Het is een excuus. ‘Onze democratie, het beste van het slechte, meneer, op de wereld is niets volmaakt.’ We geraakten gewoon aan de tegenstelling tussen parlementaire democratie en dictatuur. Meestal werd dan met de (toen nog geen middel-) vinger gewezen naar de socialistische landen. Daar deed men er inderdaad geen doekjes om en haalde zonder omhaal de ‘dictatuur van het proletariaat’ uit de kast. De dictatuur van het proletariaat werd gepredikt tegen de dictatuur van de tsaren, de keizers, de koningen en de rijke bourgeoisie.
De parlementaire democratie is niet opgezet met dictaturen. Ik herinner me dat we in de jaren ’80, geïnspireerd door de revolutionaire strijd in Midden-Amerika, de kapitalistische staat als vijand beschouwden, ook de onze hier in West-Europa. En die moest bestreden worden. Heel ver zijn we daar niet mee gekomen. Alleszins niet in vergelijking met de successen die andere piraten op de kust behalen. Ik heb het hier dan over de hedendaagse machtigen van onze samenleving. Ze zijn al jaren met succes bezig de staat te verzwakken en af te slanken, daar waar hij het welzijn van de bevolking nastreeft. Maar tegelijk blijkt diezelfde staat ijzersterk overeind te staan daar waar hij de belangen van de machtigen moet garanderen. We zien hoe bedrijfsleiders parlementsleden worden en politici bankiers. Dat amalgaam van ‘ons kent ons’ loopt doodgemoedereerd over de rug van de democratische belangen van de staat en de bevolking. Rondjes draaien in de carrousel van de graaicultuur. Uitwisseling van rollen in het cynische circus. Is ook niet zo moeilijk als het zo ver gekomen is dat de machtige elite kan zeggen: ‘l’état, c’est moi.’ Dat ondertussen het individualisme en de privacy onaantastbare heilige huisjes geworden zijn, kan de kaalkap alleen maar vergemakkelijkt hebben. En zo kunnen we vandaag met een gerust gemoed en zonder beticht te worden van overdrijving spreken over de ‘dictatuur van het individu.’ Correctie. ‘De dictatuur van het machtige individu.’ Want zeg nu zelf. Je ziet toch wel een verschil tussen Jan modaal die in het zwart werkt en de koning die in het zwart vliegt naar een vakantieoord op kosten van de belastingbetaler? Juist, Jan modaal vliegt tegen de lamp. En we hebben onlangs nog gezien hoe individuen die betaald worden door de regeringen om de financiële houdbaarheid van een staat in te schatten een staat richting afgrond van het failliet degraderen. Wat is er nog democratisch aan een samenleving waar superrijken en mensen die nauwelijks of niet rondkomen ‘vredig’ naast elkaar moeten leven?
In het verleden werden tsaren gefusilleerd en rolden koningshoofden van de guillotinetrappen. Dat komt ervan met een fonkelende kroon op de kop en van kruin tot teen identificeerbaar. Vandaag is men voorzichtiger. De individuen zijn er wel, maar niet gemakkelijk identificeerbaar. Integendeel, wat er vandaag gebeurt, gaat ieders petje te boven. Het zijn de markten die de dienst uitmaken, ongrijpbaar, onherkenbaar, schimmig. Ze zijn zoals het weer. ‘Wordt het vandaag warm en druilerig of krijgen we open lucht en koude wind?’ Je kunt er niets aan doen. Hooguit proberen te voorspellen. En voor de rest afwachten wat het gaat worden. De natuurwetten worden ondergaan. ‘De dictatuur van de markten’ wordt dus ondergaan.
Dat anonieme van de markten is uiteraard leuk meegenomen. Zo kan de ‘beursbengel Jules Hanot’ in De Morgen over het Dexia- schandaal schrijven: ‘Niemand heeft iets gedaan. Niemand heeft iets gezien. Niemand neemt zijn verantwoordelijkheid.’ Maar terwijl heel wat kleine spaarders en beleggers in zak en as zaten, werden nog gauw links en rechts kwistig bonussen tot € 45.000 uitgestrooid voor slecht beheer. Allemaal mogelijk dankzij de ‘dictatuur van Niemand.’
Toch worden er nog altijd van die stoere borsten gevonden die een gezicht willen plakken op ‘dictatuur Niemand.’ Wat dacht je? Geen schijn van kans. Ze worden grandioos gesaboteerd. Natuurwetten! Chinezen proberen het wel te doen regenen met kanonschoten in de blauwe hemel. Met matig succes. Uiteindelijk kom je aan de natuurwetten niet aan.
‘Wat zeg je, dictatuur?’ Dat is ver van ons bed. We hebben een parlementaire democratie. Wijzelf kiezen onze bestuurders. Juist, als dat de definitie van democratie is, eens in de vier jaar een bolletje achter een naam zetten. Maar wat is dat bolletje waard? Wat vertegenwoordigt het? Mijn opvatting van hoe de samenleving er moet uitzien? De vraag is: wat doet de naam voor het bolletje ermee? Mijn bolletje treedt in coalitie met een ander bolletje waar ik het helemaal niet mee eens ben. De naam van mijn bolletje vertikt het om op de parlementaire zetel te gaan zitten, waartoe hij verkozen werd. Of de naam van mijn bolletje loopt over naar een andere partij waar ik van gruw. Of de naam van mijn bolletje doet tijdens de uitoefening van zijn mandaat het tegenovergestelde van wat hij beloofde. Of de Partij van de naam van mijn bolletje verbiedt hem in eer en geweten te doen wat hij moet doen en waar ik voor sta.
En nog iets. Hoe vindt dat magische bolletje een of andere naam? Soms is een onweerstaanbare glimlach al voldoende. Of nog, ik ken die man, hij is een goede kerel, hij zorgt er wel voor, ginder in Brussel, dat de zaken in orde komen. De meeste bolletjes zijn niet democratisch, maar frontaal gemanipuleerd. In de Republikeinse voorverkiezingen van begin dit jaar voor het presidentschap in de Verenigde Staten worden vele miljoenen dollars gepompt in de campagnes van de kandidaturen om toch maar de selectie te halen. Wie niet beschikt over heel veel geld, komt er niet aan te pas. Waarom kan een arbeider geen presidentskandidaat worden? Of een vakbondsleider? Ho, ho, niet te vlug. We hebben hier in ons land toch al eens een vakbondsleider gehad die het zelfs tot eerste minister geschopt heeft. Juist, je hebt gelijk. Maar wacht eens. Is die geen bankier geworden?
In een democratie moet tijdens een crisis iedereen inleveren. De koning zei het ook al, smekend, vermanend. Hij wilde niets onverlet laten en drong er de miljoenen huiskamers voor binnen. Inmiddels lachte hij wel in zijn vuist. Want een krankzinnige Belgische grondwet laat niet toe dat er geknabbeld wordt aan zijn royale (sic) inkomsten. “Hij zou wel willen inleveren, maar het mag niet van de grondwet.” En ondertussen betaalden de duizend grootste winstmakers in België ook amper 5,75 % aan belastingen.
Echte democratie, heeft dat ook niet te maken met gelijkheid van kansen? Welke gelijkheid, als men gelegaliseerde roofpraktijken toelaat, zoals bonussen en uitzinnige pensioenen (1.200.000,00 euro/jaar/persoon)?
Democratie, wat is dat? José Luis Sampedro, een Spaanse auteur, zo ver opgeschoten in leeftijd dat hij zich moest behelpen met een wandelstok om het podium te beklimmen, legde het onlangs uit aan een barstensvolle zaal Spaanse jongeren, getroffen door een algemene werkloosheidsgolf. ‘Democratie heb je met een regering voor, door en van het volk!’ En wanneer de democratie in de verdrukking komt, dan wordt ze verdedigd in de straten en op de pleinen. Hij eindigde zijn betoog met de slogan van de drie p’s: ‘plaza, pueblo y palabra!’ (Plein, volk en woord).
