Een set exclusieve reiskoffers en een nogal duur uitgevallen promotiereis naar Qatar. Het maakte er het functioneren van politiebaas Fernand Koekelberg niet makkelijker op. Voor pers en uiteindelijk ook politiek, was Koekelberg ditmaal te ver gegaan. De man hield wijselijk de eer aan zichzelf en stapte op.

Vreugde alom! In het Journaal kreeg Ben Weyts (N-VA) zestien secondjes om zijn tevredenheid uit te drukken. N-VA had gewonnen, zo leek het, en meteen meenden sommigen in de zaak Koekelberg een mogelijkheid te zien om hun eigen groot communautair gelijk te bewijzen. Le Soir bvb. zag in het ontslag een overwinning voor les corbeaux – de raven – uit het noorden, die het vel van de Franstalige politiechef wilden (1). Een symptoom van de Vervlaamsing van de overheid (2). De krant stond niet alleen met haar communautaire kijk. 

Framing

In het Vlaamse perslandschap was het commentaar van Guy Tegenbos in De Standaard tekenend. Het was een prachtexemplaar van het gecommunautariseerd denken binnen pers en politiek. In nauwelijks een paar regels wist Tegenbos de kwestie Koekelberg te vatten – te framen zoals Siegfried Bracke het stellen – als het zoveelste bewijs dat Vlamingen en Franstaligen totaal verschillende volkeren zijn. Koekelberg toont cultuurverschil, klonk de veelzeggende titel (3).
  
Want; […] De Vlaamse media spendeerden veel vroeger en meer aandacht aan de zaak van de dure Qatar-reis van politiebaas Fernand Koekelberg dan de Franstalige. De berichtgeving was objectief, maar bij de eersten klonk tussen de regels dat de politiechef de (ongeschreven) regels van het goed fatsoen had overtreden. In de Franstalige media overheerste de vaststelling dat hij geen formele regels overtreden had en ging de aandacht vooral naar het vermoeden dat de N-VA de scalp wou van een PS’er. […] Ook de politiek verschilde; de Vlaamse politici eisten het ontslag of waren zeer kritisch, de Franstaligen verdedigden de politiebaas (4).

Enkele regels verder leidde dat tot de conclusie dan dat dit uiteraard het gevolg is van het cultuurverschil. Even leek het er op dat Tegenbos’ favoriete metafoor voor ons land – het Tweelandenland – zou vallen. Want; […] Vlamingen denken calvinistischer: zij vragen zuiverheid. […] Franstalig België is ‘katholieker’. De regels té streng toepassen, ach dat hoeft niet; alleen wie zonder zonden is, mag de eerste steen werpen, en wie is nu zonder zonden? Via de stille biecht kunnen zonden trouwens vergeven worden. […] (5). Als men dat zo leest, zou men gaan geloven dat die van onder de taalgrens er een zwakkere moraal op nahouden…

Streng maar rechtvaardig …

Dat bleek ook uit het verschil in rechtvaardigheidsgevoel dat Tegenbos meende te ontwaren. […] Vlaanderen heeft ook sympathie voor de Angelsaksische rechtspraak: het volstaat dat algemene rechtsbeginselen geschonden zijn om te kunnen veroordelen. De Latijnse rechtspraaktraditie, die in het zuiden onbetwist is, zegt: wat niet formeel verboden is, is toegestaan. […] (6). Het land wordt zo opnieuw opgedeeld in twee totaal tegenovergestelde blokken. De zuivere Vlamingen in het noorden, altijd klaar om bij de minste overtreding streng doch rechtvaardig op te treden. En in en onder Brussel, die Franstaligen die maar laten betijen. Koekelberg leek even vrij inwisselbaar voor transfers, financiele verantwoordelijkheid en asielbeleid.

Franstalige dominantie

Even leek het alsof het echt een rondje Vlaamsnationale mythes werd, want; […] Feitelijk domineert die tweede strekking nog in heel de Belgische rechtspraak, in noord én zuid. […] (7). De Franstalige strekking domineert ook in het noorden. Geknecht Vlaanderen voelde zich alweer bevestigd in zijn geloof. Bovendien, zo klinkt het, is het typisch dat Latijns en Franstalig formalisme […] één van de twee ziektes waaraan het Belgische gerecht doodgaat. […] (8).  

Alleen, klopt dat allemaal wel?

Onzuivere Vlamingen

Bij de politievakbonden, houdt men er blijkbaar een Franstalige cultuur op na als men Tegenbos volgt. De vakbonden lieten zelf namelijk verstaan eigenlijk niet zo warm te lopen voor Koekelbergs ontslag. […] Als er op hem geschoten wordt, gaan wij voor hem staan. […], klonk het bij Jan Adam, secretaris van de Christelijke vakbond ACV (9). Dat was nadat de NSVP – de apolitieke politievakbond – al te kennen gegeven had dat Koekelberg best kon blijven. De NSVP ontwaarde zelf ook politieke motieven achter de eis tot ontslag (10). Le Soir was dus niet de enige die gieren zag cirkelen boven Koekelberg. En vooral, niet alle Vlamingen wilden het vel van de politiechef.

Opbod

Dat bleek ook bij de politici. De Vlaamse politiek leek niet helemaal te handelen zoals men van die zuivere, krachtdadige, Vlamingen zou verwachten. De eis tot ontslag werd gesteld door N-VA (11). Daarvoor hadden ook de meeste Vlaamse partijen zich grotendeels op de vlakte gehouden in de zaak Koekelberg. Toen de N-VA de strijd aanging en de prijs zette – de eis tot ontslag – konden ze niet anders dan, schoorvoetend, in het opbod meegaan. Getuige daarvan Leterme, die stelde dat Koekelbergs gedrag niet normaal was (12). Het had zo allemaal veel weg van het gewone politieke spel. Met mentaliteit of cultuur had dat weinig te maken. Behalve voor die mensen voor wie alles communautair is.

Kannibalisme

Wanneer men de platgetreden paden verlaat en de redenering eens omdraait, zou men ook tot andere conclusies kunnen komen. Concreet naar de culturele eigenschappen toe, kan men zich afvragen of die Vlaamse kenmerken zoals de drang naar zuiverheid wel zo ongemeen goed zijn? Is het wel zo positief dat men om de haverklap iemands kop eist, ook al heeft men formeel geen enkele regel overtreden? Dat men goed gedrag verwacht valt te begrijpen, maar is een dergelijke kannibalistische politiek wel houdbaar? Wat blijft er nog over van het vertrouwen en (rechts)zekerheid? Wie durft in dergelijk systeem nog zijn nek uitsteken?

Politiek gesproken is dergelijk steekvlambeleid uiterst handig, het laat partijen toe zichtbaar trofeeën te schieten en zich als krachtdadig te profileren. Tezelfdertijd maskeert het echter ook het ontbreken aan een krachtdadig beleid dat voorkomt dat het zover komt.

Fatsoen?

De ongeschreven regels van het fatsoen zijn bovendien wel een heel rekbaar begrip. Want wat is het fatsoen? Wat moet daar onder verstaan worden? Sommige zuivere Vlamingen zoals bvb. Geert Bourgeois of Philippe Muyters hebben geen enkel probleem te hebben met plat kiezersbedrog, getuige daarvan de benoemingscarrousel in juni 2010 (13). Voor anderen was daar de grens van het politiek fatsoen ferm overschreden (14). Het fatsoen wordt à la carte ingevuld, zodat het in het politieke kraam past van de partij die het hanteert (15). Karaktermoord wordt zo een acceptabel politiek wapen.

Daarnaast lijkt het ook wat al te makkelijk het buigen van de regels in het eigen voordeel als typisch Franstalig of Belgisch af te doen. Fraude tiert ook in Vlaanderen welig en de cultuur van het ontwijken van belastingen, door het nogal eigenzinnig interpreteren van de regels dienaangaande, lijkt ook in het zuivere Vlaanderen schering en inslag te zijn (16). Is dit niet veeleer algemeen menselijk te noemen? Wie de berichtgeving daaromtrent wat volgt weet waar het om gaat (17). Ook de Angelsaksische wereld lijkt wat dat betreft toch soms weinig scrupules te hebben (18).

Bril

Alleen, daarvoor dient men de platgetreden paden te verlaten en die alomtegenwoordige  communautaire bril af te zetten. Om te zien dat het wel erg beperkend is te spreken in termen van een Noord-Europees, Angelsaksisch – godbetert zelfs calvinistisch – Vlaanderen  tegenover een Zuid-Europees, Latijns en katholiek – in de hypocriete zin van het woord – Franstalig landsgedeelte. Het klinkt goed, oogt netjes en lijkt heel duidelijk. Politici en mediajongens zijn gek op dat soort verhalen. Kiezers ook. Het maakt de wereld begrijpbaar. Alleen, de wereld is nooit netjes opdeelbaar in goed en kwaad, zwart en wit. En bovendien, het is zo gedateerd (19).

Meer zelfs, wie verder kijkt, ziet dan ook dat de zaak Koekelberg in tegenstelling tot verschillen, net gelijkenissen aantoonde tussen Frans- en Nederlandstaligen.

Ziende blind

Koekelberg bracht zo de opvallende gelijkenis aan het licht aangaande de selectieve blindheid van Vlaamse en Franstalige politici en media. De affaire illustreerde hoe men er iedere keer opnieuw in slaagt te focussen op relatieve abnormaliteiten – Koekelberg was formeel niet in de fout gegaan – die  dan misschien wel een smeuïg schandaalsfeertje – anonieme brieven, luxekoffers – om zich heen hebben hangen, maar werkelijk alle aandacht afleiden van de grove onrechtvaardigheden van deze tijd. Meest pakkend voorbeeld van de voorbije weken; de belastingontwijking door Total (20). Dirk Barrez vroeg zich recent af waarom de media hier […] niet nog veel grotere heisa over maken dan over Koekelberg. Dagenlang, wekenlang, maandenlang als het moet. […] (21). Wat dergelijke praktijken betreft, is men langs beide zijden van de taalgrens ziende blind.

Dé Franstaligen / Dé Vlamingen

Die selectieve kijk, uit zich ook in de wijze waarop men over elkaar schrijft. In het zuiden zag men een Vlaams complot, in het noorden schrijft men over dé Franstaligen die er als groep een totaal andere cultuur zouden op nahouden. De bevolking, met al haar nuances, kleurschakeringen en verschillen wordt in één pennentrek opgedeeld in twee homogene blokken. Blokken gebaseerd op een taalverschil, waarbij het verschil in taal meteen uitvergroot wordt tot een verschil in cultuur. Alsof cultuur te beperken valt tot en enkel door taal gedetermineerd wordt. Opnieuw verloor men zichzelf in grove veralgemeningen en een ongenuanceerde berichtgeving die Koekelberg recycleerde in dienst van een totaal ander verhaal, dat van het communautaire.

Communautarisering

Als uit de affaire Koekelberg dan ook één les te trekken valt, dan is het uiteraard hoe het communautaire verhaal steeds meer alles en iedereen is gaan besmetten. Het debat over wat het passend gedrag is van een politiechef wordt gecommunautariseerd, terwijl dat helemaal niet nodig was. Sommigen zien zwartgele gieren, anderen een tegengestelde moraal, maar uiteindelijk leidde het allemaal tot hetzelfde probleem; het debat ten grond kan niet langer gevoerd worden. Er is altijd wel een stokebrand die het meent te moeten framen in communautaire termen. Niet dat dit voor oplossingen zorgt, integendeel. Maar dat zal velen blijkbaar worst wezen. Koekelberg is weg, leve Koekelberg!

(1): http://www.lesoir.be/debats/editos/2011-03-07/les-delateurs-ont-eu-raison-de-koekelberg-826587.php
(2): http://archives.lesoir.be/la-flamandisation-de-l-administration_t-20110308-019R19.html?query=Koekelberg&firstHit=0&by=10&sort=datedesc&when=-1&queryor=Koekelberg&pos=0&all=3289&nav=1
(3), (4), (5), (6), (7), (8): http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=4Q36U4P1
(9): http://www.zita.be/nieuws/binnenland/1234909_als-er-op-koekelberg-geschoten-wordt-gaan-we-voor-hem-staan.html
(10): http://www.hbvl.be/nieuws/binnenland/aid1024468/politieke-motieven-achter-vraag-om-ontslag-koekelberg.aspx
(11): http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1231014/2011/03/03/N-VA-eist-ontslag-van-Fernand-Koekelberg.dhtml
(12): http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/110304_leterme_koekelberg (13): http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/politiek/1.820174
(14): http://www.demorgen.be/dm/nl/5036/Wetstraat/article/detail/1129997/2010/07/07/Jobhoppers-Bourgeois-en-Muyters-krijgen-de-volle-laag.dhtml
(15): http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/politiek/1.818826
(16): http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/721499/2009/02/25/Fraude-bij-Vlaamse-Maatschappij-voor-Watervoorziening.dhtml
http://knack.rnews.be/nl/actualiteit/nieuws/belgie/onderzoek-naar-fraude-bij-vlaams-agentschap/article-1194877101649.htm#
(17): http://www.liberation.fr/economie/01012309159-en-france-total-et-danone-echappent-a-l-impot-sur-les-benefices
https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/03/08/geen-artifici-le-constructie
(18): http://www.irs.gov/compliance/enforcement/article/0,,id=213768,00.html
(19): http://www.kuleuven.be/metaforum/page.php?LAN=N&FILE=opiniestuk&ID=160
(20): https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/03/08/geen-artifici-le-constructie
(21): https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/03/06/fernand-koekelberg-en-nog-veel-erger