Glasraam in de Brusselse kathedraal: de terdoodveroordeling van joden wegens heiligschennis
De dag na de moorddadige aanval van Hamas op Israël van 7 oktober werd op de muur van een stadion in het Franse Carcassonne deze slogan gezien: “Tuer les Juifs est un devoir” – joden doden is een plicht! Sindsdien is het aantal “antisemitische incidenten” fors toegenomen in Frankrijk, en is antisemitisme voorpaginanieuws en stof voor parlementaire discussie. Maar dat is net zo goed het geval in Duitsland, in Nederland, in België en elders. De vraag daarbij is natuurlijk hoe je “antisemitisch” interpreteert. De geciteerde slogan is duidelijk: wie jood is, moet dood, dat is puur antisemitisme van de meest agressieve en moordlustige soort. Maar wat met davidsterren, gecombineerd met een hakenkruis die in de publieke ruimte opduiken, geschilderd op muren of gevels? Of, in de dezelfde sfeer, de grap van de humorist Guillaume Meurice die in een satirisch televisieprogramma Netanyahu “een soort nazi, maar zonder voorhuid” noemde?
Van de andere kant: Israël noemt de aanslag van Hamas van 7 oktober een “pogrom”. Daarmee wordt de aanslag in één lijn geplaatst met de jodenvervolgingen in de Europese geschiedenis en het antisemitisme waar ze een uiting van waren. Het soort bloedige repressie zoals je dat geïllustreerd ziet in de Sint-Goedelekathedraal in Brussel, die tempel van het antisemitisme. De glasramen – helemaal niet middeleeuws, maar uit de verlichte 19de eeuw – tonen het verhaal over de joden die hosties zouden ontheiligd hebben en die daarvoor veroordeeld worden tot de brandstapel. Bij dit zwartmaken en ombrengen van joden sluiten de latere pogroms – moorddadige overvallen op joodse gemeenschappen – aan. Is het in lijn plaatsen van de aanval van Hamas met de pogroms uit de Europese geschiedenis correct?
Misbruik van de term pogrom
De kern van het probleem zijn hier de machtsverhoudingen. De joden die het slachtoffer werden van de middeleeuwe jodenvervolging waren een verdacht gemaakte minderheid die werd gediscrimineerd en liefst ook om het leven gebracht op grond van meestal dubieuze argumenten zoals heiligschennis (in christelijke ogen). Daarachter kan je materiële belangen vermoeden, met name het in beslag nemen van joodse eigendommen.
De machtsverhoudingen worden goed geïllustreerd in het glasraam hierboven: de joden zijn geboeid en knielen neer, de kerkelijke en wereldlijke machthebbers die “recht” spreken torenen boven hen uit. Maar de aanval van Hamas was precies het omgekeerde: een actie vanuit een gediscrimineerde en vervolgde minderheidsgroep tegen de onderdrukkende meerderheid. (Een heersende maatschappelijke groep die op het obscene idee kwam een muziekfestival te organiseren in de buurt van de Gazastrook, waar de bevolking permanent wordt gediscrimineerd en gepest, in haar rechten aangetast en vaak ook nog fysiek bedreigd en zelfs om het leven gebracht.)
Het gebruik van de term pogrom is historisch dus helemaal fout, en louter ideologisch: het moet Israël voorstellen als slachtoffer, terwijl dat land juist dader is van discriminatie, uitbuiting, roof en vernieling. Het zijn de Palestijnen die in de positie staan van de joden op het glasraam en de Israëli’s zijn de machthebbers die discrimineren, vervolgen, opsluiten en om het leven brengen. Vandaag zijn de Palestijnen de joden van Israël.
Davidster en hakenkruis
Maar wat met het gebruik van de termen nazisme/fascisme en hun symbool, het hakenkruis? Een combinatie van davidster en hakenkruis is dubbelzinnig. Wil dat zeggen dat Israëli’s of de staat Israël die die davidster in zijn vlag voert, fascistisch zijn of zich zo gedragen? Of is het een bedreiging vanuit fascistische hoek aan het adres van de joden? In dit laatste geval is dat antisemitisch, een voortzetting van en verwijzing naar de jodenrepressie uit de eerste helft van de twintigste eeuw. In het eerste geval is dat een politieke kritiek, en legitiem, lijkt me. Maar er is natuurlijk een gedachtenstroming die vindt dat elke associatie van Israël of Israëli’s met nazisme en fascisme antisemitisch is. Dat lijkt me niet correct.
Mag je Netanyahu een nazist noemen? Ik denk van wel. Je vijanden als beesten beschouwen en willen uitroeien is een fascistische manier van denken, al heeft het fascisme natuurlijk nog meer kenmerken. Je mag een kat een kat noemen, of crapuul crapuul. De Franse uiterst-rechtse jurist William Goldnadel ziet dat anders. Hij wil tegen de humorist Meurice een proces inspannen omwille van de geciteerde formulering. Volgens Goldnadel “wordt het dus een specialiteit van de openbare dienst de joden te nazificeren”. Maar dat is de zaken omdraaien. Het is het agressieve, moorddadige zionisme dat onmiskenbare gelijkenissen vertoont met het nazisme. Dat is geen van buitenaf boosaardig opgeplakt etiket, maar een vaststelling. Een pijnlijke vaststelling, want de slachtoffers die de joden waren en waarmee je alleen maar kan sympathiseren, gedragen zich vandaag vaak zoals hun nazivervolgers van de vorige eeuw. En daar houdt de sympathie op.
Kritiek op Israël vanuit sympathie en bewondering voor het jodendom
Ik ben natuurlijk geen jood – daarvoor moet je een joodse moeder hebben – maar toch wel een jood in het diepst van mijn gedachten. In twintig jaar katholieke opvoeding, van de kleuterschool van de “nonnekes” tot het afstuderen aan de Katholieke Universiteit Leuven heb ik vrij uitvoerig kennis gemaakt met de opmerkelijke, ja briljante jood Jezus van Nazareth, die uiteraard geen katholiek was, maar een jood in hart en nieren. Zijn uitspraken, zoals vastgehouden in het Nieuwe Testament, heb ik altijd binnen handbereik. Maar in mijn studietijd en daarna kwamen daar nog allerlei andere joden bij: Freud, Marx, Mandel, Trotzki, Chomsky, … Als ik het jodendom wegdenk, is een groot deel van mijn intellectuele bagage verdwenen.
Het is dus niet vanuit aversie voor het jodendom dat ik me vragen stel over Israël en zijn houding tegenover de Palestijnen, integendeel. Vanuit mijn achtergrond begrijp ik heel goed dat Israël nazistisch of fascistisch genoemd wordt. De kittelorigheid waarmee Israël, sommige Israëli’s en allerlei joden daarop reageren, verraadt vooral dat de kritiek raak is.
Tegelijkertijd vind ik het natuurlijk schokkend en totaal afkeurenswaardig dat joden als zodanig mikpunt worden van denigrerende opmerkingen of worden bedreigd, mishandeld of zelfs om het leven gebracht. Het politieke debat mag heftig en fel zijn, maar de veiligheid en het welzijn van mensen, wat ook hun overtuiging is, ook zionistisch, horen te worden gerespecteerd. Het echte antisemitisme hoort te worden bestreden, maar de kritiek op Israël en het zionisme moet ongehinderd kunnen worden geuit.
