De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

(c) Lieven Nollet

“Collateral advantage” en “Share of Society”: nieuwe woorden in de post-Corona rechtsorde? – (deel I van III van de Grondslagen van de Multi-Bronnen-Samenleving)

maandag 18 mei 2020 22:55
Spread the love

Iedereen kent de uitdrukking “collateral damage”. Hiermee wordt dan verwezen naar “onbedoelde schade” die wordt teweeggebracht door een aanval van een vijand. Bij Corona is er enkel maar schade. Er kan niet van ‘onbedoelde’ schade gesproken worden. Maar misschien wel van collateral advantage? Dit onder de vorm van mogelijke nieuwe woorden, zoals de “Share of Society”, een instrument dat één van de belangrijke hefbomen zou kunnen zijn in de overgang van onze huidige individualistische  “mono-kapitaal”-maatschappij naar een sociale en duurzame “multi-bronnen- maatschappij” (de maatschappelijke “multi-bronnen-theorie”). In twee latere vervolg-artikels worden de vele mogelijke vele concrete toepassingen ervan op maatschappelijk vlak belicht , zie de linken: (1) (2). Samen vormen deze artikels een ‘trilogie’ over de Multi-Bronnen-Benadering van de maatschappij.  Verder komen er meerdere artikelen waarin de vele mogelijkheden van de benadering worden uiteengezet. Misschien wel een nieuwe “Theory of everything”?

Er is heel veel solidariteit te merken in deze Corona-tijden. Mensen leren thuiswerken met nieuwe computerprogramma’s die ze tot dan toe niet kenden. Ze leren hun buren beter kennen. Ze beginnen zich echter ook vragen te stellen bij het economisch systeem waarin ze leven. Is het wel robuust genoeg? Het systeem is gebaseerd op concurrentie en consumptie en niet op zorg en solidariteit voor elkaar, terwijl we die realiteit nu wel overal waarnemen. De “onrendabelen” werden vergeten, vooral geldelijke winst telt en niet maatschappelijke winst. Er komen initiatieven die stellen dat er een nieuwe, ‘post-corona’ maatschappij moet komen. “Laten we vooral niet terugkeren naar de normaliteit” is de titel van het interview met I. Vervotte in DS van 11.04.2020. Daarnaast zijn er nog tal van andere artikelen verschenen.

Deze initiatieven interpreteren en analyseren en doen voorstellen allerhande, maar missen een globaal, overkoepelend verhaal (of narratief) en verder ook: HOE, met welke concrete instrumenten of hefbomen de waargenomen realiteit bijsturen? Hiertoe dient men o.i. eerst terug te gaan naar de huidige bronnen van onze maatschappij (“her-bronning”) waarna en waarmee men dan veel van de huidige maatschappij – ingrijpend – en duurzaam zou kunnen hertekenen. Met het hiernavolgende verhaal van herbronning en hertekening wordt concreet en systemisch vorm gegeven aan een onderstroom die in de huidige maatschappij reeds onderhuids, sluimerend aanwezig is. En middels deze – verbindende – vorm zou deze onderstroom dan mogelijks kunnen versneld worden. Want: een goede vorm heeft en gééft kracht (“Une idée n’existe qu’en vertue de sa forme” (G. Flaubert)).

Her-bronning van de maatschappij

Laat ons vooreerst eens de maatschappij benaderen als één groot bedrijf (of vennootschap). Hiermee wordt dicht aangesloten bij de huidige, neo-liberale realiteit, waarin werkelijk álles vermarkt wordt. Voor grote vennootschappen wordt verder het zogenaamde “dubbel boekhouden” toegepast. Men kan er inzicht mee krijgen in de werking van de vennootschap. In het dubbel boekhouden wordt verder de realiteit voorgesteld of benaderd in termen van “bronnen” (passief) en “bestedingen” van dezelfde bronnen (actief), vandaar de term “dubbel” boekhouden. Het is reeds 500 jaar oud en werd destijds uitgevonden door de Venetianen. Het dubbel boekhouden als vertrekpunt en inspiratiebron gebruiken voor nieuwe grondvesten van een samenleving is helemaal niet zo zot: het is één van grote sprongen in de menselijke beschaving geweest en het laat toe om hechtere, grotere en evenwichtigere samenlevingsverbanden te organiseren (Prof. R. de Langhe, economiefilosoof, in “De traditionele politicus wordt irrelevanter met de dag”,De Morgen, Zeno, ‘Het Kernkabinet’, 08 april 2017, p 60). Het laat niet alleen toe heel veel met elkaar te verbinden, het laat tevens toe heel veel te verbeelden. Deze verbeeldingskracht is ook nodig, want “er is een “im-mense” verbeeldingskracht nodig om de mensheid te redden”, een quote die ik hoorde tijdens de theatermonoloog “Johan Heldenbergh speelt Karl Marx”.

Als we de voormelde denkwijze van het dubbel boekhouden (“ bronnen” en “bestedingen van deze bronnen”) toepassen op de maatschappij, verbeeld als vennootschap, dan zouden we kunnen stellen – als slotsom van een redenering – dat deze “vennootschap van de maatschappij” eigenlijk wordt voortgestuwd door drie grote bronnen, bronnen die wel voortdurend met elkaar in conflict zijn:  dit zijn Natuur, mens en financieel kapitaal. Deze “drie-bronnen-benadering” van de maatschappij (“multi-bronnen-theorie”) blijkt een héél goed analysemiddel van de maatschappij.
Deze drie bronnen zijn zoals gezegd voortdurend met elkaar in conflict. Zo weet iedereen dat de bron van het financieel kapitaal nu de bron van mens en natuur domineert. Men zou in die zin kunnen spreken van een “mono-kapitaal” maatschappij. Er is geen systemisch tegengewicht voor het financieel kapitaal. De bron van mens en natuur worden uitgeput.

En ook binnen die bronnen doen zich conflicten voor. Binnen de menselijke bron doet zich voortdurend de crisis van de democratische besluitvorming voor. Zelfs binnen de ‘bron’ van het financieel kapitaal heerst een zware strijd tussen de kapitaalmarkten enerzijds en de ‘reële economie’ anderzijds. En zo zijn er nog vele andere conflicten. Conflicten die niet opgelost raken, waardoor we nu tegen een niet duurzame realiteit aankijken.

(duurzame) Her-tekening van de maatschappij naar een andere rechtsorde.

Hierna bestaat de uitdaging er in om een systeem te ontwikkelen dat het evenwicht tussen en in de bronnen bijna automatisch tot stand brengt, waarna er zou kunnen gekomen kunnen worden tot een “multi-bronnen-“maatschappij. Een duurzame “scheiding der bronnen”, waarbij deze bronnen in evenwicht zijn met elkaar en elkaar systemisch respecteren, enigszins vergelijkbaar met de huidige, gekende scheiding der machten.

Om dit evenwicht te bereiken zou, naast het principe van de scheiding der bronnen, grondregels en/of hefbomen in de statuten van de onderneming van de ‘maatschappij’ kunnen vastgelegd worden. Statuten zijn werkingsregels voor vennootschappen. Door deze verankering zou tegemoet gekomen worden aan wat Kate Raworth recent stelde: “Om de wereld te veranderen, moeten we de wet veranderen” (Mo, 05 januari 2019). Deze  grondregels en/of hefbomen zouden vooreerst naar de maatschappij getransponeerd kunnen worden vanuit het voormelde dubbel boekhouden: duurzaamheid (vrij gelinkt aan het boekhoudkundig ‘continuîteitsbeginsel’ of “going-concernbeginsel” ) en transparantie (gelinkt aan het boekhoudkundig ‘volledigheidsbeginsel’). Ook concepten uit het dubbel boekhouden zouden verder kunnen getransponeerd worden naar de maatschappij. Deze evolutie is eigenlijk reeds ‘onderhuids’  aanwezig, zij moet enkel een goede (juridische)vorm gegeven worden en zou op die wijze versneld kunnen worden.

Hefbomen of grondregels kunnen ook worden afgeleid uit het voormelde uitgangspunt ‘vennootschap’. Het kapitaal van een vennootschap wordt vertegenwoordigd door aandelen. Een andere belangrijke hefboom zou aldus kunnen zijn dat de burger naast zijn stem, een soort aandeel ‘in de grote vennootschap van de maatschappij” krijgt. O.i. volledig terecht want de mens is bron van arbeid, data, welzijn, sociaal kapitaal en kennis. Een denkbeeldig aandeel, zonder recht op eigendom, maar met medezeggenschap over de maatschappij benaderd en verbeeld als vennootschap. Noem het een “Share of Society”, vertaald: “aandeel van de maatschappij” en afgekort als “SoS”. Met dit aandeel zou de burger veel intenser aan de samenleving waar hij deel van uitmaakt kunnen participeren dan met een stem voor een politieke partij, die er vervolgens de onevenwichten mee in stand houdt. Met zijn huidige stem staat de burger nu zijn natuurlijk aandeel eigenlijk af, met een groeiend democratisch deficit tot gevolg. Economische democratisering wordt mogelijk met het aandeel. Het aandeel zou gewoon een betere ‘vorm’ kunnen zijn voor de inspraak van de burger. Het zou voor de burgers multi-functioneel kunnen zijn, waardoor een nieuw burgerschap mogelijk wordt; de burgers zouden zich verder met het aandeel over de landsgrenzen met elkaar kunnen verbinden, waardoor er zo tot een globaal antwoord op de globalisatie zou kunnen gekomen worden. Het zou ook een instrument kunnen zijn voor duurzame normering van het optreden van vennootschappen en andere lichamen. Tenslotte vermelden we nog dat de systemische verankering van de macht van de natuur gegrondvest kan worden op het feit dat de natuur bron is van schoon water, lucht, kortom, bron van leven!

Een concreet toekomstperspectief en mind-set

Met voormelde krachtige hefbomen en grondregels, aangevuld met nog andere, alsmede met de bijzondere rol van de overheid  (zorgen voor en toezien op het evenwicht tussen de drie bronnen) zou de huidige maatschappij dan misschien systemisch kunnen worden omgevormd van de huidige, kapitalistische vennootschap naar een duurzame, sociale en coöperatieve vennootschap, met een gelijk duurzaam en sociaal ‘speelveld’ voor alle actoren. Dit zou dan het “doel” zijn van de multi-bronnen-maatschappij. Een duurzame, sociale en coöperatieve samenleving waarin niet langer énkel de (boekhoudkundige) bron van het financieel kapitaal de macht heeft, maar waarin ook de bron van de mens en de bron van de natuur systemisch macht hebben als (machts)bronnen van de maatschappij.  Het narratief of verhaal biedt hierdoor een concreet toekomstperspectief, waarmee de toekomst concreet zou kunnen gemaakt worden.

Dit zijn maar héél kort de krijtlijnen van de drie-bronnenbenadering (of multi-bronnen-lbenadering) van de samenleving. Het is een mind-set is die men zich wel enigszins moet ‘eigen’ maken. Men moet het laten ‘insijpelen’ als het ware. Het biedt een verhaal en een concreet handvat, kompas en houvast: men kan er de huidige kapitalistische realiteit op een andere, evenwichtige wijze mee benaderen, ‘vast-grijpen’, analyseren en hierna op een evenwichtige manier over deze realiteit denken en vervolgens, vanuit het arsenaal aan hefbomen, duurzame wijzigingen op het terrein ontwerpen. Het biedt ook een grote denk-kracht, wat nodig is, want “we kunnen problemen niet oplossen door op dezelfde manier te denken als toen we ze creëerden (A. Einstein). Er zijn heel veel praktische mogelijkheden; het zou zelfs al onmiddellijk kunnen ‘ingezet’ worden.

Als de opening die de Corona-crisis in de geesten van de mensen maakt, gebruikt kan worden om naar onze samenleving te kijken op een nieuwe manier, dan is er wel degelijk sprake van collateral advantage!

HANS VANHAESEBROECK

°1964, jurist (1987, UG), Speciaal Licentiaat Fiscaliteit en Boekhoudkundig Onderzoek (SLFBO, samenwerking UG/Vlerick School voor Management), ambtenaar Fod Financiën (BBi), hij vertolkt in deze opinie zijn persoonlijk standpunt; hij onderschreef tevens de zogenaamde “Verklaring van 30 november 2019”, een initiatief van Hans Claus.

Met bovenstaande tekst werkt Hans Vanhaesebroeck de eerste pijler van deze “Verklaring van 30 november 2019” uit: “De economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur, met een boekhouding waarin de bescherming van mens en natuur verankerd wordt”.

Intussen vindt de Verklaring van 30 november 2019 stilaan zijn weg naar het brede publiek ( zie de website: https://globalsharedvision.com/ , met verwijzing naar de vele Ondertekenaars van deze Verklaring en o.a. een opmerkelijke publicatie van Hans Claus).

Voor andere artikels van Hans Vanhaesebroeck:  https://www.dewereldmorgen.be/schrijver/hansvanh/

De multi-bronnen- benadering van de samenleving kwam verder tot stand met de blijvende en onvoorwaardelijke steun van:

Hans Claus,

Nathalie van Eeden,

Andras Laszlo,

Bernard van der Kar,

Lieven Nollet

Marie Ange Demuysere,  allen ondertekenaars van de “Verklaring van 30 november 2019”.

LOGO

de “multi-bronnen-benadering” van de samenleving verbeeld met de bijzondere (beeld)-taal van het dubbel boekhouden. 

Het logo is gebaseerd op de symboliek en verbeeldingskracht van het dubbel boekhouden dat, zoals hiervoor werd uiteengezet,  heel belangrijk is in het veranderingsverhaal. Bij de samenstelling en opbouw van dit logo heeft elke lijn, streepje en kruisje zijn eigen, bijzondere betekenis.

Er wordt om te starten gebruik gemaakt van typische vorm afkomstig uit dit dubbel boekhouden: een boekhoudkundige balans. Een balans staat voor evenwicht. Deze balans heeft de vorm van een “T”. Het Logo vertrekt vanuit deze “T”. Rechts van deze “T” staan de bronnen (passief), links van deze “T” (actief) staan de bestedingen van deze bronnen.

Voor de drie voormelde grote maatschappelijke (kracht) bronnen (mens, natuur en kapitaal) worden er drie kruisjes geplaatst, aan de rechterkant van de “T”,  bij de bronnen dus.

De bronnen staan normaal, boekhoudkundig, in de rechterkant van de ‘T”-rekening. Nu worden de bronnen vermeld op de lijn waar de naam ook staat van de vennootschap… de bronnen worden dus als het ware ‘gelicht’ uit het zuiver economische, heersende model van het dubbel boekhouden en staan er nu  als het ware boven.

Dit geheel wordt dan vervolgens volledig omcirkeld: de cirkel wordt aangewend om uit te drukken dat het zou aangewezen zijn de 3-bronnenbenadering overal te volgen. De cirkel kan ook het symbool zijn voor de overheid, die de drie bronnen bij elkaar en in evenwicht moet houden, zodat ze niet tegen elkaar revolteren.

En als dit allemaal zou gebeuren, dan wordt aan de voet/punt van de “T” een gebogen lijntje getrokken. Hierna ontstaat een figuurtje  dat plots ‘tot leven’ komt en lacht!

De drie (levens)bronnenbenadering biedt zo véél mogelijkheden omdat zij rechtstreeks naar de bronnen van de huidige  maatschappij gaat. ”Retourner à la source” schreef B. Delvaux (Hoofdeditorialiste Le Soir) eerder (DM, 04. 02.2017, Zeno). En verder “wie de bron beheerst, beheerst de stroom” luidt een oud gezegde. De benadering van de maatschappij als een bijzondere vennootschap met drie grote bronnen  is een heel bijzonder blikpunt: niet alleen een andere manier van om-vattend kijken en analyseren van de realiteit van de geglobaliseerde maatschappij, maar ook de basis van een heel andere manier van denken én handelen om de aldus waargenomen realiteit bij te sturen.

Community user

 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!