Dat nogal wat landen, niet in het minst die van Latijns-Amerika, anders kijken en zich anders verhouden in verband met de oorlog in Oekraïne is ondertussen al hier en daar bij ons doorgedrongen. Er gaan inderdaad meer en meer proteststemmen op bij voorbeeld vanuit Latijns-Amerika tegen die oorlog tout court. Zo is er onder meer de Argentijn Adolfo Pérez Esquivel. In 1980 kreeg hij de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inzet voor de mensenrechten. Hij werd benoemd tot lid van het uitvoerend comité van de Permanente Vergadering voor de mensenrechten van de Verenigde Naties. Als voorzitter van SERPAJ-Argentinië was hij betrokken bij de belangrijkste politieke processen in verband met de verdediging van de mensenrechten. Sinds 2003 is Pérez Esquivel voorzitter van de Honorary Council of Service; van de Latijns-Amerikaanse Stichting voor Vrede en Gerechtigheid en van de International League for Human Rights and Liberation of Peoples. Een heus palmares als ‘voorvechter’ voor de vrede in de wereld. En uitgerekend hij heeft zo zijn ideeën over de oorlog in Oekraïne en hoe tot een betere oplossing te komen.
Volgens hem gebruikt de oorlog van de VS, de Europese Unie en de NAVO het Oekraïense volk, offert het op in de oorlog tegen Rusland en brengt zo de wereld op de grens van de Derde Wereldoorlog. Alle symptomen zijn in zicht, de escalatie en het interventionisme van de grootmachten willen niet aan tafel gaan zitten om een dialoog aan te gaan en manieren te vinden om vrede op te bouwen.
Hij gaat verder als volgt: ‘President Zelenski van Oekraïne wil de oorlog verdiepen met steun van de VS en Europa, hij is de marionet van de belangen van de grootmachten en vraagt om meer wapens, geld en training van het Oekraïense leger voor het hanteren van tanks en raketten uit Duitsland, Australië, de VS en de Europese Unie. Het is een krankzinnig beleid dat de vrede wegduwt en de wereld op de rand van zelfvernietiging brengt door de onverantwoordelijke macht van de mogendheden en hun machthebbers. Het is een belediging voor God en de schepping en brengt het leven op aarde in gevaar.’
Maar ook de Verenigde Naties gaan niet vrij uit. ‘De VN, die het baken zou moeten zijn om het geweten te verlichten en vrede te stichten, zijn helaas een lege doos, zonder de kracht om beslissingen te nemen. Zij zijn afwezig ondanks herhaalde oproepen van kerken, organisaties en wereldpersonaliteiten om de oorlog te stoppen! De 193 landen die samen de VN vormen, zwijgen of zijn niet in staat om te handelen. Het is noodzakelijk om de VN te democratiseren, zodat ze de kracht hebben om beslissingen te nemen in het belang van de wereldvrede.’
Zo horen wij hier ook in Europa een permanent stijgend opbod van wapens aan beide kanten, hoe meer wapens, hoe meer de vrede gediend is. Maar Pérez Esquivel, (evenals de Braziliaanse president Lula da Silva) dringen aan op oplossingen te vinden door het streven naar de vrede.
‘Wij maken ons de oproep van de preambule van de VN eigen: “Wij, de volkeren van de wereld” eisen een einde aan de oorlogen van Oekraïne, Rusland, de VS en de NAVO, evenals aan andere stille oorlogen die de mensheid en de planeet op het randje van de vernietiging brengen. De strijd van de volkeren is er een die honger en armoede bestrijdt en om het verloren evenwicht van de mens met Moeder Aarde te herstellen voordat het te laat is.’
Een nieuw spookbeeld doemt op boven Europa: oorlog.
De bekende Portugese socioloog Boaventura de Sousa Santos, legt uit hoe ons Europa (het continent met de meeste doden in gewapende conflicten in de afgelopen honderd jaar) afstevent om een nog dodelijker continent te worden. Net als in de jaren dertig wordt de verontschuldiging voor het fascisme gemaakt in naam van de democratie en de verontschuldiging voor de oorlog in naam van de vrede.
Boaventura de Sousa Santos ziet hoe de tekenen zich opstapelen. Een groter gevaar is op komst. Dit is onder meer te merken op het niveau van de publieke opinie en het mainstream politieke discours. Zij zijn onderhevig aan de conservatieve politieke krachten. En deze hebben niet alleen het ideologisch initiatief, maar krijgen ook een bevoorrechte aanwezigheid in de media. Ze zijn polariserend, vijanden van complexiteit en rustige argumentatie.
We zien inderdaad ook in België hoe er praktisch maar een stem te horen is, maar een kant van de zaak belicht wordt. Geen slecht woord over de kant die wij gekozen hebben. Op af en toe een witte olifant na. Zoals in de krant De Morgen (31 januari) waar gewag gemaakt werd van oorlogsmisdaden van Oekraïne door het leggen van internationaal verboden antipersoonsmijnen, die door kinderen kunnen aanzien worden als speelgoed.
De Sousa Santos ergert zich aan de politieke krachten ‘omdat ze zich niet storen aan de dubbele moraal waarmee ze conflicten en dood becommentariëren (bijvoorbeeld tussen doden in Oekraïne en in Palestina), noch aan de hypocrisie van het zich beroepen op waarden die ze met hun praktijk ontkrachten (ze hekelen de corruptie van hun tegenstanders om hun eigen corruptie te verbergen).’
De Sousa Santos tast de extreme gevolgen af die deze gang van zaken kan opleveren. Het begint met het idee van de vijand die moet vernietigd worden. Vernietiging door woorden zet de publieke opinie aan tot vernietiging door daden. Ondanks het feit dat er in een democratie geen interne vijanden bestaan, maar alleen politieke tegenstanders, wordt de logica van de oorlog sluipenderwijs overgebracht op vermeende interne vijanden, wier stem vooral tot zwijgen moet worden gebracht. Niettemin zijn de meest oplettende waarnemers of commentatoren zich bewust van het spookbeeld.
Ook in België zien we dergelijke verschijnselen optreden. Zij die een alternatieve kijk weergeven op de feiten en bijvoorbeeld graven naar historische oorzaken van het conflict of van de agressie bij de andere kant, worden algauw verdacht van sympathieën met die andere kant, met de vijand. Zo voelen die alternatieve informatieberichtgevers zich verplicht om heel duidelijk te stellen dat evengoed zij de invasie van Rusland absoluut een hoogst verwerpelijke misdaad vinden. Vredesorganisaties die luidkeels roepen om te stoppen met meer en meer bewapening en om een onderhandelende oplossing te vinden, worden in het beste geval weggezet als naïeve sukkels, indien al niet als vijanden van de democratie.
Versailles of Wenen
Is er nog tijd om een ramp te voorkomen? vraagt De Sousa Santos zich af.
‘Ik zou graag ja zeggen, maar dat kan ik niet. De tekenen zijn zeer verontrustend. Europa is veel uitgestrekter dan het vanuit Brussel lijkt. In het hoofdkwartier van de Europese Commissie (of de NAVO trouwens) heerst de logica van de vrede volgens het Verdrag van Versailles van 1919, niet die van het Congres van Wenen van 1815. De eerste vernederde de verslagen macht (Duitsland) en de vernedering leidde twintig jaar later tot oorlog; de tweede respecteerde de verslagen macht (Napoleontisch Frankrijk) en garandeerde een eeuw van vrede in Europa. Vrede volgens Versailles veronderstelt de totale nederlaag van Rusland, zoals Hitler die voor ogen had toen hij in 1941 de Sovjet-Unie binnenviel (Operatie Barbarossa). Zelfs als men toegeeft dat dit gebeurt op het niveau van conventionele oorlogsvoering, is het gemakkelijk te voorspellen dat, als de verliezende mogendheid over kernwapens beschikt, zij zich niet zal onthouden deze te gebruiken. Het zal de nucleaire holocaust zijn. De Amerikaanse neoconservatieven houden in hun berekeningen al rekening met deze mogelijkheid, in hun blindheid overtuigd dat het allemaal duizenden kilometers van hun grenzen zal gebeuren. Amerika eerst… en laatst. Het is goed mogelijk dat ze al denken aan een nieuw Marshallplan, dit keer om het atoomafval op te slaan dat zich in de ruïnes van Europa heeft opgehoopt. Zonder Rusland is Europa half zichzelf, economisch en cultureel. De grootste illusie die de informatieoorlog de Europeanen het afgelopen jaar heeft bijgebracht, is dat Europa, eenmaal geamputeerd van Rusland, zijn integriteit zal kunnen herstellen met een transplantatie vanuit de Verenigde Staten. Je moet het de Verenigde Staten toegeven: ze behartigen hun belangen heel goed. De geschiedenis leert dat een afnemend rijk altijd probeert zijn invloedssferen mee te slepen om het verval te vertragen. Wat als Europa zijn eigen belangen eens zou kunnen behartigen?’
Ziedaar een zeer donker toekomstbeeld van de Portugese socioloog. Er gaan inderdaad de laatste tijd in de Europese Unie meer en meer stemmen op, niet alleen naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne, maar ook in verband met de noodzaak in het algemeen om te beschikken over een eigen defensie, maar tevens in het kader van de opkomende macht van China en van de energiecrisis, om onafhankelijker te worden van de VS. De VS zullen inderdaad, zoals de Portugese socioloog vreest hun hand niet omdraaien om Europa op te offeren voor hun eigen belangen.
