*****

LONG READ
Europa handelt niet naar de Heartland Theory van Mackinder. Het moet zijn koloniale en trans-Atlantische reflexen begraven. En het moet het ondenkbare doen: zijn afhankelijkheid van de VS en de NAVO loslaten, en strategische autonomie uitroepen.

Zoals aangekondigd ben ik in St Petersburg met studenten in debat gegaan over de toekomst¹ van de EU. De ontmoeting vond plaats in het cultureel centrum New Holland, na een week kennismaking met de historische en culturele betekenis van een stad die een unieke mix van Europese allure en Russische geest ademt. Na een rondrit langs het rijke architectonische erfgoed van de stad bezocht ik achtereenvolgens de Izaäkkathedraal, Tsarskoje Selo (Catharinapaleis), het traditioneel Russisch restaurant Podvorye, het Staatsmuseum de Hermitage met o.a. meesterwerken van Leonardo da Vinci, Rembrandt, Michelangelo en Rubens, de Petrus- en Paulusvesting, Peterhof (‘het Russische Versailles’) en de Kerk van het Vergoten Bloed waar in 1881 tsaar Alexander II werd vermoord.

In de aankondiging van mijn inleiding over de toekomst van de Europese Unie had ik al te kennen gegeven niet optimistisch te zijn. De Europese elites zien hun ondergang op zich afkomen. Het Westen lijdt een nederlaag in de oorlog tegen Rusland in Oekraïne, Europa blijft zowat weerloos achter. Het deïndustrialiseert tegen wil en dank, moet afrekenen met afbrokkelende publieke diensten en infrastructuur, grote begrotingstekorten, een stagnerende levensstandaard, sociale/etnische disharmonie, groeiend populistisch verzet, en het vooruitzicht van een staatsbankroet. De enige uitweg die de elite ziet is oorlog. Mensen worden bang gemaakt, de schuld afgeschoven op de ‘Russische vijand’, zo schreef ik.

Hieronder een samenvatting van mijn inleiding ‘The European Union: demise, or part of a Eurasian project?’ in St Petersburg, en het daarop volgende debat met de studenten.

Mackinder’s Heartland Theory

De Britse politiek geograaf Halford John Mackinder staat bekend als een van de grondleggers van geopolitiek. Dat begrip kan men definiëren als ‘analyse van wereldpolitiek die focust op de rivaliteit tussen staten en de geografische aspecten van macht’. Mackinders Heartland Theory stelt dat de sleutel tot wereldheerschappij ligt in de controle over de uitgestrekte landmassa van Eurazië, die Mackinder het ‘hartland’ noemde. Volgens die theorie kan de mogendheid die het hartland beheerst, het ‘wereldeiland’ Eurazië en uiteindelijk de wereld beheersen.

Kennelijk met Mackinders theorie in het achterhoofd heeft Washington er sinds de Tweede Wereldoorlog alles aan gedaan om Duitsland, en daarmee West-Europa, gescheiden te houden van Rusland², denk aan de uitspraak van Lord Ismay, de eerste secretaris-generaal van de NAVO: de NAVO werd opgericht ‘to keep the Russians out, the Americans in, and the Germans down’. Gegeven de opkomst van China is de missie van de NAVO vandaag blijkbaar: Rusland geïsoleerd, Amerika de mondiale hegemoon, en China in toom.

Met Mackinders theorie in het achterhoofd heeft Washington er sinds de Tweede Wereldoorlog alles aan gedaan om Duitsland, en daarmee West-Europa, gescheiden te houden van Rusland.

Europa maakt deel uit van het Euraziatisch continent, maar handelt niet naar de Heartland Theory van Mackinder. En dat is niet slim. Met meer inwoners/consumenten/kiezers dan de VS (448 miljoen tegenover 347 miljoen), is de EU een economische reus, maar als satelliet van de VS ondergeschikt aan de belangen van het Amerikaanse bedrijfsleven en dus irrelevant in een multipolaire wereld.

Koloniaal verleden

Europese (maritieme) landen danken hun status en rijkdom aan hun koloniale verleden. Om hun status terug te winnen, proberen ze hun economische en politieke grenzen te verleggen. Alleen zo kunnen ze een belangrijke rol in de wereld spelen, in overeenstemming met de som van hun individuele economische macht. De grootste bedreiging voor de EU komt van de VS, denk aan de sabotage van de NordStream gaspijpleidingen, de Amerikaanse controle over gasleidingen in Oekraïne, de druk om tot 5% van het bbp aan defensie te besteden, waarbij de hardware vooral uit de VS moet komen. Dit is geen toevallig fenomeen dat na Trumps tweede/huidige ambtstermijn zal verdwijnen. Trumps druk op Europese bondgenoten wordt breed gedragen in Washington.

De grootste bedreiging voor de EU komt van de VS, denk aan de sabotage van de NordStream gaspijpleidingen, de Amerikaanse controle over gasleidingen in Oekraïne, de druk om tot 5% van het bbp aan defensie te besteden, waarbij de hardware vooral uit de VS moet komen.

Europa zal moeten kiezen. Het moet zijn trans-Atlantische reflex, zijn slaafse gehoorzaamheid aan Washington, overwinnen. Het moet naar het oosten kijken en zich richten op een Euraziatische alliantie, waar Rusland en China deel van uitmaken. Het huidige debat over een verzonnen, gevaarlijk verdraaide Russische dreiging belemmert de Europese integratie.

Horizontale Europese integratie

De Europese integratie loopt achter. De EU blonk in de loop der jaren uit in horizontale integratie: van de oorspronkelijke 6 naar de huidige 27 leden. Er is weinig bewijs van verticale integratie, de toename van beleidsdomeinen die lidstaten aan de Unie toevertrouwen. Tegenwoordig zijn alleen douane, buitenlandse handel, monetair beleid en mededinging volledig Europese bevoegdheden. Belangrijke beleidsdomeinen zoals financiën, begroting, belastingen, sociale zekerheid, economie, energie, milieu, transport, justitie, buitenlandse betrekkingen, defensie en asiel- en migratie, zijn nog altijd nationale bevoegdheden. Er is een schrijnend gebrek aan uniformiteit tussen de lidstaten. Sommige hebben een opt-out, andere zijn slechts gedeeltelijk gebonden aan Europese regelgeving.

Er is onenigheid over het buitenlands beleid. Het debat over de Europese houding ten opzichte van Rusland belemmert verdere integratie. De VS wordt gezien als een genereuze wereldmacht die het beste met ons voorheeft. Maar zo’n zienswijze is naïef. Voor de VS staat het eigenbelang voorop. Europeanen sluiten hun ogen voor de manier waarop de VS is veranderd. Het is een tegenstander geworden, een rivaal. Europa wordt bespeeld. Het was nooit een partner. Het was een gewillig instrument. Het werd nooit beschermd, het werd gebruikt ten faveure van Amerikaanse doelstellingen.

Verticale Europese integratie

Het dilemma voor de EU is hoe lidstaten gedwongen kunnen worden zich te schikken naar het beleid van Brussel. Duitsland, Frankrijk en de Benelux zouden geldtransfers naar onwillige lidstaten willen stopzetten om een betere Unie te bewerkstelligen. Vandaag kan de EU al subsidies aan een lidstaat opschorten als deze de rechtsstaat schendt. Tot nu toe heeft de EU permanent € 1 miljard ingehouden, bestemd voor steun aan arme regio’s in Hongarije.

Nu de VS zich ontwikkelt tot tegenstander of zelfs rivaal, zou de EU haar focus moeten verleggen van de trans-Atlantische alliantie naar een Euraziatisch blok. De keuze is dus: integratie of desintegratie. Als de Unie wil overleven en relevant wil blijven in een multipolaire wereld, moet zij kiezen voor echte, volledige integratie, anders dreigt zij te imploderen.

Nu de VS zich ontwikkelt tot tegenstander of zelfs rivaal, zou de EU haar focus moeten verleggen van de trans-Atlantische alliantie naar een Euraziatisch blok.

Hoe moeten we in dit kader ‘integratie’ definiëren? Het Juridisch Woordenboek zegt over Europese integratie: “eenwording van Europa door politieke, economische en militaire integratie”. Zoals we hebben gezien, is dat het kernprobleem van de EU. Europese integratie heeft geleid tot een numerieke uitbreiding, te vergelijken met met bedrijven die geen autonome groei meer kennen en hun invloed op de wereldmarkt vergroten door overnames.

Horizontale integratie leidt tot stagnerende verticale integratie. Toetreding van zwakke nieuwe leden heeft de Europese integratie belemmerd. Er moet steeds vaker en langer vergaderd worden, het wordt steeds moeilijker om tot een gemeenschappelijk standpunt te komen. Het resultaat lijkt een verdeelde Toren van Babel te zijn geworden: steeds meer talen, culturen en achtergronden belemmeren een slagvaardig beleid.

Verenigde Staten van Europa

Een Verenigde Staten van Europa is een utopie. Sommige Europese politici, waaronder prominent EU-parlementariër en voormalig Belgisch premier Guy Verhofstadt dromen daarover. Maar het zal bij dromen blijven. De culturele verschillen en uiteenlopende meningen binnen de Unie zijn te groot.

In de VS gebeurde de economische en politieke integratie stapsgewijs. Eerst verticaal, en pas dan horizontaal. Het begon met 13 staten die hun soevereiniteit overdroegen aan de federale overheid. Deze stichtende staten schreven de Amerikaanse Grondwet en onderwierpen zich daaraan. De andere staten traden stapsgewijs toe. Zij werden enkel toegelaten door hun soevereiniteit over te dragen aan de federale overheid, wat automatisch economische en politieke (verticale) integratie tot stand bracht.

EU in crisis

De EU heeft gestreefd naar horizontale integratie en het maximaliseren van het aantal leden. Zoals we hebben gezien, blijft beleidsontwikkeling binnen de EU een lastige opgave. Het is zaak om de leden allemaal op één lijn te krijgen. De verschillende achtergronden en zorgen over soevereiniteit vormen grote handicaps. Een aantal kernlanden zouden een vuist kunnen maken in de vorm van een Europa met twee snelheden. Maar dat is niet wat we in de nabije toekomst kunnen verwachten. Het lijkt waarschijnlijker dat Duitsland, met zijn nieuwe Merz-regering, een sterkere rol binnen de Unie zal spelen, en de rest zal dwingen te volgen. Een gevaarlijke ontwikkeling.

Gegeven het snel veranderende geopolitieke landschap verkeert de EU in crisis. Met Trump opnieuw in het Witte Huis, staat de NAVO op losse schroeven. Europa moet zijn eigen defensie organiseren, los van de VS. De oorlogshysterie rond Oekraïne en Rusland zet de problematiek bovenaan op de agenda. Wordt Hongarije het tweede land (het eerste: het VK) dat de EU verlaat of er wordt uitgezet? Volgt Slowakije dan?

Gegeven het snel veranderende geopolitieke landschap verkeert de EU in crisis. Met Trump opnieuw in het Witte Huis, staat de NAVO op losse schroeven.

Valt de Unie uiteen, dan kan de oude honger naar macht weerkeren en ontstaat het risico op wederzijds gewapend conflict in Europa, zoals we in het verleden hebben gezien, of een conflict met grote mogendheden. EU-leden als Frankrijk, Duitsland, Spanje, Italië, Portugal, Nederland en België hebben een koloniaal verleden. In de koloniale tijd hadden ze veel macht, en die machtshonger is niet verdwenen.

De geopolitieke toekomst van de EU

Hoe ziet de geopolitieke toekomst van de EU er uit? “Het is tijd voor Europa om het ondenkbare te doen”. Dat zegt Dr. Kishore Mahbubani, een vooraanstaand wetenschapper aan het Asia Research Institute van de National University of Singapore in Foreign Policy van 18 februari 2025. “Radeloze tijden vergen radeloze maatregelen. Mijn geopolitieke goeroes leerden me dat je altijd het ondenkbare moet denken, en dat is een goed advies aan Europa. Brussel heeft Washington te lang slaafs gevolgd. Het is vergeten hoe het zijn eigen geopolitieke belangen moet behartigen. De geopolitieke positie van Europa in de wereld is aanzienlijk afgenomen, het heeft zich geïsoleerd. Nu Trump en Poetin de EU-belangen bespreken, is Brussel irrelevant geworden”.

Brussel heeft Washington te lang slaafs gevolgd. Het is vergeten hoe het zijn eigen geopolitieke belangen moet behartigen. De geopolitieke positie van Europa in de wereld is aanzienlijk afgenomen, het heeft zich geïsoleerd.

Dit zijn allemaal duidelijke, overtuigende uitspraken waar Europese leiders goed over zouden moeten nadenken. Maar ik vrees dat ze het advies van Mahbubani zullen negeren. Mensen leven in een bubbel en niemand durft een koerswijziging te bepleiten.

Mahbubani legt drie ondenkbare initiatieven op tafel:

1. Kondig een plan aan om uit de NAVO te stappen

Als de NAVO een bijdrage van 5% van het bbp eist, kunnen Europese staten het net zo goed alleen doen en de middelen in Europa uitgeven, niet in de Verenigde Staten. Bedenk dat 5% van het bbp van de EU/VK in 2024 neerkomt op $1,1 biljoen (de VS geeft ‘slechts’ $824 miljard uit). Bovendien: in 2024 gaven de EU en het VK samen $410 miljard uit aan defensie, Rusland ‘slechts’ $ 146 miljard, ongeveer een derde. Een geloofwaardige dreiging met uittreding zou voldoende kunnen zijn om Trump wakker te schudden.

Het probleem is echter dat je de Europese legers niet kunt optellen. Ze zijn inefficiënt georganiseerd: 27 minilegers met aparte wapensystemen. Laat ze beter samenwerken en meer doen met hetzelfde budget. Europese legers hebben al een grote voorsprong op Rusland. Laat de VS zijn 100.000 troepen uit Europa terugtrekken, inclusief de 100 tactische kernwapens. Vasthouden aan de NAVO houdt een situatie in stand waarin de VS de dienst uitmaakt in Europa.

Het probleem is echter dat je de Europese legers niet kunt optellen. Ze zijn inefficiënt georganiseerd: 27 minilegers met aparte wapensystemen. Laat ze beter samenwerken en meer doen met hetzelfde budget.

Europa beseft dat het in een impasse zit. Maar niemand steekt zijn nek uit om van koers te veranderen. De lidstaten verschuilen zich achter de traditionele leider in Europa, Duitsland, waar de nieuwe bondskanselier, Friedrich Merz, nare fascistische trekjes vertoont die doen denken aan het duistere Duitse verleden.

Wie zich bezighoudt met geopolitiek maakt plannen tegen worstcasescenario’s. Trumps plan om Europa zijn eigen verdediging te laten regelen, had geen verrassing mogen zijn. Europa zegt al lang strategische autonomie te willen, maar die ambitie is niet uitgekomen. Het moet ambitieuzere plannen ontwikkelen: het moet onafhankelijk worden van de VS, het moet zich bevrijden uit de wurggreep van Washington.

Met Trump die denkt aan een NAVO-uittreding, is de VS geen solide bondgenoot. Europa kan niet langer rekenen op automatische Amerikaanse bescherming. Geen probleem. Het is prima in staat om voor zijn eigen veiligheid te zorgen. Europese NAVO-landen hebben 6.300 tanks, de Russen 2.000. Artillerie: 15.000 voor ons, 5.000 voor de Russen. Helikopters: 400 tegen 300. Schepen: 140 tegen 33. Straaljagers: 2.000 tegen 1.000. Manschappen: 1,9 miljoen tegen 1,3 miljoen. Alleen op het gebied van bommenwerpers, kernwapens en militaire satellieten loopt Europa achter op Rusland.

Europa kan niet langer rekenen op automatische Amerikaanse bescherming. Geen probleem. Het is prima in staat om voor zijn eigen veiligheid te zorgen.

In een Europa los van de NAVO is er zelfs geen behoefte aan een 2%-norm. Bepaal het budget op basis van reële bedreigingen. Nuchter. De beste aanpak daarbij is: zie Rusland, noch China, als een bedreiging. “If you can’t beat them, join them!”

2. Sluit een breed strategisch akkoord met Rusland

Rusland vormt geen echte bedreiging voor de veiligheid van de EU. Europese leiders blijven gefixeerd op achterhaalde denkbeelden uit de Koude Oorlog. Kreten als boots on the ground, coalition of the willing, gezamenlijke nucleaire afschrikking en verhoogde militaire uitgaven vergroten de spanningen en bieden geen haalbaar pad naar vrede.

De Russen zijn geopolitieke realisten. Daarmee beschouwen zij de wereldpolitiek als een voortdurende strijd om macht binnen een mondiaal systeem zonder centrale autoriteit. In het realisme zijn staten rationele actoren in een systeem dat wordt gevormd door machtspolitiek, nationaal belang en het streven naar veiligheid en zelfbehoud. Rusland heeft haar langste grens met China. Het is met 4.209 km de zesde langste internationale grens ter wereld.

Is Rusland, dat Oekraïne niet kan verslaan, een bedreiging voor Europa? Onwaarschijnlijk. De Russische dreiging wordt gehypet. Rusland is niet geïnteresseerd om Europa aan te vallen, laat staan te bezetten. Rusland is het grootste land ter wereld, bijna twee keer zo groot als de VS of de EU, rijk aan grondstoffen, vrijwel zelfvoorzienend en kent 11 tijdzones. Het heeft meer dan 3 jaar geduurd om 20% van Oekraïne te veroveren.

De Russische dreiging wordt gehypet. Rusland is niet geïnteresseerd om Europa aan te vallen, laat staan te bezetten.

Europa heeft nooit een strategie voor een onafhankelijke Rusland-relatie ontwikkeld. In plaats van de oorlog te escaleren en te verlengen, zou het diplomatieke initiatieven moeten nemen om tot een vredesakkoord te komen. Werk een eerlijk compromis uit tussen de EU, Rusland en Oekraïne. Stap af van het dogma ‘Rusland mag de oorlog niet winnen’.

NAVO-leiders geven openlijk toe dat het Oekraïense lidmaatschap van de baan is. Neutraliteit is dus de enige realistische oplossing. Een neutraal Oekraïne kan handel drijven met oost en west, een brug vormen tussen Europa en Rusland en dienen als knooppunt in China’s Belt & Road-initiatief.

3. Werk een nieuw strategisch pact uit met China

Welke geopolitieke druk heeft de verslechtering van de betrekkingen tussen de EU en China veroorzaakt? De Europeanen geloofden dwaas genoeg dat een slaafse loyaliteit aan de Amerikaanse geopolitieke prioriteiten hen rijke geopolitieke voordelen zou opleveren. In plaats daarvan hebben ze een klap in hun gezicht gekregen. China kan de EU helpen haar échte geopolitieke nachtmerrie op de lange termijn aan te pakken: de demografische explosie in Afrika.

De EU riskeert in de toekomst een toestroom van Afrikaanse migranten naar Europa. In 1950 was de Europese bevolking twee keer zo groot als die van Afrika. Vandaag is de Afrikaanse bevolking twee keer zo groot als die van Europa. Tegen 2100 zal die zes keer zo groot zijn. Om een toestroom van Afrikaanse migranten te verhinderen, moet Europa Afrika helpen zijn economie te ontwikkelen. De eenzijdige Europese handelsakkoorden moeten op de schop. Europa moet investeren in Afrika. Dringend.

Om een toestroom van Afrikaanse migranten te verhinderen, moet Europa Afrika helpen zijn economie te ontwikkelen. De eenzijdige Europese handelsakkoorden moeten op de schop.

Europeanen zouden élke buitenlandse investering in Afrika moeten toejuichen. Investeringen die banen creëren en Afrikanen thuis houden. In plaats daarvan schieten de Europeanen zichzelf in de voet door de Chinese investeringen in Afrika te bekritiseren en te bestrijden. Het verzet tegen de Chinese investeringen in Afrika laat zien hoe naïef het Europese strategische denken op de lange termijn is geworden. Brussel offert zijn eigen strategische belangen op om Amerikaanse belangen te dienen, in de hoop dat geopolitieke onderdanigheid tot beloningen zal leiden. Quod non.

De les van duizend jaar geopolitiek, volgens professor Kishore Mahbubani

Duizend jaar geopolitiek heeft ons een voor de hand liggende les geleerd: grootmachten stellen hun eigen belangen voorop en offeren zo nodig de belangen van hun bondgenoten op. Trumps MAGA-gedrag is rationeel, misschien uitgezonderd het Geschacher met invoerrechten. Hij gedraagt zich als een rationele geopolitieke actor door wat hij als de belangen van zijn land beschouwt, voorop te stellen.

Europa’s ondenkbare optie is per saldo: strategische autonomie uitroepen. Europa zou Trump niet alleen moeten bekritiseren. Het zou hem moeten imiteren. Het zou de ondenkbare optie moeten uitvoeren: verklaren dat het voortaan een strategisch autonome speler is op het wereldtoneel die zijn eigen belangen vooropstelt. Daarmee zou Trump eindelijk wat respect voor Europa kunnen tonen.

Europa zou Trump niet alleen moeten bekritiseren. Het zou hem moeten imiteren. Het zou de ondenkbare optie moeten uitvoeren: verklaren dat het voortaan een strategisch autonome speler is op het wereldtoneel die zijn eigen belangen vooropstelt.

De geopolitieke positie van Europa is aanzienlijk afgenomen. President Trumps besluit om Europese leiders niet eens te raadplegen of te waarschuwen voordat hij met de Russische president Vladimir Poetin spreekt, laat zien hoe irrelevant Europa is geworden. Europa moet dus zijn geloofwaardigheid in de wereld herstellen. Het moet een isolement tussen de grootmachten VS, Rusland en China vermijden. Het moet zijn irrelevantie terugdraaien en toenadering zoeken tot Rusland en China.

Op weg naar een Groot-Eurazië inclusief Europa?

China warmt zich op voor geo-economisch leiderschap. Het Chinees bbp uitgedrukt in koopkrachtpariteit, is al hoger dan dat van de VS. Trump zal zijn economische sancties tegen China moeten milderen of intrekken, omdat deze de Amerikaanse economie schaden. Europa kan met Azië integreren tot een Euraziatisch supercontinent. Met de juiste politieke wil van alle partijen, en om isolatie tussen de grootmachten te voorkomen, kan Europa integreren in Azië en in China’s Belt & Road-initiatief, wat het een gigantische economische impuls oplevert. Maar daarvoor moet het zijn koloniale reflexen begraven.

In zo’n scenario stelt het zich op als het westelijke schiereiland van het Euraziatische continent. Het zal zijn afhankelijkheid van de VS en de NAVO moeten loslaten. Het probleem is echter dat de VS in dit stadium weigert zijn wereldwijde hegemonie op te geven. Washington zal loyaliteit van zijn ‘bondgenoten’ eisen in zijn rivaliteit met China en Rusland. Dat betekent dat de EU niet langer profiteert van een exclusief westers partnerschap. Theoretisch gezien heeft de EU geen keus. Maar het is slechts een kwestie van tijd: de trans-Atlantische alliantie verliest geleidelijk aan invloed.

Washington zal loyaliteit van zijn ‘bondgenoten’ eisen in zijn rivaliteit met China en Rusland. Dat betekent dat de EU niet langer profiteert van een exclusief westers partnerschap.

Aan dit referaat kan men nog een scherpe analyse van de Britse The Economist toevoegen: “Europeanen weten dat de race om economische suprematie is verloren. Maar hun bedrijfsmodel blijft overeind. Het is een derde armer dan de VS, werkt een derde minder en is eind augustus veel meer gebruind. De EU, die lange tijd afhankelijk was van de Chinese markt voor groei, Russisch gas voor zijn industrie en Amerikaans militaire macht voor zijn veiligheid, verschiet van drie jaar oorlog in Oekraïne en drie maanden Trumps agressieve transactionalisme. In de verwarring die de wereld regeert, moet Europa het geweer van schouder veranderen. Europa zou moeten beginnen met het afschaffen van de luxe³ die het lang als vanzelfsprekend heeft beschouwd, maar die het zich nu nauwelijks meer kan veroorloven.

Hoe reageerden de studenten?

De studenten luisterden aandachtig en geduldig naar mijn verhaal. Maar het waren studenten taal en letterkunde, geen kandidaat-politicologen. Mackinder’s Heartland Theory zei hen dus niets. Zij waren zeer verbaasd over de houding van Europa dat in de totale problematiek van de oorlog en het verschuivend machtsevenwicht een te grote broek aantrekt. Het begon hen te dagen toen ik hen wees op hun koloniale verleden, alsook op het feit dat Rusland noch China ooit koloniale ambities hebben gehad, en hun voorspoed dus volstrekt op eigen kracht hebben verworven.

Zij stelden het functioneren van de VN aan de orde, en de vraag hoe de werking daarvan te verbeteren. Ik trok die vraag breder en stelde dat alle internationale instellingen door het Westen zijn gepolitiseerd, denk aan de chemische (OPCW) en nucleaire (IAEA) waakhond⁴. Ik wees op de ‘verkiezing’ van Annalena Baerbock, de voormalige Duitse minister van Buitenlandse Zaken die actief de Israëlische genocide in Gaza heeft gefaciliteerd, als voorzitter de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, voor mij het bewijs van het morele bankroet van westerse politieke instellingen.

En we hadden het over het begrip ‘democratie’. De consensus was dat onze democratische instellingen vooral naar vorm functioneren, en maar uiterst weinig naar inhoud. Mensen mogen naar het stemhokje, maar daarna wordt er niet meer naar hen geluisterd. Regeringen bestaan veelal uit superrijken en vertegenwoordigers van belangengroepen. De pers communiceert de boodschap die de elite dicteert. De studenten beseften heel goed dat in een land als China de overheid de samenleving inclusief de economie aanstuurt, dat zulks in het Westen juist omgekeerd is en dat het Westen het Chinese bestuursmodel ziet als een bedreiging voor het liberaal kapitalisme.

*****

1 In zijn lezing aan de Seniorenuniversiteit Hasselt op 8 januari 2024 beperkte UGent-professor Hendrik Vos zich tot de wordingsgeschiedenis van de EU. Over de toekomst van de Unie zei hij slechts: ‘Ik weet het niet. Het zal een proces van vallen en opstaan blijven. Dat is nu eenmaal inherent aan ons systeem.’ Curieus genoeg liep ik Vos 25 mei tegen het lijf in de vertrekhal van de luchthaven, en ik beloofde hem een link naar dit artikel.

2 In mijn artikel ‘Hendrik Vos over de EU: wordingsgeschiedenis, maar geen toekomstbeeld’ schreef ik over dit issue: ‘De Amerikanen zijn erin geslaagd om elke toenadering tussen Duitsland, voortrekker van de EU, en Rusland in de kiem te smoren. Zij zagen een nieuwe Duitse Ostpolitik als een bedreiging: een Duits-Russisch rapprochement zou Washington zijn controle over Eurazië kunnen doen verliezen.’

3 De Britse The Economist heeft gemakkelijk praten. De economische vooruitzichten in het Verenigd Koninkrijk zijn nog veel somberder. Daar zet men rigoureus het mes in de sociale zekerheid. Bij ons kan men de sociale zekerheid rationaliseren, maar het stelsel moet overeind blijven. Er kan wat worden gedaan aan omvang en efficiency van ons overheids- en bestuursapparaat, en de absurde eis om 5% van het bbp aan defensie te besteden moet worden verworpen.

4 Gelekte documenten die door Iraanse media zijn vrijgegeven, onthullen naar verluidt dat Rafael Grossi, hoofd van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA), volledig met Israël heeft samengewerkt. De bestanden maken deel uit van de gevoelige inlichtingencache die Iran onlangs heeft kunnen bemachtigen.

*****

Dit artikel verscheen eerder op Geopolitiek in context.