Nu dat Zuid-Europeanen even niet de zwarte pieten zijn van de EU richten we onze pijlen op … de Zwarte Pieten van de Sint.
Er is de afgelopen weken met heel wat emoties gereageerd op het wel of niet racistisch karakter van dit extreem populair maar òh zo commercieel feest. Als je even nuchter probeert te kijken naar dit thema besef je enerzijds hoe banaal en dwaas heel de hetze is. Maar anderzijds is het toch wel verwonderlijk dat er zoveel Belgen en Nederlanders (al meer dan 2 miljoen likes op de Facebook pagina) zo intens reageren op ‘hun’ Sinterklaas. En die is dan nog oorspronkelijk zelfs niet van hun! De Sint was een Griek en oorspronkelijk, heel lang zelfs, zonder Zwarte Piet.
Zou het een gekke speling van het lot geweest zijn dat hij in die verre 4e eeuw geen Zwarte Pieten nam? Wist hij misschien toen al, door één of andere, bovennatuurlijke ingeving, profetisch als het ware, wat de verre toekomst de toen roemrijke Byzantijnse Grieken zou brengen? Dat hij bovennatuurlijk was, weten we ondertussen al, hé? Je verandert niet zomaar een hoopje vleesklompen in springlevende kinderen. Je rijdt niet zonder kleerscheuren op een witte schimmel over daken. Je kruipt ook niet vlekkeloos door een schoorsteen om schoentjes te vullen. Je draagt ook niet moeiteloos een propvolle zak met speelgoed. En dat speelgoed van vandaag, al die elektronische spielerei, niet echt vederlicht, hé? De goede man had natuurlijk een rechtstreekse connectie met onze Vader die in de hemelen is. En die had het hem uiteraard kunnen vertellen. ‘Neen, Nikolaas, nu geen zwarte pieten. Jij bent Griek en in de 21e eeuw zal jij zelf al genoeg de zwarte piet van Europa zijn, samen met miljoenen andere Grieken. En een Sint als Zwarte Piet? En wat met de Pieten? Witte Pieten? Dat zal al die arme kindjes maar ook die ‘traditiegetrouwe’ Belgjes en Nederlandertjes helemaal in de war brengen. Nee, nee, dat is al helemaal te gek voor woorden. Het blanke ’ras’ zou dit trauma nooit te boven kunnen.
Vreemd toch dat Vader niet heeft kunnen voorzien dat 1500 jaren later de Nederlanders Sinterklaas wèl een Zwarte Piet hebben gegeven? Maar ze zijn dan ook zo averechts onvoorspelbaar, die noorderburen van ons.
Aanvankelijk verliep alles goed. Sinterklaas verricht hier en daar wonderen, hij sterft en wordt begraven in zijn geboortestreek (toen nog het Byzantijnse Rijk), verricht nòg wat wonderen. Zijn relieken worden van Klein-Azië verplaatst naar Bari (Italië) want de Islamitische Turken rukken op en veroveren Klein-Azië en zo geraakt de verering van Sint-Nikolaas verder verspreid in het Katholiek en zelfs Protestants West-Europa.
Maar zeg dus nooit dat Sinterklaas een Turk is. Dat is als het ware heiligschennis en dan krijg je ongetwijfeld geen cadeautjes van de goede oude man. Want je weet wel hoe heilig Grieken reageren op hun afkomst.
Nu terug even naar onze pieten. Al honderden jaren is dat feest van Sinterklaas een geliefd en populair feest voor klein en groot. Maar zeker voor de kinderen onder ons is het al lang iets waar je met je pootjes van af moet blijven. Het herdenkingsfeest van Nikolaas de weldoener, de patroonheilige van zeelieden, piraten, kinderen uiteraard maar ook van apothekers, prostitueés, boogschutters, ongehuwde vrouwen, kooplieden, studenten, geliefden, slagers en zelfs van dieven en moordenaars is eigenlijk niet meer dan een moment geworden, ok ‘groots’ moment, waar we extra aandacht geven aan de kids. En zoals de tijd het vraagt willen we daar een kleurrijk evenement van maken. Alle middelen worden erbij gehaald, stoomboot, rode loper, gekke kleding uit de karnavalswinkel, witte pruiken en lange baarden en … potjes zwarte schmink. En het lijkt erop dat dat potje zwarte schmink ondertussen al lang veel belangrijker is geworden dan het feest op zich. Vreemd toch, niet? Vreemd omdat, zoals reeds gezegd, honderden jaren de Sint zijn cadeaus leverde zonder Zwarte Piet. En het feest was (even) populair en intens zonder Piet. Waar en waneer heeft hij die knaap dan opgepikt?
Wel, zoals gezegd zou in de 19e eeuw pas een Nederlander, genaamd Jan Schenkman, de Sint van een zwarte knecht hebben voorzien. En voor alle duidelijkheid Zwarte Piet had een zwarte huidskleur van origine.
De Sint moest immers met zijn tijd meegaan, moderniseren noemen we dat. En modern in die tijd van het modern imperialisme was het hebben van een zwarte slaaf, oeps sorry, knecht moeten we zeggen. Sindsdien is Zwarte Piet onafscheidelijk van Sinterklaas. Zo erg zelfs dat vandaag iedereen over schande spreekt als we de twee willen scheiden van mekaar. En owee als iemand durft te beweren dat deze situatie tekenen van racisme toont… maar … wacht eens even! Het ìs toch oorspronkelijk een duidelijk teken van racisme, niet? Het is toch ontstaan vanuit dat zendingsbewustzijn van de grote blanke man die zich als meerdere en beschaafdere ging ontfermen over die ’domme zwarten’? ’Negers’ noemde hij ze met een duidelijke denigrerende toon. Vandaag zijn we uiteraard vriendelijker naar mekaar toe of tenminste minder expliciet maar het beeld dat wij tonen aan onze kinderen is toch duidelijk. De grote wijze blanke man rijdt op een paard beschaafd en ordelijk en naast hem lopen een reeks Zwarte Pieten een beetje onnozel en ambetant te doen. Hoeveel sterker kan een racistisch beeld nog zijn? Zijn we zelf niet een beetje hypocriet als we dit niet willen inzien en het afdoen als onnozel, overdreven en met de haren getrokken?
Welnu, om dat te omzeilen hebben we in de loop van de 20e eeuw al wat acties ondernomen om het racistisch element eruit te krijgen. We hebben van de originele Zwarte Piet een knecht gemaakt die vuil was door het schoorsteenroet. Maar heel eerlijk zijn we toch niet? We geven ondertussen wel die uitleg van het schoorsteenroet maar blijven Piet als een zwarte uitbeelden en niet als een vuile. En waarom praten we eigenlijk niet over Vuile Piet? Dan was de discussie toch ook al heel wat genuanceerder geweest.
Onze kids zullen toch niet minder aandacht krijgen als we Zwarte Piet, zoals vroeger, helemaal weglaten? De kinderen van de zeer nabije toekomst zullen er echt niet op rouwen. Het zijn volwassenen die daar een hetze van maken. Het feest hoeft toch echt niet minder kleurrijk en spectaculair te zijn? We zijn toch wel creatiever dan dat, niet? Zelfs de leugen die we vertellen, dat de Sint nog leeft. Hoeft toch niet? We proberen onze kinderen te leren dat liegen niet mag. Maar voeden ze wel op met jaarlijks één grote superleugen. We zeggen toch ook niet dat Jezus springlevend rondhuppelt op aarde? Is het Kerstfeest daarom minder spectaculair?
Wij willen als moderne, progressieve en alternatief denkende mensen ons niet schuldig maken aan racisme en discriminatie en aanvaarden het niet als we hiervan beschuldigd worden maar willen niet luisteren naar reacties van medemensen die ons wijzen op een feit dat zij wel sterk racistisch en discriminatoir ervaren.
Er zijn uiteraard nog steeds ook in onze hedendaagse maatschappij heel wat restanten en tekenen van racisme en discriminatie. De vraag is of we bereid zijn om dat in te zien en te erkennen en vooral om ze ten allen koste te bestrijden. De vraag is of we bereid zijn, sterk genoeg zijn om zelfs hardnekkige tradities aan te passen aan verantwoorde beelden. De meer dan 2 miljoen reacties geven duidelijk het antwoord. Neen! Ondanks het feit dat we over het algemeen het erover eens zijn dat een verantwoorde beeldvorming van onze multiculturele maatschappij belangrijk is willen we het ’beeld’ van onze moderne Sinterklaastraditie niet aanpassen. Punt, einde discussie! Triestig deze banale discussie.
Ik wil hier eigenlijk geen pleidooi houden voor het weglaten van de Zwarte Pieten. We hebben echt wel andere katten te geselen. Maar moeten wij niet luisteren naar anderen die ons wijzen op foute beelden, aandacht hebben voor die reacties, begrip tonen voor gevoelens die bepaalde beelden bij anderen creëren (al zijn het beelden die wij zò vanzelfsprekend en onschuldig vinden)? Ik pleit vooral voor een begripvolle en respectvolle positieve dialoog.
