“In de nieuwe Arizona-regering is Annelies Verlinden (CD&V) de minister die het grootste vertrouwen geniet bij de Vlaming. Nog meer dan premier Bart De Wever (N-VA). Dat zal nodig zijn, want op Justitie treft ze een puinhoop aan: dagelijkse schietpartijen in onze hoofdstad, uitpuilende gevangenissen en criminelen die massaal vroegtijdig worden vrijgelaten om plaats te maken. (Zie ‘De situatie die ik van mijn voorgangers heb geërfd is geen cadeau’, De Morgen, 5 maart 2025).

Verlinden erft inderdaad een halve eeuw verwaarloosde justitie. Maar niet alleen dat. Zij zit ook opgescheept met twee grote ingrepen in de werking van justitie die voor een ware maatschappijhervorming moesten zorgen.

De Grondwet, een vodje papier

De ingrepen van haar voorgangers Stefaan De Clerck (CD&V, 2008-2011) en Koen Geens (CD&V, 2014-2020) waren niet zomaar toevallige of kleine maatregelen. Beiden keken naast de Grondwet om opnieuw de ongelijkheid in te voeren.

Annelies Verlinden (CD&V). Foto: IAEA Imagebank/CC BY-SA 2:0

Justitie werd klassenjustitie. Zij miskenden ook de kracht van een strafrechtelijke uitspraak en maakten de strafuitvoering tot een willekeurige politieke beslissing.

Stefaan De Clerck maakte eigenmachtig een nieuwe strafrechtprocedure. De vervolging van de verantwoordelijken voor de aangehouden misbruiken in de kerk moest langs een onwettige commissie van de kerk zelf gaan en die commissie verkreeg de even onwettige bevoegdheid om te oordelen over de opportuniteit van de vervolging.

Dat dergelijke ingreep alle kenmerken vertoont van het misdrijf ‘samenspanning van ambtenaren’ werd door de eerste Bijzondere Kamercommissie onder de radar gehouden en vergoelijkt door de nergens aangetoonde bewering dat het ter goeder trouw gebeurde.

De Clerck voerde ook de niet-uitvoering van straffen onder de drie maand door. Omdat een strafrechter dat in een vonnis afkeurde liet hij hem strafrechtelijk vervolgen.

Koen Geens miskende de Grondwet door – alweer – een er mee strijdige afkoopwet te maken. Grote fraudeurs mochten door een geheim gehouden akkoord hun schuld en boete afkopen. Het Grondwettelijk Hof keurde deze ingreep af. Twee wetswijzigingen waren nodig om aan de vereisten van het eerlijk proces te kunnen voldoen.

Klassenjustitie ‘à la tête du client’

Beide justitieministers voerden opnieuw een klassenjustitie in. De Clerck deed het om de klasse van de hoge clerus buiten schot te houden. Geens deed het om zijn vroeger cliënteel gewillig te zijn. Grote financiële fraudeurs konden ontkomen door een geheime deal. Voor Geens was één gevangene erin, één eruit.

Deze man werd nooit vervolgd… Belgische rechtspraak in de 21ste eeuw. Foto: Carolus/CC BY-SA 2:5

Ondanks dat het om ongrondwettelijke ingrepen ging slaagden beide eminenties in hun opzet. De vervolging van schuldig verzuim, de Operatie Kelk, werd stopgezet. De Kazachse oligarchen konden aan de voortzetting van hun strafproces ontsnappen.

De gevolgen van deze radicale ingrepen kunnen niet worden onderschat. De Grondwet is een vodje papier geworden, strafrechtelijke uitspraken blijven onderworpen aan willekeurige ministeriële beoordeling.

Omdat het strafrechtelijk beleid een persoonlijke bevoegdheid is geworden van slechts één persoon, van een justitieminister, blijft deze geïnstitutionaliseerde miskenning van de scheiding der machten voortduren.

Hoewel de burger niet begrijpt hoe deze radicale ingrepen zijn justitie hebben hervormd voelt hij wel aan hoe ingrijpend die zijn. Dat hij zijn vertrouwen in justitie heeft verloren is dan ook niet verwonderlijk.

Een tjevenstreek

Verlinden wil het anders doen. “Eén principe is duidelijk: wie een straf krijgt, moet die minstens voor een bepaalde periode ondergaan. Daarna kan een deel worden omgezet in elektronisch toezicht of een werkstraf.” Dat is zoveel als verantwoordelijkheidsvlucht.

Elektronisch toezicht is immers niet de opdracht en de bevoegdheid van de federale justitieminister. Het is deze van de Vlaamse justitieminister Zuhal Demir (N-VA) die de werking van de justitiehuizen in haar bevoegdheidsportefeuille heeft.

Als het dus met dat toezicht misloopt kan Verlinden er zich gemakkelijk van ontdoen, een tjevenstreek net zoals die van haar beide christelijke voorgangers.

Het is een handige voortzetting van het beleid van haar twee partijgenoten waardoor zij, zoals de twee voorgaanden, aan de beoordeling van de ministeriële verantwoordelijkheid kan ontsnappen.