DE ARABISCHE LENTE

Vanaf begin januari hebben we in de Arabische wereld mogen kennis maken met een menigte die zich afzette tegen decennia oude dictatoriale regimes. Plots zijn namen als Misurata, Tahrir, Assad, Saleh en Ben Ali geen tongtwisters meer, maar begrippen in de vorming van een herschreven geschiedenis in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Één ding is zeker, de geopolitiek heeft een serieuze ‘changement de décor’ over zich gekregen. Laten we dat eens van dichtbij bekijken. Libië zal ik hier niet bespreken, de Libische situatie wordt elders zorgvuldig besproken en ik vrees hiermee dubbel werk te verrichten. Het derde stuk handelt specifiek over het Israëlisch-Palestijns conflict en meer de algemene geopolitieke trends in de andere Arabische landen.

TUNESIË
De eerste in de rij om zich te ontdoen van President Ben Ali. Met zijn dominante vrouw en verwende kinderen, heerste de familie Ben Ali enige decennia over de Tunesische bevolking. Bij het begin van de Jasmijnrevolutie, vielen alle wereldleiders letterlijk van hun stoel. Met als gevolg dat noch de EU, noch de VS, noch de VN zich een weg wisten te banen door het veranderende landschap van de geopolitiek. Een regime dat men jarenlang had gesteund en gelauwerd voor zijn democratische vooruitgang bleek plots als een kaartenhuisje ineen te storten. Het heeft geduurd tot Ben Ali met één voet al in zijn privéjet stond, dat de EU en de VS met de vinger gingen wijzen (“oh, dat mag niet!”).  Al Jazeera heeft via de verslaggeving aan aanhang gewonnen en positioneerde zich als hét mediaplatform voor de Arabische Lente.

EGYPTE
Wat niemand verwachtte, noch hoopte, gebeurde nog geen week later: Egypte begon te rommelen. Ook hier lieten de Westerse landen danig op zich wachten om met sterke taal het geweld te vooroordelen dat President Mubarak liet uitvoeren op de vreedzame betogers. De beelden van mannen te paard die het Tahrirplein bestormen staat nog in ons geheugen gegriefd, terwijl het leger erbij stond en ernaar keek.

Nu, wat dat leger betreft. Op dat moment was niet duidelijk waarom het leger niet tussenbeide kwam. Achteraf gezien lijken de puzzelstukjes van een ware coup d’état wel mooi te vallen. De legertop heeft de teugels mooi in handen, de politie is vervangen door getrainde militairen om de openbare orde te handhaven en de eisen van de betogers worden maar met mondjesmaat ingewilligd, tot grote ergernis van de betogers (vorige vrijdag nog een Tahrir betoging).

De implicaties voor de geopolitiek zijn enorm. Het nieuwe (‘oude’) regime heeft al enkele duidelijke signalen gegeven dat het zijn positie in het Midden-Oosten grondig zal herbekijken. Zo is er de toelating geweest voor twee Iraanse oorlogsschepen te laten passeren door het Suez kanaal, tot groot ongenoegen van Israël; maar ook de recente opening van de grens met Gaza, in Rafah is een doorn in het oog van de Israëli’s. De oude oorlogsrivaal van Israël komt na 30 jaar afwezigheid weer wat dichterbij. Het spreekt niet in het voordeel van de Westerse landen, dat uitgerekend zij jarenlang financiële en militaire steun hebben gegeven aan het Mubarak regime (VS gaf om en bij 1 miljard USD jaarlijkse steun).

Het blijft afwachten hoe de verkiezingen van het najaar vorm zullen geven en welke rol de verschillende oppositiepartijen ten tijde van Mubarak zullen spelen.

JEMEN
Jemen verdient de prijs van de langste strijd tegen een regime tot nog toe. Al sinds midden de Egyptische betogingen, kwamen de Jemenieten op straat om te protesteren tegen het beleid van President Saleh. Ondertussen vieren de demonstranten feest omdat President Saleh in Saoudi Arabië onder het mes ligt ten gevolge van een aanslag op zijn moskee in Sanaa. De vraag is nu wat Saoudi Arabië zal doen met de betwiste president. Jarenlang is er al onenigheid over de Noordwestelijke grensstreek met Saoudi Arabië. Houthi rebellen en het Saoudische leger zijn in het verleden al meermaals op de vuist gegaan over de provincie Jizan. De Jemenitische overheid beschuldigt de Houthi rebellen dat ze de regering wil omverwerpen en de Sjietische religieuze wet willen toepassen, wat wordt weerlegd door de Houthi’s zeggende dat ze enkel hun gemeenschap willen verdedigen tegen discriminatie en marginalisatie van de regering. De overheid wijst ook Iran en Hezbollah met de vinger; zij zouden de rebellen steunen in hun queste. Dit doet Saoudi Arabië natuurlijk huiveren. Op 27 februari heeft Adul Malik al-Houthi verkondigd dat de Houthi’s de pro-democratie betogingen steunt. Op 24 maart nemen troepen van de Houthi’s de stad Sadaa in en op 26 maart verklaren ze de creatie van hun eigen administratie in Saada Governorate, onafhankelijk van de Jemenitische authoriteit. Een voormalige wapenhandelaar werd als gouverneur aangeduid. Op dit moment is het erg onzeker in Jemen, zeker met betrekking tot wie zich nu zal positioneren als nieuwe leider. Drie namen zijn reeds genoemd: de zoon van Saleh (Ahmed), Abdu Rabo Mansour Hadi (vice president) of Vader Saleh zelf. De laatste wordt met de dag onwaarschijnlijker, toch is de situatie dermate chaotisch dat alles nog mogelijk is. De rebellen zelf spreken van het opzetten van een overgangscommissie waar de tien stammen coalitie van de Islah Party van Sheikh Sadiq al-Ahmar (Hashed stam), die sinds twee maanden de grootste rivaal van Saleh is geworden. Het meest wonderbaarlijke aan het verhaal van Jemen is dat gedurende de betogingen, nauwelijks gebruik gemaakt is van geweld door de betogers zelf. Men moet weten dat er vier Kalasjnikovs zijn voor elke bewoner in Jemen. De beschuldigingen dat Al-Qaeda mee de hand heeft in de onrusten, worden met de dag onwaarschijnlijker. Toch zijn er de laatste weken een aantal berichten verschenen dat de strijd tussen Al-Qaeda en de overheidstroepen weer opgeflakkerd is in sommige delen. De laatste berichten zijn echter verontrustend. De burgeroorlog lonkt, betogers worden als doelwit gezien en onderlinge vetes worden op een meer gewelddadige wijze beslecht. Zoals reeds meerdere malen aangehaald, blijft de berichtgeving over de onlusten in Jemen door Westerse media zeer oppervlakkig en sporadisch. Nochtans is de inzet van Jemen niet gering voor de Westerse landen. Jemen is zéér strategisch gelegen aan de mond van de Rode Zee, waar jaarlijks 10 procent van de wereldhandel door het Suez kanaal gaat. Verder is Jemen een trouwe bondgenoot in de strijd tegen Al-Qaeda op het Arabisch schiereiland, die op dit moment ongeveer 300 man sterk is (Ma’rib provincie, Jemen). En zoals reeds gezegd, is de veiligheid van Jemen een directe bezorgdheid voor buurland Saoudi Arabië, die dagelijks 11 % van ’s werelds petroleum output produceert.

SYRIË
De onrusten in Syrië zijn begonnen op 26 januari met protestacties, hongerstakingen en marsen. Vele analisten bestempelen de situatie in Syrië als onverwacht en ongezien in de Syrische geschiedenis. Toen de overheid panikeerde omdat de onlusten niet ophielden, stuurden ze hun tanks en sluipschutters om de bevolking te dwingen de straat te verlaten. Water en electriciteit werd afgesloten in Daraa, en veiligheidstroepen zijn begonnen met het in beslag nemen van bloem en voedsel. Hetzelfde was zichtbaar in Homs. Op 7 mei werd Homs, Hama, Talkalakh, Latakia, the Midan en Duma (districten van Damascus) samen met verschillende andere steden belegerd door het Syrische leger.

Weinig of geen berichten komen nog van het front door de media blokkade die de overheid heeft opgelegd. In Turkije kwamen onlangs zowel de seculiere als religieuze oppositie partijen samen om de situatie te bespreken.

Naast de interne problemen die de gehele politieke agenda in Syrië beheersen, ziet men een poging van het regime om de interne onlusten te verdoezelen door de Palestijnse kwestie uit te spelen en de aandacht te verschuiven richting de regio (cfr. Nakba: Syrië/Golan Hoogte, Libanon, Israël). De druk vanuit Egypte, Jordanië en Saudi Arabië om de twee grootste spelers in Palestina te herenigen (Fatah en Hamas) via de besprekingen in Cairo, zou niet tot stand gekomen zijn zonder de inmenging van Syrië. Wetende dat beide partijen hun hoofdkwartier hebben in Damascus, is dit niet zo verwonderlijk.

Niettegenstaande, zal Syrië altijd een dubbel spel spelen en zijn contacten met Iran niet opgeven. De idee van verschillende Arabische staten, om het hoofdkwartier van beide partijen te verhuizen naar bv. Qatar zou de beïnvloeding van Syrië op het Palestijns debat serieus kelderen, met als gevolg dat ook Iran zijn invloed sterk zal verminderen.

Wat de VS betreft, is er nog steeds geen echt overtuigend bericht gekomen dat het iets wil of kan doen tegen het geweld. De bezittingen van de President zijn bevroren, maar echt klare taal wordt er niet gesproken. Nochtans is Syrië geen onbelangrijke speler in het Midden Oosten. Het grenst aan NAVO lidstaat Turkije, maar ook aan Jordanië, Irak, Libanon en Israël. Wat ook weer het belang aantoont van Syrië in het Palestijns-Israëlisch conflict.

Wat Turkije betreft, heeft Syrië zijn Jokerkaarten verspeeld. Ankara heeft tot meermaals toe geprobeerd om Assad ervan te overtuigen een andere koers te varen, wat Assad telkens opnieuw bevestigde in het gezicht van de Turken. Eenmaal terug thuis, bleek er van die verandering weinig te komen. De Turken voelen zich vernederd en belogen, en zijn verbolgen over het gedrag van de Syrische president.

Israël daarentegen is opmerkelijk stil, zij verkiezen het bekende kwaad, boven het onbekende kwaad. Ze weten wat ze van het huidige regime kunnen verwachten en hebben hun mannetjes die de nodige bedreigingen zorgvuldig doorspelen aan de geheime dienst.

Bron : Intal / WIET VANDORMAEL

Intern at Caritas international Belgium
Emergency Aid Coordination
Southern Sudan Representative