De Vlaamse Grondwaterproblematiek
De vraag naar grondwater is groot. Sommige grondwaterlagen in Vlaanderen zijn daardoor bedreigd.
716 miljoen kubieke meter, zoveel water verbruiken we elk jaar samen in Vlaanderen. Ongeveer 132 miljoen kubieke meter hiervan is afkomstig van grondwater. Bovendien wordt ook nog eens ongeveer 164 miljoen kubieke meter grondwater gebruikt als ruw water voor de productie van drinkwater, samen dus zo’n 296 miljoen kubieke meter grondwater. Dat is veel, soms te veel voor onze natuurlijke reserves. Bovendien kan het regenwater vaak niet terug de grond binnendringen, want vele terreinen zijn overal verhard.
In heel wat grondwaterlagen is het peil daardoor sterk gedaald. Soms gaat het zelfs om tientallen meters. Bovendien zijn sommige lagen zeer kwetsbaar voor verontreiniging. Omdat het herstel van het grondwaterpeil en het zuiveren van vervuilde waterlagen erg veel tijd en geld kosten, is het belangrijk gericht en preventief op te treden.
De vier belangrijkste redenen waarom een ooit zo waterrijk gebied als Vlaanderen nu kampt met waterschaarste zijn:
- Het waterbeheer is lang gericht geweest op snelle afvoer.
- De hoge urbanisatie- en verhardingsgraad. Voor Vlaanderen (inclusief grondgebied Brussel) lag het verhardingspercentage in 1976 op 4-5%, in 2000 op 9-10% en in 2019 op 16%.
- De klimaatverandering, die meer hydrologische extremen met zich meebrengt, zoals drogere zomers en frequenter hittegolven.
- Het voortdurend toegenomen verbruik van drinkwater
In Vlaanderen waren de grondwaterstanden op bijna twee op de drie locaties waar gemeten werd ‘laag tot zeer laag’ tijdens de lente van 2020, en dat wordt elk jaar erger. Van de extreme droogte in 2017-2018 zijn de grondwatervoorraden sowieso nog lang niet gerecupereerd.
Een deel van het bomenbestand ging naar de vaantjes, wat dan alweer lastig wordt voor het halen van onze klimaatdoelstellingen. Volgens het INBO (Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek) trof de droogteschade in bossen de voorbije jaren ongeveer 25 procent van de bomen.
Vlaanderen heeft dezelfde waterproblemen als delen van het Middellandse Zeegebied en Afrika, stelde VRT vorig jaar. Slechts 22 landen doen het slechter. Op dit moment is ruim 16% van de oppervlakte van Vlaanderen verhard. Vlaanderen zit letterlijk met z’n knieën in het beton, zelfs ondergronds. De toegenomen verharding zorg ervoor, in combinatie met de klimaatverandering waardoor minder regen valt tijdens de zomer, dat het hemelwater van de onregelmatiger regenval tijdens de winter sneller wegstroomt en niet kan infiltreren.
Het huidige supersnelle rioolstelsel van Aquafin dat in de jaren ’90 werd geïnstalleerd voor de waterzuiveringsstations is er vooral op gericht om water kilometers ver zo snel mogelijk af te voeren, niet om het te bufferen of te laten insijpelen. Dat krijg je vooral op open ruimte met open grachten in combinatie met een gescheiden beheer van afvalwater en hemelwater.
Wil er water blijven uit de kraan komen, dan moet er echt dringend minder oppervlakte worden verhard. Vele gemeentes en steden breken zich het hoofd over hoe ze verharding kunnen doen verdwijnen, en investeren in buffers, infiltratieputten en gescheiden rioolstelsels om de grondwatervoorraden terug op peil te krijgen. Ook Brugge nam het initiatief om geleidelijk aan de riolen te vervangen door een gescheiden rioolstelsel.
Er is ook sprake van dat burgers de oppervlakte voor hun woning niet langer zouden mogen verharden en bvb. geen opritten bijleggen. Zelfs bestaande opritten vervangen door constructies met een hogere infiltratiecapaciteit.
De grondwatersituatie en bergingscapaciteit van de Maalderijsite
In de grondwatermodellen van de VMM worden de regionale grondwaterreserves vastgesteld. Per grondwaterlichaam wordt de evolutie van kwantiteit (en kwaliteit) in kaart gebracht. Alle gegevens worden ter beschikking gesteld in de Databank Ondergrond Vlaanderen (DOV). De gegevens dienen als basis voor gerichte maatregelen om de grondwaterlagen duurzaam te beheren.
Met betrekking tot de grondlagen en hun bergingscapaciteit voor grondwater is er een belangrijk onderscheid:
- Aquifersystemen zijn grondlagen die grondwater bevatten
- Aquitardsystemen zijn grondlagen die geen grondwater bevatten of doorlaten (vb. klei-achtig materiaal waar geen water doorheen kan)
Op de website van DOV kan men een virtuele boring simuleren voor het perceel van de Maalderijsite, en firma Monteyne die de voorbereidende onderzoeken deed, alsook de bronbemaling uitvoert, heeft hiervan gebruik gemaakt.
Op basis van deze virtuele boring wordt duidelijk dat op de Maalderijsite tot bijna 40 meter diep heel wat water onder de grond zit (11,6 meter Quartaire Aquifersystemen + 26,9 meter Ledo Paniseliaan Brusseliaan Aquifersysteem).
Virtuele boring DOV op Maalderijsite
Een locatie met zoveel water onder de grond is allesbehalve ideaal was om een grootschalige ondergrondse parkeergarage te voorzien. Niet enkel riskeert men allerlei problemen te veroorzaken achteraf voor de omwonenden, het is nefast voor de grondwaterhuishouding (bergingscapaciteit) en de natuur in de omgeving. Het tart eveneens elke verbeelding dat de bronbemaling op dit perceel al meer dan 2 maanden non-stop op volle kracht aan de gang is, en voorzien om nog vele maanden door te gaan, terwijl bronbemalingen volgens de Vlaamse Milieumaatschappij zoveel mogelijk moet beperkt worden in duurtijd, want hoe langer die duren, hoe schadelijker voor de omgeving en de grondwaterstand. Een erg onwenselijk neveneffect van deze bronbemaling die zo’n massa grondwater wegpompt op de ene plaats, is dat men dan ook nog eens een aanzienlijk risico op wateroverlast veroorzaakt voor de mensen die rond de weide wonen waar het wordt geloosd. En dit op basis van een fout bemalingsplan!
Verdubbeling van de verharding op de Maalderijsite!
Wat gebeurt er op de Maalderijsite? Daar zien we dat een omgevingsvergunning werd toegekend om een perceel dat voor een goeie 50% verhard was nagenoeg geheel te verharden door er appartementen met een gigantische ondergrondse parkeergarage op te bouwen. En dit op een plaats waar de bergingscapaciteit van de ondergrond zo enorm hoog is. Dat vormt tevens de reden waarom met de bronbemaling zo’n hallucinante hoeveelheden grondwater dienen te worden weggepompt. In termen van waterhuishouding is dit geen vingernagel afknippen, maar een waterlong amputeren!
Op basis van de uitleg met ruime groenzones die het Brugse Stadsbestuur gaf om het project te promoten, de maquetes die werden gepubliceerd en ook de bovengrondse plannen, zou men denken dat het allemaal wel meevalt.
Maquete Maalderijsite
Bovengronds Plan Maalderijsite
Wanneer we de bouwput voor de ondergrondse parkeergarage vanuit de lucht bekijken, dan wordt echter meteen duidelijk dat er maar weinig ruimte overblijft die niet bovengronds of ondergronds zal worden verhard, en waarlangs de watervoorraad na de bronbemaling terug kan worden aangevuld en verder op het huidige peil gehouden. In combinatie met de bronbemaling wordt al meteen duidelijk dat dit de zoveelste zware aanslag is op de waterhuishouding van Ver Assebroek.
Indicatie Verharding – bouwput parkeergarage
Wanneer we vervolgens de plannen voor de ondergrondse parkeergarage bovenop de plannen voor de bovengrondse verharding plotten op het perceel, en dat vergelijken met de situatie voordien, dan wordt dit nog duidelijker. Wanneer we de verschillende plannen op elkaar leggen blijkt echter dat er van de vroegere 50% met moeite 25% onverharde ruimte overblijft, dus een verdubbeling van de verharding!
Verharding van de Maalderijsite: vroegere situatie versus toekomstige situatie.
Het is verre van zorgzaam dat Stad Brugge en omgevingsvergunning verleent voor ondergrondse parkeergarages die een verdubbeling van de bestaande verharding van een relatief groot perceel betekenen, in combinatie met een bronbemaling die zo goed als niet wordt beperkt in de tijd. En dit zonder voorafgaandelijk een uitvoerige hydrologische studie te maken waaraan niet enkel de haalbaarheid van het project kan worden getoetst, maar ook de ecologische impact.
Geeft Brugge het goede voorbeeld?
Men zou redelijkerwijze moeten kunnen verwachten dat voor een groot project, dat in opdracht van de Brugse Maatschappij voor Huisvesting wordt uitgevoerd, rekening wordt gehouden met de principes die ten grondslag liggen aan de zogenaamde Blue Deal. Daarbij worden lokale besturen gemotiveerd om projecten te verkiezen waarbij meer water kan worden geïnfiltreerd en het grondwater beter wordt aangevuld, en bestaande (openbare) ruimte zoveel mogelijk te ontharden en zeker niet nog meer te verharden!
We zouden verwachten dat Franky Demon en Dirk De Fauw, die beiden met één voet in het Openbaar Bestuur van Stad Brugge staan, en met het andere been in sociale huisvestingsmaatschappijen, als beste leerling van de klas het grote voorbeeld zouden geven. Wat zien we echter?
- Ze vergunnen projecten op grote schaal die daar totaal mee in strijd zijn in waterrijke gebieden zoals de Sint-Trudostraat, de Maalderijstite en De Mispelaar, vaak met volledige onderkeldering voor koning auto en hare majesteit bromfiets.
- Ze geven expliciete toestemming voor bronbemalingen die als retourbemalingen worden geregistreerd terwijl ze bezwaarlijk als dusdanig kunnen worden beschouwd. Gewoon omdat de vergunning voor een retourbemaling makkelijker passeert doorheen de administratie, en slechts een klasse 3 meldingsakte nodig is in plaats van een volwaardige klasse 2 omgevingsvergunning die door allerlei instanties moet worden nagekeken en goedgekeurd.
- Ze staan oogluikend toe dat er, ondanks de voorwaarden van de retourbemaling, toch nog volop gedurende lange tijd clandestien water in de riolen wordt gepompt. Op totaal ongecontroleerde wijze, terwijl daar zeer strenge voorwaarden voor bestaan en toestemming en regelmatige controle op de correcte uitvoering vereist is van Aquafin. Het lozen van te grote hoeveelheden grondwater of hemelwater in riolen is namelijk problematisch voor de waterzuiveringsinstallaties (de bacteriën die het water zuiveren gaan dood wanneer ze enkel zuiver water te verwerken krijgen, zonder de benodigde concentratie afvalwater die voor hen voedsel betekent). Dit werd ondertussen gelukkig stopgezet door het Team Inspectie & Handhaving van Stad Brugge, na herhaaldelijke melding met het nemen van heel wat foto’s door de omwonenden.
- Ze negeren alle meldingen van bezorgde burgers die in de omgeving wonen en hun regio met de complexe watersituatie door en door kennen, sinds vele generaties
Conclusie: nood aan duurzame sociale oplossingen
Met wilde geruchten in de lucht dat de Vlaamse Overheid binnenkort burgers zal aansporen om voortuintjes en opritten open te breken om de infiltratiecapaciteit voor grondwater in Vlaanderen terug op te krikken, en iedereen kosten zal moeten maken aan de eigen woning om de gescheiden afvoer van afval- en regenwater te ondersteunen, lijkt ons dat echt niet het goede voorbeeld. Men kan moeilijk het uiterste verwachten van de burgers, en zelf het totaal tegenovergestelde doen.
Assebroek is een waterrijk gebied met heel veel potentieel voor de Brugse waterhuishouding. Men kan dat water dan ook beter als een rijkdom beschouwen, geen probleem dat moet worden weggewerkt. In plaats van de de bergings- en infiltratiecapaciteit te verminderen met dergelijke projecten die veel te groot zijn voor het perceel waarop ze dienen te worden gerealiseerd, zou men net moeten nadenken over hoe dergelijke projecten kunnen bijdragen om de bestaande bergings- en infiltratiecapaciteit te verhogen. Hoe ons hemelwater, grondwater – en dus ook het drinkwater dat in de toekomst van onschatbare waarde zal zijn – terug meer en meer op Assebroek kan worden gehouden, in plaats van het zo snel door allerlei kanalen en ondergrondse riolen en pijpleidingen naar de zee af te voeren. Er wordt al heel lang gezegd dat drinkwater in de toekomst wel eens duurder zou kunnen worden dan aardolie. Is het dan niet waanzinnig om daar zo kwistig mee te blijven omspringen, om de schaarse voorraden verder te laten dalen in plaats van ze aan te vullen, bij wijze van nalatenschap voor onze erfgenamen?
Volgens ons is het perfect mogelijk voor de Brugse Huisvestingsmaatschappij en Vivendo om duurzame (sociale) woonprojecten te plannen op Assebroek en daarbij tegelijk rekening te houden met de erg specifieke en complexe watersituatie van de regio. Misschien ook minder grootschalig en niet in de vorm van enorme collectieve woonblokken en flatgebouwen die doen denken aan het vroegere Oost-Europa? Die vorm van sociale huisvesting staat ondertussen ook meer en meer ter discussie. Dit zou echt een win-win situatie kunnen zijn, waarbij we de uitdagingen waarmee de klimaatveranderingen ons op de proef zullen stellen preventief kunnen worden aangepakt.
De problemen zijn gekend, alsook tal van mogelijke oplossingen. Ecologisch en sociaal, individueel en collectief, dat hoeven geen tegenstellingen te zijn. We zijn er dan ook van overtuigd dat van zodra het stadsbestuur afstand neemt van de aloude manier van grootschalige bouwprojecten plannen vanuit de ivoren Halletoren, er zich een gans spectrum aan aantrekkelijke alternatieve oplossingen zal aanbieden. Ze liggen voor het rapen van zodra men de paardenkleppen afneemt van de vergulde koetsen waarmee het huidige Stadsbestuur momenteel enkel door Brugge-Centrum rijdt.
Bronnen
https://www.vmm.be/water/grondwater/kwantiteit
https://www.dov.vlaanderen.be/
https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2020/05/28/vlaanderen-verdroogt-breek-de-riolen-open/
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/07/29/75-miljoen-voor-strijd-tegen-droogte/
