In het artikel “Scheidslijn tussen religies verschuift naar (scheidslijn tussen) conservatief en liberaal” (Door: Fjodor Loekjanov, politicoloog, hoofdredacteur van Russia in Global Affairs en directeur van de Council on Foreign and Defense Pollicy – Uit: 360, jaargang 2 nr 31, 13-27 april 2013) legt Loekjanov op een briljante manier de leemtes in onze westerse levenswijze bloot. Volgens hem was niet de overwinning van het geheel van liberale waarden het probleem, maar wel dat het maar één uniek bestanddeel van de westerse levenswijze was, namelijk de consumptiemaatschappij, die als enige echt stand hield.

Ljoekanov verklaart:

“Het einde van de tegenstellingen die kenmerkend waren geweest voor de Koude Oorlog had een leegte achtergelaten die hoognodig moest worden opgevuld. (…) In plaats van een overwinning van het geheel van liberale waarden was het maar één uniek bestanddeel van de westerse levenswijze, de consumptiemaatschappij, dat alom de overhand zou krijgen. Een reactie was onvermijdelijk vanwege de toenemende ongelijkheid die gepaard ging met de economische groei en het gebrek aan ‘idealistische’, ‘immateriële’ waarden in het sociale en politieke leven.

De ideologische crisis was dus de inleiding tot een religieuze revival. (…)

De plaats van het christendom in het westen is ingenomen door een liberale kijk op de mechanismen die een maatschappij laten functioneren, een maatschappij waarin de persoonlijke vrijheid van meningsuiting tot het opperste dogma is verheven. Deze vrijheid komt in conflict met alle vormen van traditionalisme, of die nu tot de islam behoren of tot het katholicisme of tot de islam.
Zodoende loopt de scheidslijn niet tussen islam en christendom, maar tussen een conservatieve traditie en de liberale ontkenning daarvan”. (…)

Het werkelijke conflict zal zich dus niet afspelen tussen religies, maar rond de kwestie van een al dan niet religieuze grondslag. En dat zou weleens een even verwoestende uitwerking kunnen hebben als de interconfessionele botsingen waaraan we gewend zijn. Voorlopig weten we in elk geval nog niet of de overtuigingen die de ‘liberale religie’ bezielen krachtig genoeg zijn om haar in staat te stellen haar absolute goede recht te verdedigen tegen hen in wie het oudste religieuze vuur fanatiek blijft branden.”

Tine: De tegenstelling tussen ‘de persoonlijke vrijheid van meningsuiting dat tot het opperste dogma is verheven’ en het religieuze gedachtengoed komt volgens mij nergens beter tot uiting dan in de discussie over de Mohammedcartoons. Want waarom wou de cartoonist nu uitgerekend met de profeet Mohammed lachen, terwijl hij alle gevoeligheden eromtrent kende?

Een cartoon is per definitie meer dan een tekening. De Mohammed-cartoons dragen de westerse liberale ideologie uit: de vrije meningsuiting als ‘opperste dogma’. Op die manier was de cartoon een (onbewuste of bewuste?) provocatie aan het adres van het religieuze denken. De felle reactie op de cartoons was op die manier dus niet enkel een reactie op het lachen met Mohammed zelf, maar ook op de provocatie die die inhoudt: die van de liberale ideologie als superieur aan religie.

Dat zo’n minimieme handeling als één tekening zo’n onwaarschijnlijke golf van geweld met zich meebrengt, toont aan dat we in een explosieve situatie zitten. De enige manier waarop de lont uit het kruitvat kan gehaald worden, is dialoog. Maar dat lijkt er, bij beide kanten, niet echt in te zitten.

Voor de volledige blog van Tine, profiel en portfolio, zie http://vanheetine.wordpress.com