Geschreven naar aanleiding van de studententprotesten in Montréal vorig jaar. Een door mij vertaald bericht uit de flegmatieke blog van Anne Archet[1].
“Het sociaal systeem dat ons omgeeft is immens, een immens netwerk van instituties en relaties van autoriteit en controle dat de aardbol omgeeft. Dit systeem usurpeert de levens van individuen, dwingt hen tot interacties en activiteiten die enkel dienen om de samenleving te reproduceren. Dit enorme sociale systeem bestaat enkel door toedoen van de gewoonte tot gehoorzaamheid van diegenen die het exploiteert.” Wolfi Landstreicher
Waarom lees ik nog dwaze populistische journalistiek? Ik zou ook beter ophouden de slecht gespelde dwaasheden te lezen die weldenkenden een beetje overal op het web rondstrooien. Het is niet goed voor mijn bloeddruk en het versterkt mijn natuurlijk pessimisme wat de toekomst van de menselijke soort betreft. In normale tijden slaag ik er best in om het geblaat van de kudde in mijn dode hoek te houden, de huidige crisis is echter danig revelerend voor ieders sociale opstelling. De macht spreekt de vranke taal van de macht … en de quidams, de zwakken, de mannen en vrouwen van de kudde zijn zo hard beginnen blaten dat hun kreten het geluid van de manifestaties bijna overstemmen.
Het is moeilijk om geen Nietzscheaan te zijn bij de publieke uitbarstingen van ressentiment waar we op dit moment getuige van zijn. Het is alsof alle zwakkelingen in de maatschappij collectief beslist hebben om een hoofdstuk aan Zo sprak Zarathustra toe te voegen. Wees niet geschokt door het woord “zwakkeling”, u weet goed dat het op hen van toepassing is. U kent hen evenzeer als ik. Ze zeggen dat ze een stille meerderheid vormen maar het zijn enkel zij die te horen zijn. Het zijn de mensen van het ressentiment, de quidams.
Om het concept van ressentiment te illustreren gebruikt Nietzsche de parabel van het lam dat zei: “ik zou alles kunnen doen wat de adelaar doet; ik heb er verdienste aan het niet te doen; dat hij doet zoals ik en zich als een lam gedraagt!” Hoewel zijn/haar taal doorspekt is met het woord “vrijheid”, is de echte liefde van de quidam voor de vrijheid, de onafhankelijkheid van geest en de soevereiniteit van zijn wezen vooral denkbeeldig. De quidam is niet gelukkig wanneer hij vrij is: hij voelt zich ongemakkelijk, ongerust en ondraaglijk alleen. Hij zoekt de warme geur van de kudde en de geruststellende leiding van de herder. Hij/zij verlangt niets meer dan vrede – de sociale vrede, de vrede die heerst in een goed georganiseerde gevangenis. De quidam is bereid om alles op te offeren om deze verschrikkelijke vrede te kennen, vooral zijn/haar waardigheid en eigenliefde. De quidam wil geen vrijheid maar veiligheid.
De quidam leeft in eeuwige angst en ondergaat duizend vernederingen uit angst om zijn maatschappelijke bescherming te verliezen. Hij spuwt venijn op de gerevolteerde, de andere, de buitenstaander – kortom iedereen die in conflict met de orde leeft en beslist om te leven onder zijn/haar eigen voorwaarden. De quidam lijdt onder het werk, zucht onder de verboden en is perfect gedomineerd en gedomesticeerd; hij kan het idee niet verdragen dat iemand hetzelfde trieste lot als dat van hem/haar niet ondergaat. Als hij/zij lijdt, moet iedereen lijden. Als hij betaalt, moet iedereen betalen. Als hij/zij elke dag als een automaat moet gaan werken, zich langzaam laat roosteren in een idiote job, moet iedereen hetzelfde doen. Als hij/zij constant gefrustreerd is en genoegen moet nemen met een overleven in plaats van een leven, mag niemand anders zijn/haar hoofd oprichten en zich vrij maken. De quidam ziet alles wat zijn kudderituelen, zijn moraal, zijn heilige veiligheid en de grijze uniformiteit van zijn conformisme bedreigt als een dodelijk gevaar. Wie de absurde zelfopoffering weigert wordt een bedreiging, een vijand om ongenadig af te maken. Alle vrijheid die de quidam opeist is de vrijheid om hen die het verdienen naar het schavot gestuurd te worden te verklikken.
Het is de anarchiste Voltairine de Cleyre die zei dat politieke attitudes van individuen niet fundamenteel gedetermineerd zijn door de rede maar door temperament. In elk van ons zit een neiging naar onderwerping aan de kudde en een neiging naar onafhankelijkheid; de zwakkeling is diegene die gedomineerd wordt door zijn kuddebeestinstincten en de sterke wie verlangt naar de volle soevereiniteit van zijn wezen. De zwakkeling is doof voor de argumenten van de sterke; anders gezegd, het maakt geen fluit uit om te schrijven, te argumenteren, bijeen te komen, te preken, groepen te motiveren, we zullen er wellicht nooit in slagen – althans niet in een nabije toekomst – om hem te overtuigen.
“Er is er maar één op honderd”, zong Léo Ferré in de jaren zestig over de anarchisten. Is deze proportie in tussentijd werkelijk veranderd? Wat mij betreft ben ik na twintig jaar van inspanningen tot de nuchtere conclusie gekomen dat het idee om de quidams te overtuigen van de weldaden van de anarchie bijna altijd futiel is. Individuen worden anarchisten omdat het idee om te leven zonder dwang hen verleidt, dat is conform met hun temperament, hun gevoeligheid. Ze worden niet bekeerd maar worden wat ze al zijn. Bovendien moeten we vaststellen dat serviliteit en de kuddegeest van onderwerping één van de constanten uit de geschiedenis is. Welke andere verklaring is er voor de eeuwenlange bestendigheid van de instituties van sociale overheersing? Ik ben meer en meer geneigd te denken dat onderworpenheid en slaafsheid onze soort zullen kenmerken tot de dag van haar uitsterven. Onder deze voorwaarden zouden anarchisten misschien beter de luciditeit hebben om toe te geven dat hun rangen zich niet zullen versterken en vooral om hun inspanningen te richten tot zij die, per definitie een kleine minderheid, bereid zijn om hun ideeën te ontvangen, eerder dan te hopen om deze acceptabel te maken voor de massa quidams die visceraal incapabel zijn om hen te accepteren. Het zou namelijk nooit in de kop van de quidam opkomen om het risico te nemen om de sociale voorschriften die hem/haar onderdrukken achter te laten en te handelen om zijn/haar eigen leven opnieuw terug toe te eigenen; dat zou voor hem een verlies zijn, geen winst. Als het mooi weer is, verkiest de quidam om rustig in koor met de kudde te blaten. Wanneer de wolven ons verscheuren begint hij te krijsen van verontwaardiging. De quidam is een zwakkeling – en het zijn altijd de zwakkelingen die de overhand halen, want hun liefde voor hun ketens is zo groot dat het de meesters toelaat om die aan ons op te leggen.
