De Russische inval in Oekraïne is strijdig met het internationaal recht. Wie kijkt naar de context ziet dat de oorlog door het Westen werd uitgelokt. De oorlog lijkt binnen enkele dagen in het voordeel van de Russen te worden beslecht, maar de schade van het conflict is immens.

In deze long-read doen we een poging om tot een evenwichtige, samenhangende analyse te komen van het conflict in Oekraïne. Als inleiding wijzen we op de boven dit artikel geplaatste TV-toespraak van de Oekraïense president Zelensky van 5 maart, waarin hij in ongemeen harde bewoordingen de NAVO aanvalt. Een samenvatting:

Mensen sterven door jullie
Vandaag kijken we terug op een zwakke, verwarde NAVO-top. Blijkbaar heeft de strijd voor vrijheid niet de topprioriteit van Europa. Jullie weigeren het luchtruim boven Oekraïne af te sluiten uit angst voor Russische agressie tegen de NAVO. Maar jullie moeten aan mensen denken, aan de mensheid zelve. Wat moeten wij nu van jullie top denken? Vanaf vandaag schrijven we alle dodelijke slachtoffers op uw conto. Zij sterven omwille van jullie zwakte, jullie verdeeldheid. Het enige dat de alliantie tot nu toe heeft gepresteerd is ons vijftig ton diesel leveren.

Zelensky’s verschijning en lichaamstaal spreken boekdelen. Dit is niet de man die werd verkozen met een programma dat tot vrede moest leiden. De duif werd havik. Niet omdat hij zoals zoveel regeringsleiders er bij zijn aantreden voor koos zijn programma overboord te gooien, maar omdat hij daartoe gedwongen werd. Zelensky is een marionet. Hij wordt met de dood bedreigd door de leiders van de neonazistische Azov-brigade. Een week na zijn aantreden verklaarde Dmytro Anatoliyovych Yarosh, medeoprichter van de Right Sector al: “Mocht Zelensky Oekraïne verraden, dan verliest hij niet zijn presidentschap, maar zijn leven”.

Sinds de jaarwisseling lieten wij 7 artikelen verschijnen over de problematiek Rusland-Oekraïne en Rusland-VS/NAVO. We wezen op een dreigende oorlog die de EU aan Washington zou verankeren. We drongen aan op Europese initiatieven. We verweten de Vlaamse publieke omroep en VRT-journalist Jan Balliauw de ware toedracht van de Maidan-massamoord op 20 februari 2014 te verzwijgen. We stelden dat een door Europese leiders bewerkstelligde vreedzame oplossing een nieuwe wereldorde kon inluiden, en dat het het recht op een invloedssfeer is dat Rusland motiveert. Tenslotte, op 23 februari, een dag voor het uitbreken van de oorlog, zagen we hoe Iran de lachende derde zou kunnen worden in de strijd tussen Rusland en de VS.

In dat laatste artikel stelden we dat een alliantie Rusland-China-Iran het einde zou inluiden van de wereldwijde dominantie van Amerika. De invasie van 24 februari kan een lelijke streep door die rekening halen. Net als de meeste analisten dachten we dat het niet tot een grootschalige oorlog zou komen. Oekraïne is een groot land, Rusland kan een bezetting niet lang volhouden, laat staan het land inlijven. We stelden dat Oekraïne de facto NAVO-lid was geworden, en daarmee een Russische rode lijn had overschreden. We verwachtten dus precisieaanvallen op NAVO-infrastructuur, waaronder raketinstallaties en in aanbouw zijnde marinebases voor NAVO-oorlogsschepen. Vandaag staat de vraag of Rusland snel aan het langste eind weet te trekken centraal.

Context

De Russische inval is strijdig met het internationaal recht. Maar men moet wel kijken naar de context. De Russen werden geprovoceerd. Maakte het Westen zich écht zorgen over Oekraïense burgers, dan had het niet zo hard aangedrongen op NAVO-lidmaatschap voor hun land, had het de Minsk-akkoorden voor Donbas niet gesaboteerd, en had het de leden van de fascistische Azov-brigade niet getraind en gefinancierd. De door het Westen bekokstoofde en gefinancierde coup van 2014 waarmee een pro-NAVO bewind werd geïnstalleerd, was ook een inbreuk op het internationaal recht. In plaats van onmiddellijk militair in te grijpen, probeerden de Russen acht jaar lang de situatie langs diplomatieke weg recht te trekken. Maar medeondertekenaars Frankrijk en Duitsland weigerden druk te zetten op Kiev om de Mink-akkoorden uit te voeren. Rusland stond met de rug tegen de muur.

De Russische inval in Oekraïne wordt in Donbas massaal gesteund. De bevolking daar heeft acht jaar lang moeten afrekenen met geweld, met veertienduizend dodelijke slachtoffers tot gevolg. De oorlog in Oekraïne kan onmiddellijk ophouden indien het land verklaart af te zien van NAVO-lidmaatschap, het Westen die verklaring steunt, NAVO-infrastructuur wordt ontmanteld en Donbas conform Minsk autonomie verkrijgt. In communicatie is de Oekraïense president Zelensky een professional, hij weet perfect westerse emoties op te roepen, zijn propagandamachine draait op volle toeren. Zijn emotionele maar vergeefse oproepen tot het instellen van een no-fly zone duiden erop dat de stemming kantelt en hij inziet dat zijn land als proxy een Amerikaanse oorlog tegen Rusland voert, tot de laatste Oekraïener.

Keerpunt

De oorlog in Oekraïne en alles wat daarmee samenhangt is een keerpunt in de geschiedenis. We leven in een interregnum. Het oude systeem in Europa maakt plaats voor een nieuwe ordening die nog gestalte moet krijgen. Aan de ene kant zien we Rusland, een land rijk aan energie en mineralen, maar waar oligarchen het voor het zeggen hebben en de onrust onder de bevolking groeit. Een land dat zich omringd weet met een uitdeinende vijandige omgeving. Dat aankijkt tegen middellangeafstandsraketten in de buurlanden Polen en Roemenië. Dat ziet hoe buurland Oekraïne zowat een Amerikaanse deelstaat wordt. Dat wordt afgesneden van westerse technologie en financiële markten, en dus afhankelijk wordt van China. Een land dat gefrustreerd de vlucht vooruit koos en vragende partij blijft voor een post-Koude-Oorlog veiligheidsstructuur waar het zich in kan vinden.

Aan de andere kant zien we een supermogendheid die zijn shocktherapie voor post-communistisch Rusland zag mislukken door het aantreden van Vladimir Poetin, die diens pogingen om tot de NAVO toe te treden blokkeerde, en op de NAVO-top van 2008 in Boekarest zijn bezwaar tegen de NAVO-uitbreiding beantwoordde met een uitgestoken hand naar Georgië en Oekraïne. Een supermogendheid die Rusland het etiket ‘schurkenstaat’ opplakt en als zodanig behandelt. Die in een confrontatie met Rusland een ideale kans zag om het debacle in Afghanistan in de vergeetput te laten verdwijnen. Die de escalatie steeds verder opvoerde tot het punt waarop Rusland nog slechts kon kiezen tussen capitulatie en het oorlogspad. Een supermogendheid die de oorlog dus heeft uitgelokt.

Bonus

Als bonus van de Russische aanval op een Europees land zag de VS de eenheid binnen de NAVO groeien. De kersverse Duitse bondskanselier Scholz gaf de Russische Nord Stream 2 gaspijpleiding de doodsteek. Amerikaanse druk op zijn land gaf de doorslag. De westerse eenheid was hersteld, de herinnering aan de niet met de bondgenoten gecoördineerde Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan uitgewist. En niemand maalde om de door de VS geconfisqueerde $7,5 miljard reserves van de Afghaanse centrale bank, terwijl dat land moest afrekenen met een hongersnood. Vergeten zijn ook de puinhopen die Amerika heeft achtergelaten in landen als Irak, Syrië en Libië, de verlammende sancties op Iran en de extraterritoriale sancties op vriend en vijand die met Iran zaken wil doen.

Met het aantreden van nieuwe concurrenten ziet de VS zijn macht tanen. Het heeft een eigen agenda, Europese belangen zijn ondergeschikt. Dat de EU zo’n mogendheid carte blanche geeft om het nieuwe Europa uit tekenen is verwerpelijk, maar niet nieuw. Voor de Britse historicus John Laughland is de EU een door de VS gesteund project, ideologisch en institutioneel onlosmakelijk verbonden met de NAVO. Nu de EU opnieuw is vastgeklonken in het Westen zal de Unie in het gareel moeten lopen. Amerika beslist over verdere integratie. De Unie zal haar orthodoxie moeten opgeven. Het rabiaat anti-Russische en pro-Amerikaanse Polen kan nog moeilijk aan Europese rechtsregels worden gehouden. De VS maakt de dienst uit, het Europese parlement en de Europese kiezers hebben het nakijken.

Prijskaartje

Aan Amerikaanse bescherming hangt een prijskaartje. De EU zal omvangrijke steun moeten verlenen aan het corrupte Oekraïne, een land dat afhangt van schatrijke oligarchen die ongetwijfeld de weg naar die gelden zullen vinden en gewoonlijk hun fortuin in belastingparadijzen stallen. Herinner u de vorstelijke ‘vergoeding’ die Hunter Biden, de zoon van de Amerikaanse president, genoot als non-executive director¹ van een Oekraïens gasbedrijf, waarvan het management werd beschuldigd van witwaspraktijken. En Europa zal zich gedwongen zien steun te verlenen aan de VS in een nieuwe koude of zelfs hete oorlog tegen de échte Amerikaanse vijand, China. Dat is een strijd die de VS niet met conventionele militaire middelen kan winnen, en waar de EU aan dreigt ten onder te gaan.

Tenzij er een wonder gebeurt, maakt de oorlog in Oekraïne een einde aan Europese ideeën om zich onder het Amerikaanse juk los te worstelen, de banden met Rusland aan te halen en een begin te maken met een Euraziatisch project. Duitsland kan blijkbaar niet zonder Amerikaanse nucleaire bescherming, en ziet Franse dromen over Europese mondiale ambities niet zitten. Maar daarmee gaat de VS nog niet met de hoofdprijs lopen. Of Rusland de oorlog nu wint of niet, vroeger of later gaat de Duitse publieke opinie inzien dat de VS wel een oorlog uitlokt, maar weigert tussen te komen. Dat zet druk op het Duitse vertrouwen op Amerikaanse nucleaire bescherming, het Duitse NAVO-lidmaatschap en de Duitse ‘gastvrijheid’ voor zo’n 30.000 Amerikaanse troepen, hun wapensystemen en kernwapens.

Duits militarisme en grootmachtdenken

Een retour naar militarisme en grootmachtdenken stond al lang op het netvlies gebrand van Duitse regeringen.² Dat zulk denken vandaag werkelijkheid wordt is de schokkendste politieke wending in de moderne Duitse geschiedenis. Op de Veiligheidsconferentie van München in 2014 verkondigden bondspresident Joachim Gauck, buitenlandminister Frank-Walter Steinmeier en defensieminister Ursula von der Leyen al dat Duitsland ‘te groot was om zich van de zijlijn uit te spreken over de wereldpolitiek’, en dat het ‘eerder, daadkrachtiger en substantiëler moest optreden in buitenlands en veiligheidsbeleid’.³

Met het speciale budget van €100 miljard voor defensie maakt de Duitse regering een gebaar naar Washington dat al lang 2% van het bbp eist. Dat zal niet onmiddellijk leiden tot een veel krijgshaftiger Duitsland. Het grootste deel van het budget gaat naar NAVO-wapensystemen. Die zijn nog lang niet beschikbaar en al zeker niet inzetbaar voor het Duitse leger. Nu dat onder bevel staat van de NAVO versterken Duitse aankopen de vuurkracht van de NAVO, niet direct die van Duitsland. Technologisch zullen ze inzetbaar moeten zijn voor meestal door de VS aangestuurde internationale ‘missies’ zoals destijds die in Afghanistan en straks in de Zuid-Chinese Zee.

Vluchtelingen

Sinds het begin van de Russische inval zijn naar schatting al 1,5 miljoen Oekraïeners het land uitgevlucht. Er zullen nog velen volgen. De menselijke tragedie is immens. Maar ook dat issue vergt nuancering. Ja, velen vluchten uit angst voor de komst van het Russische leger. Maar we weten ook dat de vluchtelingen in meerderheid in Polen aankomen en vervolgens, anders dan de vluchtelingenstroom uit Syrië, niet doorreizen naar de favoriete bestemmingen Duitsland en het VK, maar in meerderheid in Polen blijven. Oekraïne kent al tientallen jaren omvangrijke economische migratie naar Polen. Het post-communistische Oekraïne kijkt terug op tientallen jaren van industrieel en economisch verval. De ene corrupte regering na de andere faalde om die ontwikkeling tot stilstand te brengen.⁴

De slechte vooruitzichten zetten al tientallen jaren jonge, goed opgeleide, ondernemende Oekraïeners aan om te emigreren naar betere oorden. Polen was met stip de favoriete bestemming. Taal en fysieke nabijheid waren belangrijke factoren in die keuze. Polen, dat zelf veel burgers had zien vertrekken naar beter betaalde jobs elders in de Europese Unie en vluchtelingen uit het Midden-Oosten had geweerd, was blij met de nieuwe katholieke arbeidskrachten. Iedereen die aannemelijk kon maken een Poolse achtergrond te hebben, werd snel genaturaliseerd. Vandaag is de Russische inval voor velen een opportuniteit om als economische vluchteling snel door de Poolse immigratieprocedure te geraken en een nieuwe toekomst op te bouwen in de Europese Unie.

Wat men niet te horen krijgt in de mainstream media is dat het niet enkel vrouwen en kinderen zijn die naar Polen vluchten. Mannen, die weigeren dienst te nemen om te sterven voor een corrupt, fascistisch Oekraïens regime, vluchten langs tal van andere wegen. Hetzelfde fenomeen zagen we in 2015 met de vluchtelingenstroom uit Syrië. Dat waren niet enkel moeders met baby’s, op de vlucht voor het Assad-regime, maar ook goed opgeleide mannen uit de middenklasse die handig gebruik maakten van de openstelling van de Europese grenzen voor migranten. En Oekraïeners vluchten niet enkel naar de EU. De afgelopen acht jaar zijn 1 à 2 miljoen Oekraïners naar Rusland gevlucht om daar een veilig nieuw bestaan op te bouwen.

Propaganda en censuur

De invasie van Oekraïne is uitgegroeid tot een conflict tussen de VS en Rusland. Hysterische berichtgeving, propaganda en censuur maken het duiden van dat conflict er niet gemakkelijker op. Academici, die in actualiteitsprogramma’s worden voorgesteld als Rusland-specialisten, laten zich meeslepen door de westerse mainstream media. Herhaalde navraag bij UGent professor en Europa-specialist Hendrik Vos leerde dat hij zich maar niet kan inbeelden dat een staat tegen zijn wil buiten de NAVO kan worden gehouden, noch dat Oekraïne, bewapend, getraind en opgenomen in grootschalige NAVO-oefeningen, al de facto NAVO-lid was. Opvallend was ook dat Vos in “De Afspraak op Vrijdag” erg karig bleef toen de introspectievraag werd gesteld: “draagt het Westen ook niet enige schuld?”

Voor de VS is het blokkeren van de opkomst van elke potentiële concurrent een prioriteit. De Irak-oorlogen en die in Servië, Afghanistan, Libië en Syrië passen in dat kader, net als de confrontatie met Rusland en China. Sinds 2016 werd het Amerikaanse kernwapenarsenaal gemoderniseerd en aangevuld met “handige” tactische kernwapens. Het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF)-verdrag werd opgezegd en er werden raketten ontwikkeld die vanuit Oost-Europa Russische steden kunnen raken. Met NAVO lanceerinstallaties op schootsafstand zou de VS de Oekraïne-oorlog kunnen zien als uitgelezen kans om Rusland een nederlaag te bezorgen en uiteen te laten vallen. Daarmee zou het de Russische bodemrijkdommen verwerven en de handen vrij hebben voor de confrontatie met China.

Oekraïense massavernietigingswapens

Sinds kort zijn Russische nieuwszenders niet langer toegankelijk voor Europeanen. Het betreft niet enkel Engelstalige bronnen als RT of Spoetnik, maar ook Russischtalige zenders. Gelukkig is de blokkade niet waterdicht. RT is via een omweg nog altijd te volgen. En op YouTube was nog de Russische militaire woordvoerder Igor Konoshenkov te zien, wiens boodschap in het Russisch werd vertaald door de in Brussel gestationeerde Amerikaanse Rusland-expert Gilbert Doctorow. Een samenvatting:

De volledige Oekraïense luchtmacht is uitgeschakeld. Als Oekraïense gevechtsvliegtuigen die naar Roemenië en andere buurlanden konden ontsnappen nog worden waargenomen in het Oekraïens luchtruim zal Rusland het land van waaruit ze zijn vertrokken beschouwen als deelnemer aan de oorlog en passende maatregelen nemen. Rusland staat op het punt alle onderdelen van het Oekraïens militair-industrieel complex te vernietigen, en heeft de betreffende werknemers gewaarschuwd weg te blijven. Rusland heeft bewijzen in handen over de productie van biologische wapens in Oekraïense laboratoria in samenwerking met de VS. Dergelijke wapens werden opgeslagen in strijd met internationale verdragen. Juist voor de start van de Russische inval heeft Oekraïne deze illegale biologische wapens vernietigd. Rusland heeft ook daarvan bewijzen in handen, en zal deze publiceren. Rusland beschikt ook over bewijs dat Oekraïne, in samenwerking met de Verenigde Staten, in het kernenergiecomplex in Zaporozhye kernwapens ontwikkelde. Het ligt voor de hand dat de recente brand in een trainingscentrum naast een actieve reactor in verband staat met de vernietiging van belastende papieren. De beweerde Russische aanval op het complex was dus een ‘valse vlag’ operatie.

Het is hallucinante informatie uit een bron die niet voor iedereen geloofwaardig zal zijn. ULeiden professor Rob de Wijk lijkt het nieuws serieus te nemen. Andere bronnen komen met overeenkomstig nieuws. Zo meldt ASB News/Military dat een Su-27 van de Oekraïense luchtmacht met een Russische S400 vanuit Wit-Rusland werd neergehaald. De luchtdoelraket had daarbij een afstand van 150km afgelegd, een wereldrecord. De piloot van het Oekraïense gevechtsvliegtuig, de legendarische kolonel Oleksandr Oksanchenko, die bekend stond om zijn luchtacrobatie, kwam bij het neerhalen om.

De eindronde

De Russische operatie lijkt de eindronde in te gaan. Er werden humanitaire corridors en een staakt-het-vuren ingesteld in de hoofdstad Kiev, de steden Sumy and Kharkiv in het oosten, en de havenstad Mariupol aan de Zee van Azov. Vervolgens wordt ook de havenstad Odessa aan de Zwarte Zee geviseerd, om die ontoegankelijk te maken voor de NAVO. Mogelijk maakt het Russische leger ook een landroute vrij naar zijn basis in het aangrenzende Transnistrië, dat grenst aan het zuidwesten van Oekraïne. Het heeft er alle schijn van dat de Europeanen en Amerikanen beseffen dat Rusland op het punt staat zijn doelstellingen ten oosten van de rivier de Dnjepr en langs de kust van de Zwarte Zee te realiseren. Blijkbaar moet het hysterische propaganda-opbod dat verdoezelen.

Dit scenario, zo snel na de aftocht uit Afghanistan, is slecht nieuws voor het prestige van de VS in Europa en in de wereld. De Russen dringen bij de Oekraïeners aan op capitulatie. In deze fase laat Rusland niet meer los, en ook Europa wenst blijkbaar geen aanslepende oorlog in zijn achtertuin. Een artikel van de Britse premier Boris Johnson in de New York Times gaat ook in de richting: de aftocht is in zicht. Het valt op dat Johnson het niet meer heeft over de levering van aanvalswapens of het uitputten van de Russen in de strijd. Op het hoogste niveau daagt het blijkbaar dat de Russische operatie op koers is en de uitkomst vastligt. Met andere woorden: het Westen wint de propagandaslag, maar Rusland de oorlog. Alles hangt nu af van de laatste onderhandelingsronde. Daar moet het doek vallen.

Intussen zijn er ook andere lichtpunten aan de horizon. Rusland sloot een langetermijncontract met Duitsland dat voorziet in de heropening van de Yamal-Europe gaspijpleiding die Rusland als antwoord op de sancties had gesloten. Anonieme bronnen bij de onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne zeggen dat het Russische voorstel voorziet in het aanblijven van Zelensky als proforma president, Rusland Yuriy Boyko tot premier benoemt, Oekraïne de onafhankelijkheid van de Donbasrepublieken en de Krim moet erkennen, en in de grondwet moet zetten dat het afziet van het NAVO-lidmaatschap. In eerste instantie was het antwoord een nadrukkelijk ‘nee’. Gooit de VS in deze fase roet in het eten, dan wordt het resterende verzet met kracht neergeslagen.

Nucleaire holocaust

Het opschuiven van de NAVO naar Oost-Europa heeft het Amerikaanse militair-industrieel complex geen windeieren gelegd. Niet enkel Duitsland doet daar aan mee, de Europese Unie zou honderden miljoenen euro’s willen investeren in wapens voor Oekraïne. De regering-Biden vroeg het Congres nog eens $6 miljard voor Oekraïne, bovenop de $650 miljoen militaire hulp in 2021. De oorlogsindustrie verzilvert een uitgelokt conflict dat flirt met een nucleaire holocaust. Want, in de woorden van ULeiden professor Rob de Wijk, “als je een oorlog dreigt te verliezen zet je gewoon kernwapens in; waarom heb je ze anders?” Haviken in Kiev of Washington zouden aan de inzet van een “handig” klein kernwapen kunnen denken. Als één van de weinige échte experts heeft UAntwerpen professor Tom Sauer daar met klem voor gewaarschuwd.

Als alles goed gaat komt de oorlog binnen enkele dagen ten einde. Maar de schade is groot, voor alle betrokkenen, de Oekraïense burgerbevolking voorop, maar ook voor Europa en voor de wereld. Het complete wereldbeeld ligt overhoop. De vraag is: was de toetreding van Oekraïne tot de NAVO het dat waard? Was de illusie van een “daadkrachtiger en substantiëler” Duits of Europees optreden in buitenlands en veiligheidsbeleid het waard om het risico te lopen op een nucleaire wereldoorlog en de vernietiging van de mensheid?

1 Een non-executive director is een niet-uitvoerend bestuurder die zich niet bezighoudt met het dagelijkse bestuur van de organisatie, maar wel is betrokken bij beleidsvorming en planning.

2 Lookman, Paul, De wereld na Trump en Merkel. Europese rivaliteit, neoliberalisme en het machtsevenwicht, Geopolitiek in context, Koersel, 2021, p. 159

3 Ibid, p. 157

4 Betrouwbare cijfers over de armoede in het land zijn niet beschikbaar, maar uit eigen ervaring weten we dat bijvoorbeeld leerkrachten niet enkel een schamel loon verdienen, maar ook 9 maanden of langer moeten wachten op uitbetaling daarvan.

Dit artikel verscheen op 7 maart 2022 op Geopolitiek in context