Wat als je als vrouw of jong meisje in een gewapend conflict terecht komt waar seksueel geweld wordt ingezet als oorlogswapen? Wat als je door een aardbeving onderdak moet zoeken in een tentenkamp waar privacy of bescherming zo goed als onbestaande is? Conflict- en crisissituaties zetten in Colombia en Ecuador het leven van duizenden vrouwen onder druk.

Ecuador

Op 16 april 2016 schudde een aardbeving van 7,8 op de schaal van Richter de kustprovincies van Ecuador grondig door elkaar. 660 mensen lieten het leven en 73 000 bleven dakloos achter. Daarvan verblijven er 33 000 in officiële tentenkampen. Daar neemt het risico op seksueel misbruik toe. Onmiddellijk na de oprichting van de tentenkampen begon het aanklachten te regenen over gevallen van seksueel geweld tegen meisjes en vrouwen. Wat volgde was een hoopgevende samenwerking tussen vrouwenorganisaties.

Feministe Cristina Burneo riep het initiatief ‘ uit luid’ in het leven. Via sociale netwerken werd de aankoop, het vervoer en de verdeling van uittjes aan jongens, meisjes en vrouwen georganiseerd. Zo kunnen ze alarm slaan bij gevaar. Ze kregen de uitleg dat seksueel misbruik onder geen enkele omstandigheid gerechtvaardigd is. Vrouwenbeweging en FOS-partner Luna Creciente stond in het kustdorp Muisne de vrouwen bij met speciale infosessies. Geweld is er dagelijkse realiteit, onder andere omdat Muisne een gekende drugscorridor is. Luna Creciente zet er in op emancipatie, zodat de vrouwen er meer zelfvertrouwen krijgen en zich niet laten kisten.

Colombia

Ook in Colombia staan de rechten van heel wat vrouwen onder druk. Door het gewapend con ict tussen de FARC-rebellen en de regering zijn er sinds 2010 al bijna 15 000 gevallen van seksueel geweld geregistreerd, dat zegt de ngo Casa de la Mujer.

Ook Yolanda was ooit een slachtoffer van seksueel geweld, maar ze bleef niet bij de pakken zitten. “Toen ik 11 was, ben ik misbruikt en moest ik met mijn broers en zussen toekijken hoe mijn moeder vermoord werd”, vertelt ze. “Vandaag, 23 jaar later, zet ik mij in voor slachtoffers van seksueel geweld. Ik wil niet dat mijn kinderen of kleinkinderen hetzelfde overkomt. Vrouwen moeten weten dat ze rechten hebben, dat ze zelf kunnen beslissen wat er met hun lichaam gebeurt.”

Seksueel geweld is een maatschappelijk probleem. Alleen al in 2015 waren er in Colombia meer dan 22 000 klachten van seksueel geweld. Bij twee op vijf ging het om meisjes tussen 10 en 14 jaar. Intussen is de moedersterfte vijf maal hoger in de gemeenten waar het gewapend con ict wordt uitgevochten, dat liet UN Women onlangs nog optekenen.

De verontrustende cijfers zorgden ervoor dat Colombia in oktober voor de zevende keer op het matje is geroepen door het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties. Experten trokken aan de alarmbel. Het intern gewapend con ict, het paramilitarisme, de criminalisering van het sociaal protest en de vrijheid van meningsuiting baren de Verenigde Naties zorgen. Maar ook de straffeloosheid bij seksueel geweld en geweld tegen vrouwen is schrijnend.

Het goede nieuws is dat seksuele en reproductieve rechten voorkomen in de vredesakkoorden die eind september werden ondertekend door rebellenbeweging FARC en de Colombiaanse overheid. Zo zou er een nationaal plan voor gezondheidsvoorzieningen op het platteland uitgewerkt worden, daarbij zou rekening gehouden worden met seksuele en reproductieve rechten.

De toepassing van die akkoorden wordt echter een grote uitdaging. Dat bleek al uit het verleden. Zo wordt een wet uit 2011, die vertegenwoordigers van slachtoffers moet laten wegen op politieke beslissingen, bijvoorbeeld amper in de praktijk omgezet. Diana is zo’n vertegenwoordiger en is enorm ontgoocheld. “Ze laten mij niet weten wanneer er zal onderhandeld worden”, zeg ze. “Ze sturen me de verslagen van de vergaderingen niet. Met andere woorden, ze doen er alles aan om mij te verhinderen deel te nemen.”

Wantrouwen

Heel wat vrouwelijke slachtoffers wantrouwen politieke instanties. Voormalig president en oppositieleider Alvaro Uribe wist hier handig op in te spelen. Uribe was tegen het vredesakkoord en stuurde daarom heel wat verkeerde informatie de wereld in. Hij had het daarbij onder andere over de volledige vrijspraak van rebellen die schuldig zijn aan seksuele misdrijven. Dergelijke leugens leidde er dan ook toe dat een aantal van die slachtoffers op 2 oktober “neen” stemden bij het volksreferendum over het aanvaarden van de vredesakkoorden. Net daarom is het belangrijk vrouwen te blijven informeren over de akkoorden, over hun rechten, over de wetgeving en om samen met hen een solide vredesbeweging op te bouwen.

OOK BIJ ONS

Als het slecht gaat zijn de meest kwetsbaren altijd de grootste slachtoffers. Dat is niet alleen het geval in Ecuador en Colombia. Oorlog, klimaatveranderingen en economisch uitzichtloze situaties dwingen jaarlijks duizenden om in gammele bootjes de overtocht naar Europa te wagen. Eenmaal binnen fort Europa stopt de vernedering maar zelden.

Dat bleek ook dit najaar. Net voor de ontmanteling van het vluchtelingenkamp in Calais kwamen schrijnende berichten binnen over het gebrek aan respect voor de seksuele rechten van vluchtelingen. VN-kinderrechtenorganisatie UNICEF klopte hard op tafel om de Franse overheid tot actie aan te manen. Tijdens de lange tocht naar Europa vallen heel wat kinderen immers ten prooi aan mensenhandelaars die vaak uit zijn op seksuele uitbuiting. Door de toen nakende ontruiming en het wegtrekken van heel wat ngo’s, dreigden meer dan 2000 kinderen ontredderd achter te blijven.

Maar ook onder het toeziend oog van hulporganisaties kan er veel fout lopen. Heel wat Europese overheden zijn de vluchtelingen liever kwijt dan rijk. Door een beperkte overheidsinmenging zijn de nieuwkomers overgeleverd aan de goede wil van vrijwilligers. Denk maar aan de golf van solidariteit die ontstond toen een tentenkamp dat in Brussel werd opgetrokken in het Maximiliaanpark in de zomer van 2015. Maar niet iedereen die beweert de vluchtelingen te helpen heeft goede bedoelingen. Door de afwezigheid van overheden trekken vluchtelingenkampen ook bij ons, naast broodnodige ngo’s, evengoed mensen die erop uit zijn om van de kwetsbare vluchtelingen te pro teren. Jammer genoeg maakt seksueel geweld ook daar onderdeel van uit.

Auteurs: Jo Vervecken & Dries Merre