De onzichtbare hand

Aan de ene kant LuxLeaks en de vergelijkbare, perfect wettelijke, maar niettemin moreel betwistbare Belgische rulings voor multinationals.  Terwijl aan de andere kant ingrijpende besparingen gevraagd worden van het werkende deel van de  bevolking.  Iedereen voelt aan zijn kleine teen dat dit niet klopt.  Daarvoor hoef je Piketty niet gelezen te hebben. Dus, wat vragen de vakbonden? Begin al maar eens met de vermogens te belasten. En ze staan niet alleen. Het is niet alleen de oppositie die om een tax shift vraagt.  Ooit was de Tobin taks onbespreekbaar.  Nu staat die op de agenda van onder meer de Wereldbank en de G 20. En in het Verenigd Koninkrijk komt er straks een zogenaamde Google Tax van 25 %.

In essentie gaat het over de vraag waarom we belastingen moeten betalen? Omdat we allemaal gebruik maken van de collectieve voorzieningen die de gemeenschap ons biedt.  Ook wie rijk is, neemt het vliegtuig en rijdt met zijn wagen over de snelweg. In zijn boek Nonzero heeft Robert Wright het over de concepten nulsom en niet-nulsom oplossingen uit de speltheorie. Als ik een bal heb en de buurjongen die een kop groter is dan ik, pakt hem af. Dan is dat een nulsom uitkomst. Plus 1 voor hem,  min 1 voor mij,  samen nul.  Eén winnaar en één verliezer. Als ik daarna mijn grote broer roep en die pakt de bal weer af van de buurjongen,  dan hebben we opnieuw een nulsom uitkomst. Tot er iemand op het idee komt om een voetbalploeg op te richten om samen met de bal te spelen. Waardoor iedereen wint. Of zoals een kasteelheer de bomen en de paarden levert voor het bouwen van een brug over de rivier. En het aandeel van de dorpelingen erin bestaat dat zij hun arbeid en hun tijd inbrengen. Waarna iedereen van de brug gebruik kan maken. Geen nulsom deze keer.

Niet evident, dat niet.

Daarom nog een voorbeeld uit de speltheorie: de tragedie van de meent. De meent is de naam voor de gemeenschappelijke graslanden.  Elke boer mag er zijn koe laten grazen,  gratis.  Dat brengt op in termen van melk. Maar er komt een moment waarop het toevoegen van nog een extra koe de opbrengst van alle koeien doet dalen.  Gewoon door overbegrazing dus.  Hoe lossen we dat op?

Evenmin als we van nature allemaal egoïstisch of hebzuchtig zijn,  zijn we vanzelf solidair en coöperatief.

En omdat macht en bezit al lang twee handen op één buik zijn, is het voor de machtige vaak aantrekkelijk om voor de nulsom te gaan.  Winner takes all. Ze doen toch niks terug.  Dat komt omdat mensen vermijders zijn. ‘Keep out of trouble’ is een van onze voornaamste stelregels.  Wat doe je als je een ander het slachtoffer ziet worden van machtsmisbruik of schrijnende ongelijkheid.  Je bent misschien verontwaardigd,  maar voelt je tegelijk machteloos.  Wat kun jij als eenling beginnen? Dus je zwijgt en gaat door met je werk.  Anders zou jij wel eens het volgende slachtoffer kunnen zijn. En zo komt het dat mensen heel veel ongelijkheid en onrechtvaardigheid slikken.  Pas als ze niets meer te verliezen hebben, komen ze in actie.  Met alle gevolgen van dien.

Adam Smith mag dan wel van mening geweest zijn dat een rechtvaardige samenleving het gevolg was van burgers die op een verstandige manier hun eigenbelang nastreefden. Hij wees er echter ook op dat burgers hun verantwoordelijkheden ten opzichte van de anderen hadden.  Hoezeer hij ook in de vrijheid van ondernemen geloofde,  hij was er zich wel van bewust dat de ‘onzichtbare hand van de markt’ aan de arm der wet vastzit. En Hobbes liet verstaan dat enkel een sociaal contract een halt zou kunnen toeroepen aan de oorlog van iedereen tegen allen.

Met andere woorden: enkel eigenbelang creëert geen rechtvaardige samenleving. Daar is een efficiënte en daadkrachtige overheid voor nodig die uitwassen tegengaat.  Aan wie wij de macht delegeren om regels af te spreken en op te leggen.  En om te herverdelen. Daarvoor betalen wij belastingen.  Omdat die overheid diensten verleent die de onzichtbare hand niet op zich neemt. 

En opdat de eenling niet monddood zou blijven,  zijn er daarnaast belangengroepen opgericht zoals vakbonden en verbruikersverenigingen.  Zodat ook zijn stem gehoord wordt.  En bestaan dat soort organisaties ook internationaal.  Het is in dat licht dat je de klemtoon op duurzaamheid moet zien die onder meer UNESCO uitdrukkelijk naar voor schuift.  Elke ongelijkheid bedreigt de vrede en de duurzaamheid van onze globale samenleving.  Vandaar dat wie op een vermogen zit, ook op gepaste wijze zijn steentje mag bijdragen.