, diversiteit, en andere onderwerpen wordt verlichting opgeworpen als het goddelijke woord, als de basis van alle dingen. Niets is minder waar. Het belang en de gevolgen van de verlichting zijn schromelijk overdreven. Meer zelfs: een elitaire leugen die alle andere fabels in het niet doet zinken. Het huidige westerse samenlevingsmodel is niet het resultaat van de verlichting. Maar het resultaat van verschillende maatschappelijke gebeurtenissen en stromingen die de loop van de maatschappelijke en sociale geschiedenis hebben veranderd.

De verlichting was een cultureel filosofische en intellectuele stroming die opgang maakte in de 18de eeuw. De rede werd boven de dogmatische principes van onder meer de kerk geplaatst. Voor de wetenschap braken gouden tijden aan. Het belang van de verlichting op zich mag niet onderschat worden. Er volgden belangrijke veranderingen. De westerse wereld zou nooit meer hetzelfde zijn. Een belangrijk element was uiteraard de inperking van religie op diverse maatschappelijke vlakken. Religie was altijd al een belangrijke remmingsfactor geweest. Met de verlichting werden een aantal ketenen losgegooid.

Aan de andere kant mag men de dankbaarheid aan de verlichting niet overdrijven. De verlichting was vooral een elitair verhaal. De kerk en de daarmee verbonden koningshuizen en adel moesten een belangrijk deel van hun macht en rijkdom afstaan aan de nieuwe elitaire klasse. Voor de massa gewone mensen veranderde er nauwelijks iets. Enkele voorbeelden uit de geschiedenis:

De Franse revolutie (1789-1799) bracht belangrijke veranderingen met zich mee. Het absolutisme, de monarchie, en de almacht van de kerk werden op de schop gezet. De civiele maatschappij maakte zijn opgang. Zoals het wel vaker gaat met revoluties, werd de revolutie gesteund door opstanden van het volk. Het volk fungeerde als kanonnenvlees en had achteraf weinig voordeel van de zegeningen van de revolutie.  De principes “liberté, égalité en fraternité” (vrijheid, gelijkheid en broederschap) kwamen vooral de elite ten goede. Het volk werd enkel ten gepaste tijde met de principes vereenzelvigd om de macht van de nieuwe elite te ondersteunen, zonder ook maar de minste vruchten te kunnen plukken van deze belangrijke politieke en maatschappelijke verandering. Een van de meest deprimerende voorbeelden daarvan is het nationalisme. Het volk werd meegesleurd in een waanbeeld van “eigen volk” om de oorlogen van de elite mogelijk te maken. Zonder soldaten namelijk geen oorlog…

Broederlijkheid:

Vanaf de verlichting leek de weg open te liggen voor de meest destructieve oorlogen ooit. Met de Napoleontische oorlogen werd het begrip wereldoorlog geboren. De eeuwen die volgden werden gekenmerkt door de meest bloedige internationale oorlogen ooit, met als orgelpunt WO I, die op zijn beurt geboorte gaf aan WO II. Telkens werden nationalistische gedachten in de massa gepompt terwijl de echte redenen tot de kring van de elite behoorden: macht, territorium, grondstoffen, economie, hegemonie, … etc. … Niets nobels dus, maar een spel der machten: geopolitiek, financieel en economisch. Kil en moordzuchtig. Niks broederlijkheid. Althans niet onder de volkeren. Broederlijkheid bij de massa reikte niet verder dan de solidariteit op het slagveld.

Vrijheid:

De elite had zich ontketend van de kerkelijke almacht. Het was de glorie tijd van de salons voor filosofen, wetenschappers en andere denkers. Haast lyrisch werd de vrijheid omschreven, in al zijn vormen. De kunst floreerde. De ene stijlvorm volgde de andere op. Dit terwijl de massa te lande en in de steden vaak van gans hun leven nooit een schilderij te zien kregen (behalve in de kerk en op de werkvloer), laat staan tijd en mogelijkheden kregen om een boek te lezen. De vrijheid van de massa bestond uit niets meer dan de keuze: overleven door in dienst van de elite te zwoegen of creperen.

Gelijkheid:

Aansluitend bij het vorige: gelijkheid bestond in de massale gelijkheid in het niets hebben. Gelijkheid in armoede. De industriële revoluties zwengelden de bestaande ellende alleen maar aan waardoor er een gigantische ongelijkheidskloof ontstond tussen de zeer kleine elite en de verpauperde massa. Een minimale middenklasse werd gedoogd om de lage klassen makkelijker onder de knoet te kunnen houden. En wonder boven wonder: de verlichting had het licht gezien. Religie werd alom gebruikt om de massa onderdrukt te houden. “De Here zal het u lonen”.

Het bovenstaande kan misschien had en algemeen klinken. Daarom enkele frappante vragen (of voorbeelden) die nooit worden gesteld als de verlichting ter sprake komt.

Kolonialisme!!! Hoe kon het toch dat er wereldwijd volkeren onderdrukt werden? Overal waar westerse landen konden geraken werd meteen de ongelijkheid afgekondigd. De autochtone bewoners op de diverse continenten werden gebombardeerd (soms letterlijk) tot de slaven van het westers expansionisme en de economische belangen van de elitaire klasse. Ook hier had de verlichting het licht gezien en werd er een minimale lokale middenklasse gecreëerd om de rest van de massa in bedwang te houden. Niets broederlijkheid, vrijheid of gelijkheid. Wel voor de kolonisatoren onderling. En ook hier werd de kerk dankbaar ingeschakeld als instrument van sociale onderdrukking in naam van God, hemel en aarde.

Slavernij!!! Hoe kon het toch dat de slavernij zo lang stand kon houden? En niet enkel in de Verenigde Staten of bijvoorbeeld Roemenië, e.a. Nagenoeg alle koloniale mogendheden dreven voor een groot stuk op slavernij. Ons eigenste Congolese wingewest was één van de voorbeelden bij uitstek. Zo gortig dat andere staten – die ook niet echt vies waren van onderdrukking – in verzet gingen tegen de Belgische koning Leopold II. Nou ja, in verzet? De jaloezie over de rijke grondstoffen bronnen in Congo zullen wel meegespeeld hebben. Hoe het ook zij: ook hier waren de leuzen van de verlichting heel veraf.

Sociale onderdrukking!!! Pas rond de eeuwwisseling (1900) waren de eerste duidelijke tekenen te zien van de drang naar meer sociale gelijkheid. De verlichting was al bijna anderhalve eeuw oud toen de massa begon te beseffen dat er hen toch iets was ontgaan. De verlichting was immers blijven steken bij de elite. De grote massa leefde in armoede. Slavernij in dienst van de industriële ontwikkeling. Hoe kon het toch dat zovele miljoenen mensen gebruikt werden als industriële slaven. Hoe kon het toch dat kinderarbeid de normaalste zaak leek? Hoe kon het toch dat de gelijkheid van de verlichting zoveel mensen werd ontzegd? Het kapitalistische systeem draaide op volle toeren terwijl slechts een absolute minderheid er beter van werd.

Politieke ongelijkheid!!! De verlichting sprak over gelijkheid. Weg met de almacht van de kerk en de adel. De nieuwe burgerij trad op de voorgrond. De nieuwe elite was er één van economische macht. Het belang van de grootgrondbezitters nam af, alhoewel ze nog steeds fungeerden als machtsfactor op het platteland. De tijd van politieke hervormingen was aangebroken. Er ontstonden politieke partijen die vooral zorgden voor het elitaire eigenbelang en elkaar ondersteunden in de onderdrukking van de massa. Stemrecht was alleen weggelegd voor een kleine minderheid. Gelijkheid binnen de klassen. De elite had de middelen en de macht. De massa mocht verder gelijkheid beleven in armoede en onderdrukking.

De verlichting heeft bijgevolg weinig veranderd voor het merendeel van de mensen. De elite was van gedaante verwisseld. De massa bleef hetzelfde. Op één grote uitzondering na. Door de industriële groei werden steden aantrekkingspolen voor plattelanders die van geen hout pijlen wisten te maken en dan maar hun heil gingen zoeken in de steden. De industrie schreeuwde om slaven. In de drang naar overleven trokken massaal veel plattelanders naar de steden. Om op te gaan in de gelijkheid van het proletariaat: armoede en ellende, slavernij op zijn best. De explosie van de steden zorgde bij wijlen voor een zuivering binnen de massa via allerlei epidemieën. De oorlogen deden de rest. Elke oorlog heeft de elite rijker gemaakt. Voor de massa was er enkel “heldendom”. Sneuvelen voor het vaderland. Een artificiële psychologische constructie. Dat zien we in onze moderne tijden maar al te goed. Terwijl de echte elite mondiaal georganiseerd is wordt nationalisme nog steeds gebruikt om af te leiden van de reële problemen.

De echte verlichting kwam pas op gang eind 19de, begin 20ste eeuw. Al is het weinig dankbaar om daar deze term op te plakken. Er ontstonden bewegingen in de massa die de ongelijkheid niet langer pikten. Al dan niet ondersteund door idealisten uit de elitaire salons kwam de sociale actie op gang. Het leven zoals we het nu kennen is bijgevolg niet te danken aan de verlichting, maar aan diverse sociale bewegingen gedurende de 20ste eeuw. Het hedendaagse maatschappelijke model verklaren vanuit de verlichting heeft zo iets als de Romeinen bewieroken voor de uitvinding van de autoweg.

De sociale bewegingen: enkele voorbeelden.

De socialisten en de vakbonden!!!

De arbeidersstrijd heeft bloed, zweet en tranen gekost. Dit terwijl de zo gezegde verlichte politici alles in het werk stelden om die broodnodige strijd te boycotten. In deze gaat de eer naar de vakbonden.  Vakbonden die nog steeds nodig zijn om de strijd tegen het neoliberalisme strak te houden.  Want nog steeds heeft de elite  het niet verleerd om winst finaliteit waar mogelijk boven menswaardig leven te stellen. Waakzaamheid en sociale strijd blijven een noodzakelijk element binnen de maatschappelijke context.

Stemrecht voor iedereen?!

Politieke gelijkheid was er binnen de verlichte elite. Die vond het zelfs beter dat arbeiders en boeren zo weinig mogelijk de kranten lazen. Het zou hen op ideeën kunnen brengen. Ten langen laatste heeft de elite stemrecht moeten toestaan voor, jawel, de mannen. Na felle strijd en in combinatie met de strijd voor sociale rechten. Zelfs dan werd gelijkheid niet ieders gelijkheid. De vrouwen konden nog even wachten.

Dekolonisering!!!

Zoals reeds gezegd was het de gewoonte een minimale lokale elite op te leiden om de rest van de lokale bevolking onder de knoet te houden. In Congo noemde ze dat de “evolué’s”. Het gepeupel was enkel goed om ten dienste van de overheerser in slavernij of arbeid met op slavernij gelijkende rechten, te voorzien in de winst finaliteit. Pas toen die minimale elite begon door te krijgen wat er werkelijk aan de hand was, en ze het beter vonden om zelf de overheersende elite te vormen, dat via vaak bloedige opstanden de dekolonisatie op gang kwam Tegen de zin van de verlichte elite. Deze lokale elite had wel iets geleerd van verlichte westerse geesten. Eigen belang voorop, creatie van een beperkte middenklasse, … waardoor in veel gedekoloniseerde landen de ideeën van de verlichting evenzeer beperkt geldig waren voor zij die de macht en de middelen hadden.

Vrouwenrechten!!!

Er is een lange strijd nodig geweest. Een strijd die net zoals de sociale strijd nog steeds broodnodig verder gaat. Heel wat rechten die via sociale en maatschappelijke strijd waren afgedwongen (onder meer stemrecht) moesten voor de vrouwen opnieuw worden afgedwongen. Desnoods via harde actie. Feminisme en gelijke rechten voor vrouwen hebben weinig te danken aan de verlichting, maar alles aan de eigen strijd.

Tot daar deze korte beschouwing over één van de grootste elitaire leugens uit de moderne geschiedenis. De verlichting was elitair. De verlichting wordt trouwens nog dagdagelijks naar voor geschoven in debatten rond de superdiverse samenleving, vluchtelingen problematiek, waarden en normen, identiteit, etc. … “De verlichting” is een mooi verhaal als stokpaard in vele hedendaagse discussies. Raar dat net partijen en bewegingen (bijvoorbeeld het neoliberalisme) die onderhuids werken aan de afbraak van gelijke rechten, altijd weer de mond vol hebben van de verlichting. Alsof we daar verplicht aan zijn.

(Deze tekst is slechts een oefentekst en vraagt om meer. Met “Gods wil” en de nodige “verlichting” volgt later een uitgebreidere en meer gestoffeerde versie.)

Marc Vercoutere 18 januari 2018)

(fragment en tekstovername enkel toegestaan voor studie doeleinden. En dan liefst met een seintje: marc.vercoutere@telenet.be  Voor elk ander gebruik is toestemming vereist.)

take down
the paywall
steun ons nu!