Onvermijdelijke crises
De wereld kent momenteel een van de ergste economische crises van het kapitalisme sinds lange tijd. Deze constatering is een gemeenplaats, en hoeft geen verdere toelichting. Een crisis, dit keer bewust en opzettelijk veroorzaakt door de financiële markten. Crises vormen een onvermijdelijk onderdeel van het kapitalisme. In eerdere afleveringen van dit blog is ook uiteengezet waarom dat zo is. Nog eens in de belangrijkste trefwoorden: moordende concurrentie tussen ondernemers (ook banken) leidt tot de noodzaak van voortdurende groei: groeidwang. Maar vanwege het altijd aanwezige gebrek aan koopkracht is de consument niet in staat de steeds groeiende (over)productie te absorberen, zoals op een gegeven moment ook de hypotheeknemers niet meer in staat waren de overvloed aan rommelhypotheekverstrekkingen af te lossen. Gevolg: crisis van overproductie, massawerkloosheid, en kapitalisten die voorlopig niet meer investeren in de productieve sector, en liever gaan speculeren om op die manier hun geld rendabel te maken, et cetera.
Neoliberale oplossing van crises: afbraak sociale zekerheid en milieudegradaties
Evenzeer als het voor iedereen onderhand duidelijk is hoe de huidige financiële crisis is ontstaan, zo weten de meesten ook wie de neoliberale politiek de crisiskastanjes uit het vuur laat halen: niet degenen die de crisis veroorzaakten, namelijk de rijken en de financiële markten (banken et cetera), maar de laagste inkomensgroepen. Zoals daar zijn uitkeringsgerechtigden, gepensioneerden (AOW), huurders, zieken, inburgeringsplichtigen, kunstenaars, cultuursector, kinderopvang, milieu en ontwikkelingshulp. Ongevraagd en onbeschaamd wordt door de neoliberale politiek hier het geld onttrokken ter compensatie van de verliezen die de financiële sector willens en wetens heeft opgelopen en veroorzaakt, niet in het minst ook met de bedoeling om via deze crises de sociale zekerheid weer een verdere slag toe te brengen. Want het kapitaal rust niet totdat de gehele sociale zekerheid is afgeschaft. Met zijn roekeloze graaizucht en groeidwang heeft deze financiële sector de wereld voor jaren lang in ongekende financiële, economische en verhevigde ecologische crises gestort, en zich daarmee schuldig gemaakt aan de verdere verarming en het treurige lot van vele miljoenen mensen, en zelfs de (vroegtijdige) dood van velen, vooral in ontwikkelingslanden. In plaats van deze bankiers en de top van de financiële markten in een internationaal tribunaal, in navolging van destijds het Neurenberg Tribunaal, ter verantwoording te laten roepen op grond van de zwaarst mogelijke beschuldigingen, en adequaat te straffen, heeft het neoliberaal beleid wereldwijd zich gehaast in totaal zo’n 1000 miljard US dollar over te hevelen van de working class people naar de financiële sector. Nederland deed in 2008 zijn best door tientallen miljarden euro’s in banken te pompen. De wenselijkheid van gerechtelijke stappen tegen de financiële markten en trouwens tegen alle kapitalisten die de wereld op gezette tijden in economische crises storten, is een aspect en een perspectief dat in het maatschappelijk debat over de huidige crisis tot nog toe zeer ten onrechte geen of te weinig aandacht heeft gehad. Waar het meeste wordt weggehaald is dus vooral bij de sociale zekerheid, bij sociale vangnetten als de Wajong-regeling, de bijstand, de sociale werkvoorziening en ziektekostentoeslag.
Van God los
Politiek links heeft, toen het deze eretitel nog met enige geloofwaardigheid droeg, zich jarenlang ingezet voor maatschappelijke solidariteit, onder het motto dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. Ons stelsel van sociale zekerheid was daar het resultaat van. Aan het eind van de jaren zeventig van de vorige eeuw is daar verandering in gekomen. In navolging van de ‘Chicagoboys ’, en van hieraan blindelings verslingerde politieke leiders als Reagan en Thatcher, werden alle maatregelen die door de tijd heen en met veel sociale strijd waren ingevoerd om de economie in een menselijk en fatsoenlijk gareel te houden, langzaam maar zeker ingewisseld voor het neoliberalisme.
De primaire opdracht waar de neoliberale politiek zich in wezen toe geroepen voelt is de verhoging van bedrijfswinsten door het kapitaal niets in de weg te leggen, en het terugbrengen van de lonen en andere kosten voor bedrijven. Tot die kosten behoren bijvoorbeeld ook de bijdragen die bedrijven via de fiscus moeten geven vanwege de sociale zekerheid en vanwege de overheidsuitgaven überhaupt. Dit maakt duidelijk waarom de neoliberalen de sociale zekerheid willen afschaffen en de rol van de overheid zo klein mogelijk maken. Liefst alleen nog maar een overheid, die aan deregulering, liberalisering en de afbraak van de sociale zekerheid, geen paal en perk meer stelt, zodat het kapitaal dus niets meer in de weg staat om ongehinderd zoveel mogelijk geldt te kunnen verdienen, en te kunnen accumuleren aan het zo laag mogelijk te houden loon van de arbeid. Het resultaat van de neoliberale politiek loopt uit op een banale, inhumane en immorele vorm van economie,’van God los’, een economie namelijk die niet ten dienste staat van mens en natuur, zoals het hoort, maar juist parasiteert op mens en planeet ter wille van een decadente en weerzinwekkende verrijking van enkelen. De winsten vloeien voor een deel naar de aandeelhouders en als extra beloning naar de topbestuurders. En het overige deel wordt weliswaar geïnvesteerd, maar dan in kapitaalintensieve productie, die ten koste gaat van arbeid, de samenleving niet ten goede komt en nodig is om ondanks de onderlinge moordende concurrentie, de winst voor het kapitaal veilig te stellen.
Om dit economisch gedrocht te beschermen en immuun te maken voor kritiek uit de samenleving, verspreidt het neoliberalisme een rookgordijn van leugens en mythen, via onderwijs, media, instanties van publieke opinie et cetera. Enkele staaltjes: ‘we moeten nou eenmaal bezuinigen’; ‘bloeien om te groeien’; ‘we zitten allemaal in hetzelfde schuitje’; ‘iedereen moet inleveren’. In het algemeen: deze ideologische mist moet de suggestie wekken dat deze beroving uiteindelijk in het algemeen belang is.
Een virus van pandemische afmetingen
Dit neoliberalisme is het dominante economische beleid geworden wereldwijd. Het is een reactie op het einde aan de periode van economische groei omstreeks de helft van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het doel staat voorop om de winst weer te laten groeien door heel de wereld in het kapitalisme te integreren en er dienstbaar aan te maken – neoliberale globalisering. Zij is de nieuwste en waarschijnlijk ook laatste telg in de strategie van de mondiale uitbuiting door het westers kapitaal.
Het neoliberalisme heeft niet alleen bijna heel de wereld veroverd, zij heeft ook wereldwijd het onderscheid vrijwel weggevaagd tussen politieke partijen. Alle partijen hebben een ruk gemaakt naar rechts, ook de meer progressieve en linkse partijen, zoals bij ons de PvdA, GroenLinks en de SP. De enige ‘relevante’ verschillen betreffen voornamelijk de temporisering van de neoliberale maatregelen. Het kapitaal is er in geslaagd, onder meer met behulp van de EU, de politiek wereldwijd op zijn hand te krijgen. De politieke partijen hebben zich bij gebrek aan een alternatief vrijwel wereldwijd bekend tot het kapitalisme in zijn meest recente vorm, het neoliberalisme. Zij zijn daarmee steeds meer de georganiseerde uitdrukking geworden van de wil van het kapitaal, in plaats van wat hun enige bestaansrecht is, namelijk de georganiseerde uitdrukking van de wil van de bevolking.
De teugels weer in handen krijgen
De meest relevante en urgente vraag van dit tijdsgewricht, is natuurlijk hoe de wereld zich kan verlossen van de doem van het neoliberalisme. De oplossing ligt niet in veranderingen binnen het kapitalisme. Economische en financiële crises liggen nu eenmaal onvermijdelijk en onoverkomelijk in de aard van dit economisch gedrocht. Uiteindelijk zal de oplossing gezocht moeten worden in de verwijdering van dit stelsel en de vervanging ervan door een postkapitalistisch alternatief. Eerder in dit blog hebben we daar een voorstel voor gedaan met het doel om zo een bijdrage te leveren aan het maatschappelijk debat over economische alternatieven voor het kapitalisme. We hebben gewezen op een alternatief waarin geen geld meer omgaat, er geen inkomen meer verdiend kan worden met enigerlei inzet in het productieproces (geen loon, geen winst), en het inkomen bestaat uit een voor iedereen ongeveer gelijk periodiek budget, uitgekeerd door de overheid, en dat een redelijk welvarend leven mogelijk maakt voor iedereen, binnen de draagkracht van de natuur. Voor wie geïnteresseerd is kunnen we verwijzen naar eerdere afleveringen van dit blog.
In deze huidige bijdrage aan dit blog, gaat de aandacht uit naar een strategie om de politiek duidelijk te maken dat de wens naar het einde van het kapitalisme en de vervanging ervan door een humane economie in respect voor de natuur, de bevolking hoog zit. Alternatieven bedenken voor het kapitalisme is absoluut een noodzaak, en gebeurt trouwens nog veel te weinig, maar het gevaar is dat deze inspanning beperkt blijft tot vooral theorie, waar de politiek en de neoliberale roofzuchtige krachten daarachter, niet wakker van liggen. Nodig is een daad die de politiek en de neoliberale krachten toont dat het de bevolking onderhand meer dan ernst is, en dat ze verschrikt zullen moeten vaststellen dat hun macht en privileges niet langer vanzelfsprekend zijn, maar dat ze die zullen moeten inleveren. Een daad waardoor de arrogantie van de politieke macht en de aanmatiging van de financiële terreur, die de working class people al zo lang wereldwijd hebben uitgebuit en in armoede gehouden, zullen verkeren in ontreddering.
Zo’n daad zien we in de massale weigering om te gaan stemmen voor politieke afvaardiging. Zo’n daad zou de doodsteek zijn voor de legitimiteit van de neoliberale politiek, een daad waarna de politiek nooit meer hetzelfde zou zijn. Zo‘n initiatief zou korte metten maken met de minachting voor het volk, en een einde kunnen maken aan de overmoed waarmee de neoliberale politiek naar eigen goeddunken en in dienstbaarheid aan het kapitaal, het belang van het volk opoffert. In die massale weigering zou duidelijk worden hoezeer het tij van de bewustwording bij het volk aan het keren is en hoezeer de neoliberale retoriek, leugens en mythen worden doorzien. Die weigering naar de stembus te gaan en het ontstaan van een politiek niemandsland als gevolg daarvan, zouden zeker een verdere stimulans zijn voor het bewustzijn en de actiebereidheid van de bevolking. Zij zou het punt kunnen markeren waarna geen terugkeer meer mogelijk is naar een heilloze en platte neoliberale politiek, en waarna de maatschappelijke discussie over (postkapitalistische) alternatieven niet meer weg te denken is. Er zou een situatie kunnen ontstaan waarin met behulp van moderne communicatiemiddelen vrijwel permanent voeling gehouden kan worden met de mening en de wensen van de bevolking, in plaats van dat die invloed beperkt is tot eenmaal in de vier jaar legitimiteit te verlenen aan een regering(scoalitie), die de verkiezingsbeloften steevast inruilt voor een neoliberaal beleid, zoals de laatste 35 jaar is gebleken. Zo’n succesvolle weigering in ons land zou ook buiten onze grenzen de aandacht kunnen trekken en aanleiding geven tot een internationaal verzet tegen het neoliberalisme. Waar dit stelsel zich over heel de wereld heeft verbreid, kan alleen een wereldwijd verzet daartegen uiteindelijk succesvol zijn.
Een legitieme uitoefening van het democratisch recht
Bij het ter ore komen van het plan van die massale weigering, zullen de media bol staan van het commentaar dat wie niet stemt zijn democratisch recht verzaakt en zich daardoor moet onthouden van kritiek op het economisch en politiek stelsel van het neoliberalisme. We kunnen ons beter maar niet laten misleiden door dat commentaar. Want allereerst zijn de media hier de spreekbuis van het neoliberalisme, dat bang is zijn legitimiteit te verliezen. Op de tweede plaats, zo lang het effect van verkiezingen onveranderlijk een neoliberale politiek is, is er eigenlijk niets te kiezen. Op de derde plaats is niet in te zien waarom een weloverwogen weigering om te stemmen niet evenzeer een legitieme uitoefening van een democratisch recht is als stemmen. En tenslotte, de politieke verschillen die in de verkiezingstijd aan de bevolking geëtaleerd worden, hebben geen enkel andere functie dan in de verkiezingsroes de schijn te wekken van politieke verschillen, en zo het volk te misleiden te gaan stemmen. De weigering aan dit circus deel te nemen is geen verzaking, maar zelfs te zien als een politieke en democratische daad par excellence. Want zo’n initiatief is zeer effectief, en een schrikbeeld voor alles en iedereen die het kapitaal is toegedaan.
