De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1b) chimpansees en bonobo’s

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1b) chimpansees en bonobo’s

zaterdag 23 december 2017 10:05
Spread the love
bonobo chimpansee
Bij de bonobo’s zijn de vrouwen baas, een matriarchaat, dank zij hun bondgenootschappen. Bij de chimpansees zijn de mannen baas dank zij hun bondgenootschappen en geweld.
De relatie tussen man en vrouw wordt ook gekenmerkt door onderdrukking van de vrouw. De vrouw wordt echter niet in alle maatschappijen onderdrukt. Een aantal maatschappijen waarin man en vrouw globaal gelijk zijn zullen besproken worden. Wij gaan in deze reeks op zoek de voornaamste mechanismen waarmee de vrouw onderdrukt en onderdrukt gehouden wordt.
Het is geen geheim. De vrouw wordt onderdrukt door (1) mannelijke bondgenootschappen, (2) door geweld en (3) door ideologie.
Onze genetisch nauwste verwanten, chimpansees en bonobo’s, maken ons veel duidelijk.

De chimpansees in Gombe (Tanzania)

Als een chimpanseemannetje de volwassenheid nadert zal hij plots meer doen dan vrouwtjes plagen. Hij wordt systematisch brutaal tegen hen. Liefst uit het zicht van andere mannetjes die partij zouden kunnen kiezen. Hij blijft slaan en aanvallen tot de vrouwtjes aanvaarden dat hij boven hen staat. Volwassen chimpansees vallen ook herhaaldelijk vrouwtjes aan zonder directe reden. Volgens Jane Goodall kan een volwassen mannetje dat niet kreupel of zeer oud is een vrouwtje dwingen om met hem te copuleren. Vrouwtjes die in hun vruchtbaarste dagen zijn worden dusdanig lastig gevallen door mannetjes dat ze na zonsondergang nog een uur moeten eten als alle andere leden van de groep al slapen in hun nest. Zij houden ook regelmatig wonden over aan de periode dat ze meest achtervolgd worden. Rivaliteit en agressie tussen vrouwen

Toen men tijdens de winter, als de mensapen in Arnhem binnen bleven, een bepaalde tijd mannen en vrouwen gescheiden hield –een onnatuurlijke situatie– vochten de mannen niet meer maar de vrouwen steeds vaker. De bewakers hadden geen vat meer op de situatie en zagen geen andere uitweg dan de mannen weer bij de vrouwen te brengen. De bewakers die de agressies van de vrouwen op afstand gehoord en gevolgd hadden “(…) haastten zich de kooi van de vrouwen binnen en maakten onmiddellijk een einde aan de gevechten. Een aantal dagen later moesten we dezelfde truc nog een keer uithalen met hetzelfde effect. Ik had vrouwelijke chimpansees elkaar nog nooit zo te lijf zien gaan. Om te voorkomen dat ze elkaar nog meer zouden verwonden besloten we de kolonie bij elkaar te houden.” (de Waal, 1982, p. 260)

Macht en onmacht van de vrouwen bij chimpansees en bonobo’s Het is verkeerd te denken dat bij zoogdieren de mannetjes in een groep altijd de macht hebben. De hyena is één van de agressiefste zoogdieren ter wereld. “In een gewelddadige omgeving, die wordt bevolkt door humeurige wilde dieren zoals leeuwen, neushoorns en Kaapse buffels, is de gevlekte hyena de wildste van allemaal. Hoewel hij niet groter is dan een flinke hond, valt een hyena in zijn eentje een gnoe aan die vijfmaal groter is dan hij, en in een meute jagen ze op dieren die zo groot zijn als een volwassen zebra.” Bij deze succesvolle soort hebben vrouwen de macht. Ze zijn dominant, agressiever dan mannetjes, ze leiden de jacht en zijn zelfs iets zwaarder dan mannetjes, waarschijnlijk omdat ze beter gevoed zijn. Ze hebben ook meer testosteron. Vrouwelijke hyena’s zijn i.t.t. vrouwelijke chimpansees agressief omdat hun agressiviteit voedsel opbrengt bij de jacht.

Een chimpanseevrouwtje zal vaak met haar nakomelingen voor meerdere dagen verdwijnen uit de groep als ze haar regels heeft. Vaak in gezelschap van één enkel mannetje. Dit samen optrekken is aantrekkelijk voor een man omdat hij als enige het vrouwtje seksueel voor zich heeft. Mannetjes zullen er alles aan doen om een vrouwtje op zo’n tocht mee te krijgen: attenties, vlees, vlooien maar als vriendelijkheid niet helpt zullen ze vaak ook geweld gebruiken tot het vrouwtje volgt. Vrouwen hebben in het wild en in dierentuinen vaak een duidelijke voorkeur voor een bepaalde partner en zorgen er dan regelmatig voor dat ze aan de aandacht van het alfamannetje ontsnappen. Die voorkeur gaat soms zo ver dat onderzoekers geneigd zijn om van verliefdheid te spreken. Seksuele exclusiviteit hoort er als regel echter niet bij. Als vrouwen zonder onderscheid met alle mannen zouden paren dan zou seksuele dwang niet bestaan.

Dat wil niet zeggen dat chimpanseevrouwen geen macht hebben. Ze werken in een groep vaak samen om mannetjes in toom te houden maar ze trekken vaak ook rond in het woud met hun kroost alleen waar ze geen bondgenootschappen met andere vrouwen kunnen aangaan. In dierentuinen kunnen ze dat gemakkelijk waardoor ze daar meer macht hebben dan in het woud. Een studie van 18 chimpansee- en 4 bonobogroepen over een periode van 5 decennia gaf volgende resultaten: 152 moorden/doodslagen. In 92% van de gevallen waren mannen de aanvallers en in 73% slachtoffers. In 66% van de gevallen ging het om geweld tussen verschillende groepen waarbij de aanvallers veel talrijker, een verhouding van 8/1, waren dan de aangevallenen. De auteurs besluiten dat geweld een adaptieve strategie is: de winnaars bekomen meer bronnen als voedsel en meer partners.

Soms speelt de eigen cultuur van een bepaalde groep een belangrijke rol. In het Kibalewoud van Oeganda hebben sommige mannetjes zich de gewoonte eigen gemaakt om vrouwtjes te slaan met grote houten knuppels. Omdat dit in andere chimpanseegroepen niet voorkomt is het geen aangeboren gedrag. Het gedrag om vrouwen te domineren is bij mannelijke chimpansees waarschijnlijk wel aangeboren.[1]

Nauwelijks geweld bij bonobo’s, vrouwen hebben de macht

Bij de bonobo’s zijn de vrouwtjes dominant. Er is net als bij de chimpansees een alfavrouw en een alfaman. De vrouwen hebben de macht omdat ze coalities sluiten. Als er strijd is dan ziet een man zich meestal tegenover twee of meerdere vrouwtjes geplaatst en gaat bijvoorbeeld het voedsel eerst naar de vrouwen. Bij de chimpansees is het altijd een mannetje die eigenaar is van het gevonden voedsel ook al werd het gevonden door een vrouw.[2]

Seks en exogamie

Bij chimpansees kunnen alle mannetjes in principe seks hebben met alle geslachtsrijpe vrouwtjes. De praktijk is complexer. Een groep wordt geleid door een alfamannetje en zijn bondgenoten. Zij hebben meer seks dan andere mannen en zeker meer dan de jongste mannetjes die ze van de vrouwen afhouden. Er is dus controle maar de alfaman en zijn bondgenoten kunnen niet beletten dat de vrouwen ook kiezen met wie ze seks hebben. Door list en misleiding komen veel meer mannetjes aan hun trekken dan op het eerste gezicht mogelijk lijkt.

Zowel bij bonobo’s als bij chimps gaat de voorkeur naar oudere vrouwtjes. Volgens Frans de Waal moeten de jongere vrouwen bijna smeken om seks terwijl de oudere vrouwtjes gewoon wachten tot de mannetjes naar hen toe komen.

Bij bonobo’s liggen de zaken anders. De vrouwtjes hebben er de leiding maar de mannetjes hebben er bij manier van spreken zoveel seks als ze aankunnen. Net zoals de mens copuleren bonobo’s in verschillende posities, gedurende het grootste deel van de maand en tussen alle leeftijden. Ze kennen ook orale seks. Conflicten zijn dus niet nodig, integendeel, potentiële conflicten worden voorkomen door een potje vrijen. De vruchtbare periode van een bonobovrouwtje duurt langer dan bij een chimpanseevrouw. Bonobovrouwen hebben vijftig procent van hun cyclus een gezwollen achterwerk, chimpanseevrouwen slechts vijf procent van hun cyclus. Bij bonobo’s staat seks in hoge mate los van de vruchtbaarheid. De bonobovrouwen hebben een sterk ontwikkelde clitoris en hebben orgasmes. Ze masturberen ook, wat bij chimpanseevrouwen zelden voorkomt.

Bij de chimpansees zijn alle mannetjes bloedverwanten: broers, vaders, ooms enz. Waarschijnlijk houdt dit de tegenstellingen en de spanningen in de groepen binnen de perken. Door verminderde seksuele concurrentie is het seksuele dimorfisme, 80%, bij chimpansees relatief klein. Bij gorilla’s is die concurrentie sterker en dat brengt een groot seksueel dimorfisme mee, 50%. Gorillamannen zijn veel groter dan gorillavrouwen. Mensen en bonobo’s hebben een klein seksueel dimorfisme, 85%, wat inhoudt dat vrouwen 85% van de omvang van mannen hebben.

Chimpansees en bonobo’s kunnen hun broers en zusters van hun andere verwanten onderscheiden. Er is exogamie (huwen buiten de groep) en vermijding van incest (geen seks met ouders, broers, zusters, kinderen). Incest tussen broer en zuster komt bij chimpansees zelden voor. Vrouwtjes verzetten zich tegen seks met hun broers. Er is een voorbeeld bekend van een vrouwtje dat tegen haar zin, met geweld, door haar broer werd genomen, een verkrachting.

Grotere groepen kunnen enkel bestaan als er voldoende voedselaanbod is. Als het klimaat seizoenen kent heeft dit een invloed op het aanbod, dat naar gelang het seizoen groter of kleiner is. Er vormen zich dan kleinere of grotere groepen chimps die apart rond trekken.

Moeders hebben noch bij chimps noch bij bonobo’s geslachtsgemeenschap met hun zonen. Aangezien vrouwtjes met meerdere mannetjes copuleren weet men niet wie de vader van de kinderen is. De dochters die het gevolg zijn van deze betrekkingen kunnen eenmaal volwassen gemeenschap hebben met hun vaders als ze de groep niet hebben verlaten. Deze vorm van incest is bij chimpansees onvermijdelijk.

Bij bonobo’s zijn geen gevallen van verkrachting bekend. In groepen bonobo’s is veel minder agressie aanwezig dan bij gewone chimpansees.

Matriarchale maatschappijen bij zoogdieren

Bij zoogdieren komen verschillende soorten voor waar de vrouwtjes de macht hebben: hyena’s, orka’s, rhesusapen, slingerapen, en bonobo’s. “Rhesus monkeys live in matriarchal societies, with mothers ranking above their daughters (and supporting them in fights) until they are very old. There is also a hierarchy of matriarchal units that is determined by relations between dominant female in each group. The situation in which family members will come to the aid of a female or not are usually defined by the ranking of the adversary. Rankings are sometime dramatically altered when females are claimed by disease or predators.”[3]  

“Spider monkey (slingerapen) troops are matriarchal, meaning the females play a leadership role. Females actively choose their mates when breeding, and tend to make the decisions for the group. Wildlife Waystation notes that even the group size is ultimately determined by the alpha female of the troop.”[4]

Bij de mens is geen enkele maatschappij bekend waar vrouwen de macht hebben of hadden.

Dr. Marc Vermeersch  – marc.vermeersch@gmail.com

Blogs in de reeks De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief  

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1a) bonobo’s en chimpansees

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1b) chimpansees en bonobo’s

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (2) De verhouding man–vrouw bij de mens

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (3) Verschillen tussen man en vrouw

Eerste blog in de reeks 1302, klassenstrijd in Vlaanderen

1302, klassenstrijd in Vlaanderen (1, economie)

voetnoten

[1] Marc Vermeersch, De geschiedenis van de mens. Deel I, Jagers en verzamelaars. Boek 1, van Pan tot Homo sapiens,, Hoofdstuk I..

[2] Marc Vermeersch, De geschiedenis van de mens. Deel I, Jagers en verzamelaars. Boek 1, van Pan tot Homo sapiens, p. 45-47.

[3] http://factsanddetails.com/asian/cat68/sub430/item2483.html 

[4] https://www.mnn.com/earth-matters/animals/blogs/5-surprising-facts-spider-monkeys 

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!