De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1a) bonobo’s en chimpansees

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1a) bonobo’s en chimpansees

vrijdag 22 december 2017 18:51
Spread the love

Man vrouw 2 stamboom mens
De stamboom van de voorlopers van de mens, zijtakken en de mens/Homo, zelf
De relatie tussen man en vrouw wordt ook gekenmerkt door onderdrukking van de vrouw. De vrouw wordt echter niet in alle maatschappijen onderdrukt. Een aantal maatschappijen waarin man en vrouw globaal gelijk zijn zullen besproken worden. Wij gaan in deze reeks op zoek de voornaamste mechanismen waarmee de vrouw onderdrukt en onderdrukt gehouden wordt.
Het is geen geheim. De vrouw wordt onderdrukt door (1) mannelijke bondgenootschappen, (2) door geweld en (3) door ideologie.
Onze genetisch nauwste verwanten, chimpansees en bonobo’s, maken ons veel duidelijk.   

Biologie en cultuur

Alle mensen hebben dezelfde biologische basis. Homo sapiens is een jonge soort die weinig genetische verscheidenheid heeft. In tegenstelling met b.v. Pan (bonobo’s en chimpansees) die, relatief gezien even oud zijn, maar een tien keer grotere verscheidenheid hebben.[1]

Bij de voorlopers van de mens en bij de mens zelf zijn er de afgelopen zes miljoen jaren meerdere types geweest in (voornamelijk) oostelijk Afrika. Ze moeten een redelijk grote genetische verscheidenheid gehad hebben. Homo sapiens is de enige van die soorten en mensentypes die is blijven bestaan maar in Homo sapiens blijven genen bestaan van oudere mensentypes. Waaronder:
–          In West-Afrika: YA00. Dit is een mannelijk Y-chromosoom dat enkele jaren geleden werd gevonden en voorkomt bij twee stammen in Kameroen, West-Afrika. YA00 is van een verder onbekend mensentype dat als enige tot vandaag nog zijn Y-chromosomen heeft kunnen doorgeven.
–          Homo neanderthalensis
–          Homo Denisova
–          Homo X, een mensentype waarvan  we enkel genetische informatie hebben en minstens in Siberië voorkwam.

Natuurlijke selectie speelde een grote rol in oostelijk Afrika waar de grote veranderingen van het klimaat voor een grote en snelle natuurlijke selectie zorgden.
Man vrouw 1 gebied Pan
Het verspreidingsgebied van bonobo’s en chimpansees.

Biologische verschillen v.w.b. seks bij chimpansees en bonobo’s

Chimpansees en bonobo’s zijn nauw verwante mensapen. Bonobo’s leven op de linkeroever van de Kongostroom. Samen vormen ze het geslacht Pan. Bij chimpansees kunnen alle mannetjes in principe seks hebben met alle geslachtsrijpe vrouwtjes. De praktijk is complexer. Een groep wordt geleid door een alfamannetje en zijn bondgenoten. Zij hebben meer seks dan andere mannen en zeker meer dan de jonge mannetjes die ze van de vrouwen afhouden als ze kunnen. Er is dus controle maar de alfaman en zijn bondgenoten kunnen niet beletten dat de vrouwen ook kiezen met wie ze seks hebben. Door list en misleiding komen veel meer mannetjes aan hun trekken dan op het eerste gezicht mogelijk lijkt.

Zowel bij bonobo’s als bij chimps gaat de voorkeur naar oudere vrouwtjes. Volgens Frans de Waal moeten de jongere vrouwen bij chimpansees bijna smeken om seks terwijl de oudere vrouwtjes gewoon wachten tot de mannetjes naar hen toe komen.

Bij bonobo’s liggen de zaken anders. De vrouwtjes hebben er de leiding, het is een echt matriarchaat, maar de mannetjes hebben er bij manier van spreken zoveel seks als ze aankunnen. Net zoals de mens copuleren bonobo’s in verschillende posities, gedurende het grootste deel van de maand en tussen alle leeftijden. Ze kennen ook orale seks. Conflicten zijn dus niet nodig, integendeel, potentiële conflicten worden voorkomen door een potje vrijen. De vruchtbare periode van een bonobovrouwtje duurt langer dan bij een chimpanseevrouw. Bonobovrouwen hebben vijftig procent van hun cyclus een gezwollen achterwerk, chimpanseevrouwen slechts vijf procent van hun cyclus. Bij bonobo’s staat seks in hoge mate los van de vruchtbaarheid. De bonobovrouwen hebben een sterk ontwikkelde clitoris en hebben orgasmes. Ze masturberen ook, wat bij chimpanseevrouwen zelden voorkomt.

Bij de chimpansees zijn alle mannetjes bloedverwanten: broers, vaders, ooms enz. Waarschijnlijk houdt dit de tegenstellingen en de spanningen in de groepen binnen de perken. Door verminderde seksuele concurrentie is het seksuele dimorfisme (fysiek verschil tussen man en vrouw), 80%, bij chimpansees relatief klein. Bij gorilla’s is die concurrentie sterker en dat brengt een groot seksueel dimorfisme mee, 50%. Gorillamannen zijn veel groter dan gorillavrouwen. Mensen en bonobo’s hebben een klein seksueel dimorfisme, 85%, wat inhoudt dat vrouwen 85% van de omvang van mannen hebben.

Chimpansees en bonobo’s kunnen hun broers en zusters van hun andere verwanten onderscheiden. Er is exogamie (huwen buiten de groep) en vermijding van incest (geen seks met moeder, broers, zusters, kinderen). Incest tussen broer en zuster komt bij chimpansees zelden voor. Vrouwtjes verzetten zich tegen seks met hun broers. Er is een voorbeeld bekend van een vrouwtje dat tegen haar zin, met geweld, door haar broer werd genomen, een verkrachting. De vaders zijn niet bekend bij de Pan. Vrouwtjes verlaten zowel bij chimpansees als bonobo’s de groep waar ze geboren zijn als ze geslachtsrijp zijn en sluiten aan bij een andere groep, dat vermijdt incest met de vader. Bij grote groepen, voornamelijk de bonobo’s, kan het gebeuren dat vrouwtjes bij de groep blijven. Bij grote groepen is het risico op incest kleiner. Waarnemingen maken duidelijk dat dit niet altijd het geval is. Het in volgend punt vermelde vrouwtje Passion leefde met haar dochters en kleindochters in dezelfde groep. Chimpanseemannetjes patrouilleren langs de grenzen van hun territorium en proberen om jonge vrouwtjes die rondzwerven naar hun groep te brengen.

Grotere groepen kunnen enkel bestaan als er voldoende voedselaanbod is. Als het klimaat seizoenen kent heeft dit een invloed op het aanbod, dat naar gelang het seizoen groter of kleiner is. Er vormen zich dan kleinere of grotere groepen chimps die apart rond trekken. Moeders hebben noch bij chimps noch bij bonobo’s geslachtsgemeenschap met hun zonen. Aangezien vrouwtjes met meerdere mannetjes copuleren weet men niet wie de vader van de kinderen is. De dochters die het gevolg zijn van deze betrekkingen kunnen eenmaal volwassen gemeenschap hebben met hun vaders als ze de groep niet hebben verlaten. Deze vorm van incest is bij chimpansees onvermijdelijk. Bij bonobo’s zijn geen gevallen van verkrachting bekend. In groepen bonobo’s is veel minder agressie aanwezig dan bij gewone chimpansees.[2]

Er zijn belangrijke biologische verschillen tussen de nauw verwante (ca. 2 miljoen jaar geleden gesplitste) bonobo’s en chimpansees. De levensomstandigheden zijn voor de bonobo’s op de linkeroever van de Kongostroom veel gemakkelijker (veel voedsel) dan voor chimps in de andere gebieden.

De verhouding Man-Vrouw bij chimpansees en bonobo’s

Geweld van mannen tegen vrouwen bij Pan

In een chimpanseegroep zijn het de mannen die de macht hebben. Die macht hebben ze niet zomaar, ze is gebaseerd op bondgenootschappen en geweld. Adolescente chimps laten zich vaak gelden door rond te springen en ‘en passant’ slagen uit te delen aan vrouwen. Als ze volwassen zijn gebeurt dit minder maar in het dierenpark werd meer dan eens gezien dat de man Luit vrouwen aanviel.[3]

Chimpanseevrouwen zijn niet weerloos. Ze sluiten onderling coalities die een belangrijke rol spelen in het bekomen en behouden van de macht van alfamannen. Yeroen bleef langer aan de top dank zij de steun van vrouwen. In tegenstelling tot Luit die hen grotendeels tegen zich had gekeerd. De macht die vrouwen hebben bij chimpansees, hebben ze niet toevallig opgebouwd maar wel als noodzakelijk tegengewicht tegen mannelijke macht en het geweld.[4]

Vrouwen worden vaak streng en hard door de mannen behandeld. (de Waal, 1982, p. 86) Mannen bijten vrouwen weleens maar dan alleen met hun snijtanden niet met hun machtige hoektanden. Vrouwen bijten meer in gevechten, zowel met mannen als vrouwen, maar ze hebben veel kleinere hoektanden en richten daardoor minder schade aan. (de Waal, 1982, p. 122)

Dr. Marc Vermeersch  – marc.vermeersch@gmail.com

Blogs in de reeks De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief  

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1a) bonobo’s en chimpansees

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (1b) chimpansees en bonobo’s

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (2) De verhouding man–vrouw bij de mens

De onderdrukking van de vrouw in historisch perspectief (3) Verschillen tussen man en vrouw

Eerste blog in de reeks 1302, klassenstrijd in Vlaanderen

1302, klassenstrijd in Vlaanderen (1, economie)


[1] Chimps show much greater genetic diversity than humans, Science, 2012
“Groups of chimpanzees within central Africa are more different genetically than humans living on different continents, an Oxford University-led study has found” http://www.ox.ac.uk/news/2012-03-02-chimps-show-much-greater-genetic-diversity-humans#

[2] Marc Vermeersch, De geschiedenis van de mens. Deel I, Jagers en verzamelaars. Boek 1, van Pan tot Homo sapiens, p. 30-31.

[3] Frans de Waal, Chimpanseepolitiek, 1982, p. 115.

[4] Frans de Waal, Chimpanseepolitiek, 1982, p. 65.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!