Polen behoort met Tsjecho-Slowakije en Hongarije tot de Midden-Europese landen, die de beste kansen toege­dicht worden eens aansluiting te vinden bij West-Europa. Een belangrijke reden hiervoor is dat Midden-Europa de meest stabiele regio geacht wordt te zijn van Oost-Europa. Men maakt zich derhalve meestal uitslui­tend druk om de vraag wanneer deze landen volwaardig lid zullen zijn van West-Europese organisaties, en laat analyse van de situatie ter plaatse veelal achterwege.

I. INLEIDING

De toekomst van deze landen is echter nog allerminst zeker. In dit stuk zal gepro­beerd worden met betrek­king tot Polen de mogelijkhe­den aan te duiden in de vorm van een drietal scenari­o’s: één pessimistisch, één met zowel optimistische als pessi­mistische elemen­ten, en één optimistisch scenario.

Hiertoe worden achtereenvolgens de binnen­landse en buitenlandse ontwikkelingen geschetst, alsmede een viertal mogelijke ontwik­ke­lin­gen op die gebieden. Door vervol­gens een aantal van deze moge­lijkheden horizon­taal met elkaar te combine­ren zullen de drie scena­rio’s geconstrueerd worden.

a. Binnenlandse ontwikkelingen (1)

De Poolse regering doet verwoede pogingen een markt­economie naar Westers model in te voeren. Problemen die zich echter voordoen zijn: het verschil in rijkdom tussen Oost en West-Polen; de grote industriële achterstand; het verdwijnen van de traditionele COMECON-afzetmarkt; gebrek aan kader voor leiding­gevende func­ties (2); de slechte infrast­ruc­tuur, die investe­ringen bemoeilijkt (3); de grote werkloosheid, en gebrek aan koopkracht.

De ex-communisten worden op alle niveaux van het staats-appa­raat vervangen. De bevolking weet nog niet goed om te gaan met de nieuwe vrijheid. De stabili­serende rol van de kerk vermin­dert. Het veel-pa­rtijen-parlement maakt het land er niet be­stuurbaar­der op. Mogelijkheden:

A 1: De tactiek van de schokthe­rapie die de regering toepast brengt dermate grote sociale problemen met zich mee dat het land instabiel wordt: de kans bestaat op niet-grondwettelijke rege­rings­wisselingen, en deze situatie maakt buitenlandse investerin­gen onaantrek­kelijk. Tot aan de eeuwwis­seling zullen geen grote verbeteringen merkbaar worden.

A 2: Langzaam ontstaat verbetering, met name door investeringen vanuit Duitsland. Door gebrek aan kader en de gebrekkige infra­structuur duurt het echter nog tot de eeuwwisseling voor dit vruchten afwerpt. De vervanging van ex-communisten brengt hier en daar een kwalitatieve achteruitgang met zich mee. Door de georganiseerde misdaad, die misbruik maakt van de vrijheid, wordt veel beleid gefrus­treerd.(4) Door gebrek aan kader blij­ven veel dubbel­functies bestaan. Hierdoor wordt veel beleid onmo­gelijk doordat op de lagere niveaux uitvoering te problema­tisch is, waar­door chaos aanwezig blijft.

A 3: West-Polen slaagt erin binnen één decennium tot redelijk goede ontwikkeling te komen, door middel van Duitse investerin­gen en tot ontwikkeling komende landbouwactiviteit. Er ontstaat echter wel een binnen­landse economische scheefgroei met Oost-Polen, een situatie vergelijkbaar met de verhouding tussen Noord- en Zuid-Italië. De Duitse minderheid in Silezië ver­sterkt het gebrek aan interne samenhang. EG-lid­maatschap wordt na de eeuw­wisseling mogel­ijk.

A 4: De Europese Gemeenschap vindt het van belang Midden-Europa sterker aan het Westen te binden, mede in het kader van veilig­heidsbeleid.(5) Polen wordt dus binnen een vijftal jaren lid, en zal, profiterend van het lidmaatschap, rond de eeuwwisseling uit de pro­bleemzone zijn.

b. Buitenlandse ontwikkelingen

Duitsland is sedert de eenwording Polen’s sterke economische buur. Duitsland heeft belang bij het betrekken van Polen bij het Westen, aangezien het een groot afzetgebied is. Er bestaat angst voor Duitse economische kolonisatie (6). Rusland grenst voor het eerst niet meer aan Polen. Toch blijft het nog altijd een machts­factor in de regio, met name van betekenis inzake de enclave Kaliningrad (Oost-Pruisen).

Een nieuwe, met name militair potentieel sterke buur is Oekra­ïne. De grenzen tussen Oekraïne, Wit-Rusland en Polen zijn vrij willekeurig getrokken en allerlei conflicten zijn mogelijk. Polen ambieert het lidmaat­schap van zowel de EG als de NAVO. Mogelijkhe­den:

B 1: Polen raakt in een conflict verzeild tussen Rusland en Oost-Pruissen, dat onafhankelijkheid nastreeft. Ook Litouwen speelt hierin een rol. Dit zal enige tijd de nodige onrust geven, en met name indien Polen dan ook reeds NAVO-lid zou zijn, zou dit con­flict een centraal vraagstuk voor Europa worden.

B 2: Polen zal, de toenemende macht van de Oekraïne waarnemend, besluiten tot bewapeningsinvesteringen, hetgeen op de eerste plaats de regio zal destabilise­ren, en tevens de economie dermate zwaar zal belasten dat aansluiting met het Westen langer op zich zal laten wachten. De interne problemen in Tsjecho-Slowa­kije inzake de afscheiding van Slowakije brengen de Polen een conflict binnen waarin ook de Oekraïne een rol speelt.

B 3: De helft van het grondgebied van Wit-Rusland was voor de Tweede Wereldoorlog Pools. Door sentimenten in de Poolse samen­le­ving komt Polen in de verleiding een discussie met Wit-Rus­land over het bezit van deze gebieden te openen. Op deze wijze zou ook door ac­tieve politiek van Polen de regio kunnen desta­biliseren.

B 4: Polen zal binnen zeer korte tijd het NAVO-lid­maatschap verwerven. Kort na 2000 zal het ook EG-lid zijn. Op deze wijze wordt Polen dermate sterk aan het Westers veiligheidssysteem gelieerd, dat het land niet veel zal lijden van conflicten elders in de regio.

II. DE SCENARIO’S

Nu zullen een drietal scenario’s gepresenteerd worden aan de hand van voornoemde mogelijke ontwikkelingen. Allereerst een pessimis­tisch scenario, door combinatie van A 1 en B 1, vervol­gens een gematigd pessimistisch-optimistische, gebaseerd op A 2 en B 2/3, en tot slot, om niet in mineur te eindigen, een optimistisch sce­nario.

1. Oorlog en instabiliteit

Polen zal in de komende jaren te maken krijgen met een veelheid aan problemen. De politieke verdeeldheid maakt het land vrijwel onbestuurbaar, en eventuele couppogingen moeten niet worden uitgesloten. Ook sociaal is het land verdeeld: het arme oosten tegen­over het rijkere westen, en de Duitse minderheid in Sile­zië.

Mede om de aandacht van de binnenlandse problemen af te leiden ontstaat de wens bij veel Polen de discussie met Wit-Rusland over voormalig Pools gebied te openen. Met de Oekraïne raakt Polen in een bewapeningswedloop verzeild, mede ontstaan door het Slowaakse probleem. De derde GOS-staat waarmee Polen te maken krijgt is Rusland, dat het opstandige Oost-Pruisen zal willen behouden.

Door al deze oorzaken, en door de daaraan verbonden tegen­val­lende investeringen uit het buitenland, zal Polen niet erg snel aansluiting vinden bij het Westen, en zal een ‘Balkanisering’ van ‘Midden-Oost-Europa’ plaatsvinden.

2. Vooruitgang en militaire dreigingen

Duitse investeringen doen de Poolse economie veel goed. Veel van de voordelen die er echter mogelijk uit te halen zouden zijn, worden teniet gedaan door het gebrek aan kader, met name op de lagere bestuurlijke niveaus.

Een andere zware last voor de economie wordt gevormd door militaire dreigingen waaraan met bewa­pening beantwoord moet worden. Deze dreigingen worden met name gevormd door de Oekra­ïne en Oost-Pruisen. Op termijn maakt de economie wel vooruit­gang door.

3. Stabiliteit en bloei

Het land zal economische opbloei kennen, na een moeizame start. Er zal echter wel sprake zijn van grote binnenlandse scheef­groei, waarbij het oosten structu­reel ver ten achter zal blij­ven bij het westen. Rond de eeuwwisse­ling zal Polen lid zijn van de Europese Gemeenschap, en reeds binnen korte tijd van de NAVO.

Het lidmaatschap van de NAVO zal Polen veel goed doen met betrekking tot de militaire dreigingen die zich zouden kunnen voordoen: er ontstaat een stabielere veiligheidssituatie in de regio en tevens zijn grote investeringen in defensie niet noodzake­lijk.

III. BESLUIT

De voorspelbare waarde van de mogelijke ontwikkelingen zoals hierboven omschreven in de scenario’s is be­perkt: de verschijn­se­len zouden zich voor kunnen doen in allerlei combinaties, en allerlei vormen. Ook kunnen onverwachte ontwikkelingen plaats ­vin­den met verreikende gevolgen waar geen rekening mee te houden is. Dit artikel heeft dan ook slechts de bedoeling een analyse van de Poolse situatie bij wijze van gedach­tennoefening te extrapoleren naar een mogelijke toe­komst