De Standaard probeert vandaag (zaterdag) de verkiezingen te herleiden tot een referendum over Bart De Wever. Sta me toe om het daar, samen met Alexander De Croo, mee oneens te zijn. Deze verkiezingen zouden in het teken van de sociaaleconomische crisis moeten staan. De ergste sinds jaren, decennia, eeuwen en mensenheugenis. Ik resumeer.
Geen keuze
In september 2008 viel Lehman Brothers om. De bank had iets te veel geld ingezet op de bubbel die de huizenmarkt in de Verenigde Staten bleek te zijn. De Amerikaanse overheid had geen zin, het neoliberale paradigma trouw, om hen te redden van de ondergang. De boel ging failliet. Lehman Brothers bleek niet de enige bank die zich met rotzooi had ingelaten, en algauw leek het hele bancaire systeem in elkaar te stuiken. Toen ook Europese banken bleken aangetast, hadden de lokale overheden geen keuze en moesten massaal geld in het bankwezen pompen. Wie wil weten wat er zonder die interventies was gebeurd, belt best een Vlaamse christendemocraat.
Het uit elkaar spatten van die huizenmarktbubbel had verschillende gevolgen. Banken die voor de crisis enorme risico’s hadden genomen om snel geld te verdienen, gingen nu op hun kredieten zitten. Er werden nog maar mondjesmaat leningen toegestaan. De reële economie – Zou ook de irreële worden onderwezen aan faculteiten economie? – ging daar onder lijden. De economische groei stagneerde, werd negatief, en alle Westerse landen kwamen in een recessie terecht. Mensen begonnen hun banen te verliezen, hun dromen kwamen aan diggelen te liggen. Zonder dat zij daar ene verantwoordelijkheid voor hadden gedragen.
Een ander gevolg waren de oplopende overheidstekorten en –schulden. Zelfs landen die bekend stonden om een strikt begrotingsbeleid als Duitsland belandden in de rode cijfers. De overheidsschuld van België, die onder de regeringen Dehaene en Verhofstadt stelselmatig was gedaald, begon weer aan te groeien. Alle Europese lidstaten kwamen met een gigantisch begrotingstekort te zitten waar zij zelf omzeggens niets mee te maken hadden. Fragiele economieën als Griekenland leek dat fataal te worden. Dat land had haar papieren niet op orde, maar het laatste zetje werd gegeven door de bancaire crisis waar de Griekse politici geen enkele vat op hadden. Een verhaal dat het petje van beursmakelaars en kredietverstrekkers te boven gaat.
De logica zelve
Ook in België bleef deze crisis, waar overheid noch burgers deel van uitmaakten, niet zonder gevolgen. Het tekort waar de Belgische staat mee wordt geconfronteerd moet worden aangepakt, want anders dreigen de bloedhonden van de beurs ook hier schade aan te richten. Dat trekt niemand in twijfel, hoewel de democratische legitimatie van deze jongens nog veel geringer is dan die van een federale regering zonder Vlaamse meerderheid. Het is zorgwekkend te zien welke oplossingen politieke partijen hier tegenover plaatsen.
Het eerste opvallende is dat iedereen in Vlaanderen het er over eens lijkt te zijn dat er onmiddellijk bespaard moet worden. Deze strategie heeft in het verleden meermaals bewezen prille economische groei te fnuiken, maar dat wordt niet in overweging genomen. Hard besparen is het keurslijf waar internationale markten elk land in dwingen. Daar gaat het kiezerskorps niet meer over. Ook de besparingsmaatregelen die worden voorgesteld, presenteren zich als de logica zelve.
Zo ongeveer alle partijen – het vergt niet veel originaliteit te bedenken in welke slagorde – bepleiten een slankere dan wel efficiëntere overheid. De Belgische staat leeft boven haar stand, de bureaucratie is doorgeslagen en er zijn veel te veel ambtenaren. Bij dat laatste is het opmerkelijk dat een besparing op ambtenaren vaak wordt voorgesteld als een maatregel om gewone mensen buiten schot te laten. Ambtenaren zijn in sommige ogen blijkbaar geen mensen. Deze voorstellen komen elke verkiezing terug, want het is aartsmoeilijk om het overheidsapparaat aan te pakken, maar de kans is reëel dat er deze keer weldegelijk gesnoeid zal worden. In Engeland, Duitsland, Spanje en Griekenland zijn de eerste slachtoffers al gevallen. Toch is er geen enkel verband tussen een zogezegd inefficiënte overheid en de financiële problemen waar alle landen vandaag mee kampen. Overheden hebben te veel geld uitgegeven, maar enkel om de banken te redden. Ambtenaren worden als probleem gezien, terwijl ze het enkel hebben proberen oplossen. Aan de logge, luie, lanterfanterende overheid heeft het niet gelegen.
Eigen schuld, dikke bult
Andere besparingsmaatregelen waar wederom bijna alle partijen mee aankomen, hebben betrekking op de arbeidsmarkt. Werklozen moeten worden geactiveerd en ouderen moeten langer doorwerken. Dat eerste kan door uitkeringen te korten of te beperken in tijd, dat tweede door het brugpensioen af te schaffen en de pensioenleeftijd op te trekken. Voor zijn activeringsbeleid te onderbouwen, haalt Bart De Wever graag de Engelse psycholoog Theodore Dalrymple aan. In liberale hoek is geen intellectueel nodig om de noodzaak van deze maatregelen duidelijk te maken. De verantwoordelijkheid wordt hiermee bij werknemers gelegd. Zij krijgen te horen dat ze werk moeten zoeken, waar ze dat nu niet zouden doen. Ouderen moeten langer werken, wanneer ze dat nu niet zinnens zouden zijn. Dat gaat er in als zoete koek bij mensen die nog een baan hebben, maar het doet de waarheid bijzonder veel geweld aan.
Gedelegeerd bestuurder van de VDAB Fons Leroy liet enkele maanden geleden weten dat studenten best nog een tijdje blijven studeren. Tot de arbeidsmarkt weer zou aangroeien. Er is volgens Leroy momenteel geen werk. Diezelfde studenten krijgen vandaag van vld te horen dat ze geen wachtuitkering meer zullen ontvangen. Ze moeten op zoek naar een baan, en als ze die niet vinden, laat de overheid hen vallen. Eigen schuld, dikke bult. Natuurlijk is verder studeren een optie, maar enkel voor studenten die daar de financiële middelen voor hebben. Tja.
Ook alle andere werknemers krijgen te horen dat het hun eigen schuld is. Een mondiale crisis deed duizenden banen verloren gaan, maar werkzoekenden zouden het aan zichzelf te danken hebben als ze geen nieuwe vinden. Ze doen niet genoeg hun best, dus verliezen hun uitkering. Dat heet activering, maar is het meest vernederende wat je tegen mensen kan zeggen. Er wordt een eigen verantwoordelijkheid gesuggereerd die er helemaal niet is. Hetzelfde voor oudere mensen die op brugpensioen worden gestuurd. Ze moeten langer werken, of zien anders hun pensioen inkrimpen. Ook hier wordt de verantwoordelijkheid volledig bij de werknemers gelegd, terwijl geen enkele werkgever hen nog wil aannemen. Er wordt van vijftigplussers verwacht dat ze een tocht beginnen langs interim-kantoren en bedrijven. Om elke keer weer afgewezen te worden. Hoe vernederend kunnen politici omspringen met onschuldige burgers. Ze willen werken, maar kunnen niet. Toch is het hun eigen schuld.
Dieptepunt
Wie naar de sociale zekerheid kijkt als mogelijke besparingspost, heeft eveneens niet goed opgelet toen de crisis ontstond. Het is bijzonder wrang dat CD&V en andere partijen de groei van de sociale zekerheid afhankelijk willen maken van de economische. Financiële instellingen deden de economie instorten, en daar zouden de meest zwakke mensen in de samenleving voor moeten opdraaien. Het oorzakelijke verband dat hiermee wordt gesuggereerd, is zelfs voor christendemocraten – nooit te beroerd om met de werkelijkheid te goochelen – een dieptepunt. In deze campagne is er zelfs geen begin gemaakt van een oplossing die in verband staat met de werkelijke oorzaak van de beroerde staat van het land. Een crisis van het neoliberale marktdenken, heeft geen enkele politicus ervan kunnen overtuigen wat dan ook te heroverwegen. Sommigen grijpen deze crisis aan om godbetert hun neoliberale agenda uit te voeren. De nadruk op de eigen verantwoordelijkheden van mensen, terwijl ze niet meer dan de speelbal zijn van onhandelbare bedrijven.
Met zulke antisociale oplossingen, valt het overheidstekort misschien terug te dringen. Voor even. Zo kunnen we ons naar de volgende systeemcrisis slepen, waarop een volgende, nog hardvochtigere besparingsronde zal volgen. De financiële crisis in de jaren dertig was ernstig, maar het zijn de sociale gevolgen voor modale Duitsers die het ondenkbare uiteindelijk werkelijkheid hebben gemaakt. Het wantrouwen in politici is nu al groter dan ooit. Wie dat denkt weg te kunnen nemen door een ridicule loonsverlaging voor ministers of het afschaffen van staatsecretariaten, faalt. Je kan mensen niet om inspanningen blijven vragen, zonder het crapuul dat echt verantwoordelijk is aan te pakken. Je kan mensen niet blijven vernederen zonder daar ooit de gevolgen voor te moeten dragen.
Daar zou het zondag over moeten gaan.
