Tijdens de zoveelste eurotop hebben de Europese leiders donderdagnacht 27/10 een moeizaam en opnieuw halfslachtig akkoord bereikt over de aanpak van de financiële crisis. Het voorgelegde reddingsplan zal de crisis misschien tijdelijk kunnen bezweren, op langere termijn zal de negatieve schuldenspiraal enkel via hogere economische groei kunnen worden omgekeerd. Nog steeds zweert Europa bij de heilige besparingsformule als structurele oplossing voor de crisis. Maar hoe zijn besparingen over heel Europa en groei te combineren? Het antwoord is even simpel als deprimerend. In theorie: misschien, in de praktijk: niet.
Elk theoretisch handboek economie zegt dat als we uitkeringen en lonen verlagen bij de gezinnen en uitgaven van de overheid terugschroeven groei enkel kan komen door export. En dat is wat de huidige Europese leiders ook hopen, en bedoelen wanneer ze over meer competitiviteit spreken. Niet toevallig was competitiviteit de oorspronkelijk titel van wat nu als het “euro plus pact” van Merkel en Sarkozy staat geboekstaafd. Europa koestert de hoop om het Duitse exportmodel en bijhorende handelsoverschotten uit te breiden naar de rest van de Eurozone.
Een gevolg van deze groeistrategie is een sociaal bloedbad op korte termijn. Het is intussen goed geweten dat het Duitse succesverhaal hoofdzakelijk is gebaseerd op een bewuste politiek van loonmatiging en drastische sociale deregulering, die de competitiviteit van de Duitse exportsector heeft versterkt ten koste van een groeiende inkomensongelijkheid. Europa hoopt dat de opgelegde bezuinigingen op een zelfde manier de competitiviteit van de probleemlanden zal herstellen, waardoor ze hun buitenlandse leningen kunnen afbetalen via extra inkomsten uit de export. In hun visie is de korte pijn nodig voor groei op lange termijn.
Deze strategie van handelsoverschotten kan in Europees verband enkel lukken indien andere landen bereid zijn -tekorten te laten oplopen. Zolang Duitsland zelf weigert om meer expansieve maatregelen te treffen, kan enkel een nooit geziene sociale afbraak van de welvaartstaat voor herstel van de competitiviteit van de andere landen zorgen. Ter illustratie: de Duitse lonen zijn het laatste jaar niet gestegen ongeacht de gestegen productiviteit waardoor de doorgevoerde loonsverlagingen in de crisislanden geen concurrentieel voordeel ten aanzien van Duitsland hebben opgebracht. Dan rest als enige oplossing de lonen nog meer doen dalen, en dat is wat in sommige landen ook gebeurt. Moet het dan verbazen dat de afkeer van de bevolkingen van de zuiderse lidstaten ten aanzien van het Europese integratieproject angstwekkende proporties aanneemt?
Maar ook voor de eurozone als geheel is deze strategie gedoemd om te mislukken. Indien de sociale afbraakstrategie tegen de wil van burgers in al zou lukken, lijkt niemand te beseffen dat we vervolgens wel ergens naartoe zullen moeten kunnen exporteren. Wie zal het beoogde Europese handelsoverschot immers absorberen? De Verenigde Staten moeten zelf de broeksriem aanhalen om de private en publieke schuldenberg af te bouwen. President Obama wil de export in enkele jaren tijd verdubbelen om zo geleidelijk af te stappen van een groeimodel gebaseerd op overmatige schulden en consumptie. De Europese leiders hopen dus dat in de toekomst de vraag naar onze producten vanuit Oost-Azië zal komen. Alleen is dat complete onzin, als het al geen waanzin mag worden genoemd.
Het is immers de grootste misvatting dat de Oost-Aziatische landen – China voorop – hun huidig exportgeleid groeimodel fundamenteel in vraag hebben gesteld. Recente studies hebben zelfs uitgewezen dat deze landen de crisis beter hebben doorstaan door hun aanzienlijke monetaire reserves, die ze via handelsoverschotten hebben opgebouwd. Hoewel China zijn exportafhankelijkheid op langere termijn wil verminderen, vereist dit onder meer dat de lonen van de gemiddelde Chinees met minstens 3 procent meer moeten stijgen dan de economische groei. Jammer genoeg is de huidige politieke wil daar onvoldoende aanwezig om in die mate de welvaart te herverdelen van de bedrijfssector naar de Chinese werknemers. En zelfs als China zijn model zo hervormt, zal dat niet tot veel meer import leiden, als wel tot meer binnenlandse consumptie van binnenlandse productie. China zal misschien wel een (zeer bescheiden) deel van zijn monetaire reserves in het Europees reddingsfonds beleggen, de Europese economie redden via een enorme toename van de import van onze goederen is zeker niet voor morgen.
Binnen de huidige mondiale context is de idee dat Europa zichzelf uit de crisis kan exporteren dan ook complete nonsens. Hoewel Duitsland de crisis vrij snel verteerde door veel te exporteren, is het per definitie een model dat niet iedereen kan kopiëren: tegenover elk handelsoverschot moet ook een tekort staan. Het Duitse model dat nu (verplicht) in een collectieve vlaag van waanzin gekopieerd wordt in de rest van Europa, leidt dus tot collectieve zelfmoord. Op Europees niveau, maar ook mondiaal.
Dit stuk verscheen eerder op www.poliargus.be en in licht verschillende vorm in De Morgen van 29-30/10.
Ferdi De Ville studeerde politieke wetenschappen aan de Universiteit Gent. Sinds 17 september 2007 werkt hij als wetenschappelijk medewerker aan het Centrum voor EU-Studies aan de Universiteit Gent. Zijn onderzoek focust op: Europees handelsbeleid en de verhouding tussen globalisering en milieu-, consumenten- en sociale bescherming.
Mattias Vermeiren is onderzoeker aan het Ghent Institute for International Studies (GIIS). Zijn onderzoeksinteresses zijn internationale monetaire en financiële relaties, hegemonie en multipolariteit in het mondiale monetaire systeem en theorie van internationale politieke economie.
De auteurs schrijven hun bijdragen in eigen naam.
