Het is pijnlijk, maar eigenlijk niet verrassend om te zien, dat er maar geen einde komt aan de impasse om tot een Executieve van de moslims te komen. Nu moet je niet speciaal België daarvoor met een beschuldigende vinger aanwijzen. Nergens in Europa is die kwestie van een vertegenwoordigend orgaan voor de islamitische gemeenschappen op een bevredigende wijze opgelost.

Recent is dit bij ons weer in het nieuws gekomen. Reden: de media meldden dat minister De Clerck (minister van justitie) een verlenging van het mandaat (i.c. een voorlopige verdere financiering) in de weg gestaan had. De realiteit was lichtjes anders: de ondertekening van het K.B. die door de minister al twee maanden beslist was, liet blijkbaar al twee maanden ‘ergens’ op zich wachten. En met ‘ergens’ wordt hier niet het kabinet van de minister bedoeld. De vraag die ik hier even wil voorleggen is: bestaat er een weg om uit de impasse te geraken?

Hoe uit de impasse te geraken?

Mijn suggesties missen actualiteitswaarde, in de zin dat ik na 2003 eigenlijk nooit nog rechtstreeks iets van ‘het dossier’ verneem, tenzij heel sporadisch, via een of andere islamitische vriend ‘van vroeger’. Tien jaar lang (tussen 1989 en 1999) heb ik het interne debat echter van vrij nabij kunnen volgen.

Mag ik beginnen met wat, naar mijn ervaring, enkele belangrijke interne problemen waren en wellicht nog zijn?

Het feit dat er geen duidelijkheid bestaat noch voor de buitenwacht noch voor de betrokkenen, over wat het eigenlijke mandaat inhoudt. Wat samengesteld moet worden, is niet een hoofd van de eredienst, maar een orgaan dat ‘het tijdelijke’ (zeg maar: de materiële zaken) voor de islamitische gemeenschappen beheert.

Waar komt het misverstand vandaan?

Voor eenmaal mag men terecht de katholieke kerk als hoofdschuldige voor dit misverstand aanwijzen. Immers, in de katholieke kerk is het hoofd van de eredienst tegelijk degene die het tijdelijke beheert (- een stommiteit van jewelste, als je ’t mij vraagt) en dat heeft tot gevolg dat de meeste andere erediensten, en in alle geval de islamitische gemeenschappen, denken dat als je als beheerder van het tijdelijke aangeduid wordt, je tegelijk hoofd van de eredienst wordt. Quod non.

Het zorgt echter voor een boel misverstanden en spanningen binnen de islamitische gemeenschappen en tussen de leden van de Executieve en haar algemene vergadering. Eigenlijk zou men zowel binnen als buiten de islam eens definitief duidelijk moeten maken dat je in de islam precies geen hoofd van de eredienst kan worden als je het tijdelijke beheert. (De katholieken zouden daar trouwens ook baat bij hebben. De pedofiliezaak onzaliger gedachtenis is een voorbeeld van de kwalijke effecten van overdreven cumulatie van macht op alle denkbare gebieden.).

Wat speelt nog mee?

De invloed, zowel direct, maar ook indirect van de buitenlandse ambassades. U zal me niet horen zeggen dat die mensen op de ambassades allemaal slecht ingesteld zijn, maar hun bemoeienissen gaan gewoon te ver. En ze hebben een andere agenda van prioriteiten dan de Belgische.

Dat zij invloed proberen te houden, is niet abnormaal, en die invloed volledig uitsluiten is wellicht zelfs niet wenselijk (want veel van de betrokken ‘gelovigen’ hebben de dubbele nationaliteit), maar een Belgische overheid moet dit weten en duidelijk maken aan de vertegenwoordigers van de islamitische gemeenschappen dat ze erop staat dat die invloed  getemperd moet blijven.

Er bestaan tot op zekere hoogte verder ook inter-etnische weerstanden: zijn bepaalde gemeenschappen niet over-vertegenwoordigd? Hebben ze verhoudingsgwijze niet te veel invloed? De Marokkanen? De Turken? En dan de tendenzen binnen de gemeenschappen? Enzovoort. Alhoewel ik denk dat dit ‘etnische’ aspect de laatste jaren afgenomen is. Alhoewel…

Een overheid moet zelf geen mensen willen naar voor schuiven, zeker niet als ze een partijpolitieke aanhankelijkheid hebben. Tijdens de periode van minister Onkelinckx is het hier duidelijk verkeerd gelopen. Nu is dit wellicht voorbij.

Hoe geraak je uit de impasse?

Ik denk niet dat je uit de impasse geraakt door een geheel nieuw systeem voor te stellen waarvan men weliswaar de ‘goede’ kanten zal in de verf stellen, maar de ‘kwalijke’ niet voorziet. Dat is altijd een beetje het probleem met nieuw voorgesteld beleid.

Men overbenadrukt wat er allemaal aan heel moois in de sterren geschreven staat voor de toekomst (en er als puntje bij paaltje komt nooit zo mooi zal uitzien), en koestert de blinde vlekken in zijn project. Of zoals iemand het ooit zei: je stelt het voor als een koerspaard en aan het eind zie je een ezel.

In zulk complex dossier als de vertegenwoordiging van de islamitische gemeenschappen, start men vermoedelijk best van wat er bestaat en maakt men op basis daarvan een goede SWOT analyse. Wat is goed aan wat bestaat? Wat is slecht of zwak? Wat is onvoldoende aanwezig? Wat is een bedreiging voor de goede gang van zaken?

De correcties zouden dan best “bottom up” gebeuren, vanuit het bestaande orgaan zelf, maar in aanwezigheid van mensen uit de administratie en uit de kabinetten van de bevoegde ministers (federaal, twee gemeenschappen, en Brussels gewest). Waarom die laatsten erbij betrekken? Omdat die ministers aan het eind toch hun fiat moeten geven… en als het product niet aanvaardbaar is in hun ogen, ben je eraan voor je moeite.

Ik vermoed dat tot de zwakke plekken van de huidige Executieve behoren:

(1) dat sommige belangrijke groepen ondervertegenwoordigd of afwezig zijn. (Aangezien het om het ‘tijdelijke’ gaat, kan men niet aan een tendens zeggen dat ze niet op haar plaats is, omdat ze de verkeerde of geen cultusplaats bezoekt, men kan op een tweede moment wellicht met kamers werken waarin enkel betrokkenen een plaats hebben, maar niet op het algemene forum waar transparantie moet heersen).

(2) dat er soms iets mankeert aan de bekwaamheidsvereisten. (Ik kan me voorstellen dat men voor bepaalde uitvoerende taken binnen de Executieve bekwaamheidsvereisten stelt.)

(3) de bewaking van de transparantie. Ook dit kan bij reglement verplicht gewaarborgd worden, met ingang van onmiddellijke sanctie voor het personeelslid of de mandaathouder die voor een bepaalde zaak de verantwoordelijkheid houdt. Ik geef hierop liefst geen verdere commentaar, want ik sta er veel te ver van af.

Ik kan verkeerd zijn, maar uit de periode 1989-1999 heb ik onthouden dat men de zaken best pragmatisch en niet te ideologisch aanpakt en bewaakt. Ik weet het wel… het eindproduct in 1999 was niet altijd mooi om aan te zien… maar mag ik erop wijzen dat ware die oplossing in 1999 er niet geweest, er vandaag wellicht nog steeds geen vertegenwoordigend orgaan voor de islamitische gemeenschappen zou bestaan hebben?

De opwerping dat niets beter zou geweest zijn dan wat er nu is, mag men gerust maken. Maar zelf betwijfel ik dit. Er zijn dus 12 jaar voorbij gegaan… als een alternatieve oplossing zo simpel zou geweest zijn, waarom is ze er dan niet gekomen?