Op de site van het Humanistisch Verbond heeft Johan Braeckman, wetenschapsfilsoof verbonden aan de Universiteit van Gent, een stuk geplaatst over vrouwen die al dan niet de hijab dragen. Hij heeft naar eigen zeggen de laatste jaren honderden jongeren gesproken over de “hoofddoek”. Braeckman koppelt de opgedane inzichten enerzijds aan het belang van onderwijs in wetenschappen, met name de evolutietheorie van Darwin. Daarnaast vindt de overtuigde atheïst, gevormd door wijlen prof Etienne Vermeersch, klaarblijkelijk in de hijab een geschikt breekijzer om de mens die zich gesteund weet door een religieus wereldbeeld er nog eens flink van langs te geven. We moeten intussen uiteraard elkaar de eigen held laten zijn; ieder heeft recht op zijn vijanden. Zich afzetten tegen, het levert vaak dynamiek op. Met zijn analyse dreigt Braeckman echter bepaalde mensen twee keer slachtoffer te maken.

Voor christenen en voor moslims is het geloof vaak (zeg maar “op wonderlijke wijze” als je dat verkiest) een waardevolle steun en een stevige toeverlaat in moeilijke omstandigheden.

Iemand pogend zijn levenshouding, zijn geloof, zijn wereldbeeld afnemen, dat lijkt mij een ernstig gebrek aan inleving, een inbreuk. Daarom besteed ik even tijd en energie aan dit toch lichtjes scheef hellende debat waarin grote dingen aan bod komen en op het spel staan. Zoals daar zijn, levensbeschouwing, maar ook de maatschappelijke actie die aan de gang is bij welmenende stromingen van het opwerpen van een dam tegen wij-zij denken, tegen vreemdelingenvrees, tegen racisme en onbegrip voor elkaar.

Vijfenzeventig jaar na de laatste oorlogsramp moeten we misschien toch goed uitkijken niet te snel opnieuw met zondebokken te willen gaan vechten of bepaalde mensen of hun visie inferieur te verklaren.

Breekijzer

Historici leren het gezag van een bron, van een bericht te bepalen via enkele handige vuistregels. Wie schrijft er? Voor welk publiek? Vanuit welk wereldbeeld? Met welke bedoeling? De redeneringen en voorstellingen van zaken (zie tekstfragment hieronder) van mijn vriend Johan – met wie ik een grote passie voor Darwin en zijn leer/theorie deel – worden al heel wat minder zwaarwegend en waardevol als je die vragen weet te beantwoorden. Johan is fel tegen elke vorm van religiositeit, en al zeker tegen de institutionele religies. De kwestie van de hijab (waarom niet de eigenlijke naam gebruiken, in respect voor de mensen van de cultuur waar het ding is uitgevonden?) vormt voor Braeckman o.i. vooral een breekijzer om religie een klap uit te delen. Ook al is het mooi hoe de schrijver tracht aandacht te vragen voor jonge vrouwen die de hijab niet durven afleggen uit angst voor sociale druk of straf.

Meer concreet ben ik, evenzeer als bijvoorbeeld Braeckman of het Humanistisch Verbond of de denktank Liberales, van oordeel dat jongeren met een Arabische culturele achtergrond of een Islamitische religieuze levensvisie best op school zonder veel pardon zoals alle leerlingen met Evolutie mogen en moeten kennismaken.

De evolutieleer die de geschiedenis van het leven op aarde reconstrueert, en in de miljarden feiten en in de soortenrijkdom ontsluiert welke de grote wetten zijn van de natuur, dat is waardevolle kennis en wetenschap.  De evolutietheorie (met a-religieuze voorzichtigheid spreekt Braeckman zelf nooit van de “Evolutieleer”),  is de wetenschappelijke theorie die van alle wetenschappen de meeste feiten een plaats geeft. En wel op een weinig ideologische manier, in een constructief en verifieerbaar denkkader.

Allen voor Darwin

Ook bij ons is deze Evolutie, dit Grote Verhaal over de geschiedenis van de Natuur nog te weinig gekend. Daar kan Griet Vandermassen, de schrijfster van “Dames voor Darwin”, zich aan ergeren, zoals vorig weekend in een cover artikel in De Morgen. En wij in haar spoor: de klassieke feministen verliezen veel tijd en energie door te weinig naar biologische kennis te grijpen en ze te respecteren en als uitgangspunt te nemen. Maar dan die sluwe vraagstelling van Braeckman: is het zelfbeschikking, moeten wij die Islamitisch denkende Belgen respecteren? En daar is mijn antwoord, ondanks mijn geloof in en kennis van Darwin en zijn boodschap: toch wel. Want als je deze jonge mensen de vrijheid gaat ontnemen te leven en denken vanuit het hele wereldbeeld dat zij thuis meekregen, dan neem je hen wel veel af.

Een geloof hebben, inclusief de rituelen, de gebeden, de sociale samenkomsten, de didactische verrijking, de gesprekken met de raadsman en raadsvrouw… dat verleent een mens veel.

Geloof kan je helpen genezen

Mijn eerste indruk is bijvoorbeeld dat op het gebied van Geestelijke Gezondheid, (iets waar ik naar ik meen mijn sporen in heb verdiend in het debat, via opiniestukken in De Standaard, toen de Vlaming nog te schuw was om daar openlijk over te communiceren,) een gelovige, religieuze, spirituele levenshouding een ware bescherming kan bieden.

Een van de grootste nieuwe, nog veel te vaak onzichtbaar gebleven ‘doders’ is Eenzaamheid. Wat wil je, in een samenleving die van bezit, arbeid en consumeren de norm heeft gemaakt… Het zijn in zekere zin Afgoden geworden. Eenzaamheid brengt intussen gemakkelijk depressie mee. Depressie ligt op zijn beurt aan de basis van het onbetamelijk hoge zelfdodingcijfer in ons land, wij blinken daarmee uit op wereldschaal, al vele decennia lang. Dat is iets om bij stil te staan, want naast andere aanleidingen en oorzaken slaat een mens de hand aan zichzelf vooral uit “uitzichtloosheid”. Uit Wanhoop en gebrek aan gehoord worden. Geld biedt helaas niet altijd het broodnodige perspectief in het leven. Geld kan geen echte vriendschap, geen echte broederlijkheid, geen hoop of optimisme kopen. Vaak zal het zelfs omgekeerd werken, en verdrijft geld echte intimiteit of nabijheid. Dit alles weten vooral de therapeuten en psychologen onder ons zeer goed. Dat heb ik allemaal zelf aan het werk gezien tijdens mijn honderden bezoeken aan oude makkers in de psychiatrie en als hulpverlener-vrijwilliger.

Wij moeten niet te snel ervan uitgaan dat onze cultuur of ons atheïsme superieur is.

Zeker niet zolang er elke dag zich zoveel mensen van het leven beroven, vanuit diepe uitzichtloosheid. Niet zo lang de psychiatrie bijbouwt waar kerken afgebouwd worden.

Met pen en scalpel

Mijn geloof in de integriteit van mijn vriend Johan is groot. Ook in zijn goede wil geloof ik. Ik stel echter vast op zijn profiel op Facebook dat de reacties die zijn weloverwogen tekst bij bepaalde bezoek(st)ers ontlokt, sterke tekenen van onverdraagzaamheid, xenofobie en licht racisme vertonen. Misschien heeft Braeckman de inwerking van zijn tekst op de tijdgenoten vooraf niet goed ingeschat? (Update: na een klein etmaal zijn deze reacties weggewied).

Mijn eigen spirituele leven is sterk. Het vertrekt ook juist van intense observatie en meeleven met de natuur. Mijn essay “De natuur: het beste fundament voor herbronning…” dat iedereen kan lezen door de inhoudstafel van het tijdschrift voor de monniken m/v van Vlaanderen en  Nederland aan te klikken, legt daarover een open getuigenis af. (Zie link).

Ik ken de filosoof Braeckman goed; ik ben het echter grondig oneens met zijn suggestie dat geloof en behoren tot een geloofsgemeenschap grotendeels neerkomt op steun zoeken bij gebakken lucht.

Dat is wat hij en bepaalde mannen die dicht bij hem staan, lijken te bedoelen met de teksten die geloof pogend wegzetten als “illusies voor gevorderden”. Ik ben zelf helemaal geen moslim, maar ook ik heb intense en talrijke gesprekken gevoerd met mannen en vrouwen die steun vinden in dit geloof dat overigens vele mooie, nederige, dankbare en inspirerende kanten kent. In diverse scholen heb ik als leraar jongeren met Arabische en Islamitische achtergrond les gegeven. Als dispatcher heb ik een Marokkaans-Belgische, Ilham, die bijzonder zelfbewust aan integratie deed, maar wel de hijab bleef dragen,  als waardevolle collega leren kennen. In deze tijden waarin velen, niet alleen ouders, op hun tandvlees zitten, mag je dit gelovige leven niet te nadrukkelijk willen afnemen. De slogan die de vlaggen sierde onderaan de beeltenis van Pater Damiaan in 2010, het jaar van zijn heiligverklaring, daar kan je volgens mij geen speld tussen krijgen:

Damiaan inspireert

Wat mij betreft inspireert ook paus Franciscus en de heilige Franciscus. Er zijn geweldig vaardige theologen en schrijvers die boeken op de markt brengen die uit de eeuwenoude figuren heel waardevolle inspiratie distilleren voor ons leven vandaag en morgen. Om er drie te noemen bij naam: Lytta Basset, Loed Loosen en Eloi Leclerc. Sommigen van hen zijn toegankelijk gemaakt voor Vlamingen door Lucette Verboven, in haar uitgegeven reeksen interviews die ook op tv zijn getoond.

Om nog eens beeldende taal te gebruiken: ik zie Braeckman in zijn overmatige enthousiasme voor de kracht en de mogelijkheden van de wetenschap met een scalpel het geloof dat verweven zit in de tijdgenoot te lijf gaan.

Met dit nieuwe artikel lijkt hij een lastig en nutteloos gezwel uit het weefsel van de betrokken maatschappelijke opvattingen te willen wegsnijden. In mijn visie kan je dat heel moeilijk realiseren zonder gezond, levend weefsel te beschadigen. Als we niet opletten zitten we in de toekomst met nog meer moedeloze, geestelijk verminkte mensen. Ik zou ze bij wijze van spreken niet graag opnieuw allemaal aanhoren en te woord staan als vrijwilliger bij Tele-Onthaal. Dirk De Wachter, een bekwame psychiater en therapeut, probeert zelf ook de toevloed in te dammen. Hij stelt: “Ontwikkel je communicatievaardigheid opnieuw, Vlaming. Ga bij elkaar te rade; kom bij je buur op verhaal.”. Soms is die buur een Belgische moslim(a). Ik heb er al heerlijke gesprekken mee gevoerd.

Bijlage. De bron van Braeckman

Jan-Willem Geerinck deelde de link naar het artikel van Johan Braeckman met deze inleiding:
“Ik hoorde geregeld getuigenissen van meisjes die hun hoofddoek niet langer wensen te dragen, maar dat uit angst voor represailles niet durven te doen.” –Johan Braeckman
Naar aanleiding van de zaak ‘Haute Ecole Francisco Ferrer’ (een Brusselse hogeschool die levenbeschouwelijke tekens waaronder de hoofddoek verbood) oordeelde het Belgische Grondwettelijk Hof op 4 juni 2020 dat dit niet indruist tegen de godsdienstvrijheid en een aantal andere rechten.
Daarop schreef Ida Dequeecker ​ een amper onderbouwd opiniestuk in DS (Voer hoofddoekendebat niet boven de hoofden van moslima’s, 29 juni 2020) waarin ze “sociale druk” als de “ultieme dooddoener” omschreef.
Een “dooddoener” is een oneigenlijk argument.
Daarop dook filosoof Johan Braeckman dieper in de “dooddoener” en schreef het stuk “Ex-moslima’s: de blinde vlek in het hoofddoekendebat” (Humanistisch Verbond, 7 juli, 2020) waarin hij net vroeg om de kwestie eens te bekijken door de ogen van ex-moslima’s.

Dit is de meest veelzeggende passage uit zijn stuk:
“Ik praatte en discussieerde de voorbije vijftien jaar met honderden jonge moslims en moslima’s over Darwin en de evolutietheorie. Velen onder hen, wellicht de meerderheid, geven aan evolutie niet te aanvaarden. Ze zeggen dan letterlijk: ‘Dat mag niet van Allah.’ Of: ‘Ik ben niet van een aap afkomstig.’ Ben ik ‘islamofoob’ als ik daartegen inga? Tast de verplichting om over evolutie te leren en er examen over af te leggen, hun godsdienstvrijheid aan? Is het een vorm van zelfbeschikking als jonge gelovigen wetenschappelijke inzichten verwerpen? Moeten we daar solidair mee zijn? Natuurlijk niet. Dat zou sterk in hun nadeel zijn. Er waren ook leerlingen die me te kennen gaven evolutie te aanvaarden, omdat ze begrepen dat de wetenschappelijke argumenten ervoor beter zijn dan de religieuze tegenargumenten. Maar ze durfden dat niet luidop te zeggen, omwille van die zogenaamde ‘dooddoener’, sociale druk. Overigens hoorde ik ook geregeld getuigenissen van meisjes die hun hoofddoek niet langer wensen te dragen, maar dat uit angst voor represailles niet durven te doen. Sommige kwamen zelfs zodanig in de problemen dat ze op eigen beweging naar de politie stapten om hulp te vragen of een klacht in te dienen. Ik vermoed dat ze daar liever niet geholpen worden door een agente die per se een hoofddoek wilt dragen tijdens haar job. Het argument dat een rechter zich bij voorkeur neutraal opstelt, geldt evengoed voor politiebeambten en voor andere mensen die een job bij de overheid uitoefenen die regelmatig contact met burgers met zich meebrengt.”

Stef Hublou Solfrian

Link  naar het artikel over de waarde van verbondenheid met de natuur als inspiratiebron:

http://www.dekovel.org

Fotoverantwoording

1. Kinderen bidden aan de Mekong in Vietnam voor vrede op verjaardag in 1968 van de A-bom op Japan, Wilbur Garrett (Flickr)
2. Via het Buurtwerk breken bewoners het ijs in een diversiteits- en kansenwijk in Leuven, 2015. Met dank aan buurtmedewerker Chris.