Bestaat een Vlaamse / Belgische identiteit?

Zeker weten weet Marc Elchardus, professor emeritus sociologie van de Vrije Universiteit Brussel, te vertellen.
(De Morgen: Opinie: Identiteit, gemeenschap en zelfs patriotisme zijn geen vieze woorden .- zaterdag, 18-03-2017)
Die gemeenschap bestaat in de reële, sociologische en historische betekenis. Zij werd en wordt voortdurend opgebouwd via mythevorming over erfgoedbeweging tot kwantitatieve geschiedenis. Het gevoel van gemeenschap is sterk afhankelijk van gedeelde herinneringen en dus ook van het vermogen samen te vergeten. Die subjectieve beleving van gemeenschap maakt de identiteit.

Deze elementen behoren alvast tot die Vlaamse identiteit:

• de Belgische grondwet en de Vlaamse wetten
• de rechtstaat
• de democratie
• de verzorgingsstaat
• de seculiere, open samenleving
• een gedeelde geschiedenis en geschiedschrijving
• een collectief geheugen, inclusief het gedeelde vermogen dingen uit het verleden te vergeten (gedeelde amnesie)
• een hoop dingen die mensen spontaan en voortdurend doen en voelen, zonder ze te kunnen verwoorden

Een identiteit hebben, betekent meteen ook een wij-zij-denken. Dat is zo als persoon en dat is zo als gemeenschap. Het wij-zij-denken wordt pas een probleem als we de ‘wij’ definiëren als de goeden en de ‘zij’ als de slechten. Dan komen we in mensonterende situaties terecht; denk dan maar aan het nazisme.

Helaas polariseren politici hun achterban telkens weer waardoor twee strekkingen ontstaan:

• de racisten: zij geloven in de fundamentele verschillen tussen mensen die voortvloeien uit de geschiedenis van hun gemeenschap en zijn van oordeel dat daardoor het samenleven van diverse gemeeschappen binnen eenzelfde staatsbestel onmogelijk is;
• de politiek correcten: zij geloven niet in de fundamentele verschillen tussen mensen die voortvloeien uit de geschiedenis van hun gemeenschap en zijn van oordeel dat het samenleven van diverse gemeeschappen binnen eenzelfde staatsbestel perfect mogelijk is.

Beide stellingen zijn onzinnig.

Mythes over Vlaamse identiteit ontkracht

De Guldensporenslag was geen strijd uit Vlaams bewustzijn. Feodale relaties en belangen van economische groepen in de samenleving bepaalden de loyaliteit, en niet een of ander Vlaams bewustzijn. Ook het voor de Vlaamse graaf minder heroïsche vervolg van de oorlog stond in het teken van feodale ambities. De strijd tegen de kinderen uit het eerste huwelijk van de moeder van Gwijde van Dampierre, de Avesnes, laaide weer op. Die heersten in Holland en Henegouwen, en daarmee werd oorlog gevoerd. De graaf van Holland versloeg het Vlaamse leger te Zierikzee, met steun van de Franse koning.
Toen de boeren en kleine grondeigenaars enkele jaren later in opstand kwamen uit ongenoegen over de belastingen, stonden de Vlaamse graaf, de Vlaamse adel en de Franse koning zij aan zij bij de onderdrukking. De opstandelingen werden te Kassel verslagen, leider Nicolaas Zannekin sneuvelde en de Brugse burgemeester Willem de Deken werd te Parijs terechtgesteld. Economische en standenbelangen gaven toen de doorslag.
Werd het Nederlands in de 19de eeuw in onze contreien onderdrukt, en zorgde dat voor sociaal onrecht? Ja, maar daar waren vooral Vlaamse notabelen die Frans spraken voor verantwoordelijk.
Dat een volk in een eigen land eindelijk zijn thuis vindt waarna de problemen rond taal, identiteit en territoriale afbakening eindelijk van de baan zijn is een grote illusie. Laat het welzijn en het geluk van elke bewoner van een land niet bepalen door tijdelijke abstracties als volk of natie, maar maak een staatsinrichting en wetten in functie van de complexe realiteit en rekening houdend met iedereen. Met de Vlaamse context en het Vlaams bewustzijn zoals dat gegroeid is. Maar ook met de ‘halve Vlamingen’, en met al wie niet goed in het verondersteld ideale Vlaamse plaatje past. Zo maak je een Vlaanderen dat verenigt in plaats van verdeelt.

Bestaat een Vlaamse / Belgische / Europese gemeenschap?

Elkeen kent de uitspraak van Darwin: ‘the survival of the fittest’. Dit werd door het sociaal-darwinisme van ideoloog Spencer en later overgenomen door de (neo-)liberale elite altijd uitgelegd als: ‘het recht van de sterkste’. Maar dat is geenszins wat Darwin bedoelde. Hij had het over het feit dat wie zich het gemakkelijkst kan aanpassen aan de heersende omstandigheden, het meeste kans maakte te overleven in alle betekenissen van het woord.
Nu blijkt wetenschappelijk dat de evolutie die leidde tot wat wij nu als mens kennen niet het gevolg is van egoisme, maar van samenwerking. “Wij als mens zijn super-empathisch, super-sociaal en daardoor ook super-samenwerkend”, zo vatten Dirk Van Duppen, arts en voorzitter van Geneeskunde voor het Volk, en Johan Hoebeke, voormalig onderzoeksdirecteur aan het Franse Centre National de Recherche Scientifique, de hoofdstelling van hun boek ‘De Supersamenwerker’ samen. “Want de natuurlijke selectie blijkt te zijn gebeurd op die eigenschappen. Bovendien is er een co-evolutie tussen ons supersociaal zijn en onze menselijke intelligentie. Dat is belangrijk, want dat geeft ons die unieke menselijke intelligentie. Doordat we sociale leermachines zijn, en dus onze kennis collectief kunnen opbouwen, zijn wij in staat om de hele wereld te bewonen. En de omgeving te veranderen naar onze biologische behoeften.”

We behoren allen tot diverse identiteitsgroepen en zijn allen pro-sociale wezens. Er rest nog één element om te zorgen dat we een vredevolle samenleving opbouwen: secularisatie. Secularisering, de mogelijkheid om in wederzijds respect met verschillende levensbeschouwingen samen te leven is de sleutel. Dat wordt helaas vandaag sterk op de proef gesteld omdat:

• enerzijds immigranten in onze maatschappij, vooral sommige moslim-gemeenschappen, die hun geloof beleven op een manier die niet compatibel is met secularisme;
• anderzijds de rechts-populisten die in een krampachtige reactie op die intolerante moslimgemeenschappen het secularisme dan maar verwerpen.

Maar hoe je het ook draait of keert moderne, levensbeschouwelijk diverse samenlevingen zijn absoluut niet leefbaar zonder secularisme!

In tegenstelling tot religieus fundamentalisme is nationalisme wel compatibel met moderniteit en diversiteit. Een supra-nationaliteit zoals de EU kan slechts ontstaan als een aantal staten een reeks gelijkaardige instellingen heeft ontwikkeld en dus ook de waarden koestert waarop die instellingen steunen, zoals: democratie, rechtstaat, verzorgingsstaat, seculiere staat, … Al die samenwerkende staten dragen eenzelfde beschavingsproject dat weergeeft hoe zij in de geschiedenis en in de wereld staan. Dat project is de kern van die identiteit.

Meervoudige nationaliteit betekent deloyaliteit

“Het standpunt van CD&V is altijd al geweest dat het logisch zou zijn als er maar één nationaliteit is. Alleen is het nu in de communicatie duidelijk naar voor gebracht”, aldus De Crem.
Ik geloof daar niks van, want al die jaren dat precies zij aan het roer waren en zijn, werd en wordt er niks aan gedaan. En nu beweren dat het aan de Belgische burger moeilijk uit te leggen valt dat ‘dubbele nationaliteit in Duitsland niet bestaat’ is proberen hun vel te redden in aanloop van verkiezingen.

Geen enkele burger met wat gezond boerenverstand pikt het onderstaande.

• Het kan toch niet dat politici met dubbele nationaliteit ons vertegenwoordigen. Aan wie zijn ze dan schatplichtig? Juist aan die nationaliteit die hen op dat moment het best uitkomt.
• Het kan toch ook niet dat veligheidsmensen (o.a. agenten al of niet in opleiding) een dubbele nationaliteit hebben. Aan wie zijn zij dan schatplichtig? Juist aan de inlichtingen- en spionagediensten van …

Willen vluchtelingen niet kiezen voor enkel de Belgische nationaliteit, dan is dat hun goed recht. Maar dan zijn ze hier ook enkel te gast. En dan worden ze ook behandeld als alle vreemdelingen die hier tijdelijk verblijven, verblijfsvergunning incluis.

Een nationale identiteit

Een nationale identiteit omvat het recht er eigen voorkeuren op na te houden: politiek, religieus, cultureel, seksueel, …
Volgens koning Harald de Vijfde van Noorwegen is een, in hun geval, Noorse identiteit niet voorbehouden voor wie toevallig rond de fjorden geboren zijn. M.a.w. hij verzet zich tegen het nativisme, de politieke ideologie die een sterk verband legt tussen politiek en geboortegrond.
Akkoord, maar op voorwaarde dat de nieuwkomers zich inpassen in de bestaande maatschappij. En dat is met islam-georiënteerde immigratie niet altijd het geval. En daar wringt het schoentje!

Hoe vul je het groepsgevoel op Vlaams niveau politiek in

Charles de Gaulle verwoordde het als volgt:

• nationalisme = het zich afzetten tegen anderen
• patriotisme = opkomen voor de eigenheid

In Vlaanderen zijn er twee strekkingen waarneembaar:

• het opkomen voor Vlaams-patriotisme = (Bert Anciaux)
  • respect eisen voor de eigen identiteit
  • groepssolidariteit met het groter geheel
  • sociaal geïnspireerd
• het opkomen voor Vlaams-nationalisme = (N-VA)
  • afzetten tegen de andere groepen in het land: een staatsnationalisme
  • groepsegoïsme t.o.v. het groter geheel
  • rechts-liberaal geïnspireerd

Hoe glijden we niet af tot een intolerante gemeenschap

Christophe Busch, Directeur van Kazerne Dossin en radicaliseringsexpert, verwoordde het als volgt:

Wij demoniseren Hitler, Stalin, Poetin, Trump, Erdogan, … tot onmenselijke heerschappen die intrinsiek kwaadaardig of psychopathologisch gestoord zijn. Zij zijn veelal gekozen door het volk en zijn verworden tot verachtelijke dictators.
Maar het kwade zit hem echter niet in die éne persoon, ook al heeft een staatshoofd natuurlijk een grote maatschappelijke impact. Maar zij zijn wel de synthese van een proces, een evolutie waarbij talloze mensen radicaliseren in hun standpunten, maatschappelijke posities en hun uiteindelijk handelen. Sociale polarisatie zorgt immers voor angstige samenlevingen die in elkaar krimpen, vele bedreigingen zien en zoeken naar sterk leiderschap om hen te loodsen doorheen een stijgende en versnellende complexiteit. Gewone mensen verglijden zo stap voor stap op een continuüm waarbij ze uiteindelijk geweld als een legitiem middel beschouwen voor een bepaalde politiek, religie of ideologie. Het is altijd een geleidelijke weg, gradueel en goed begaanbaar voor de massa. En politici zijn schuldig aan dit proces van de wij-zij problematiek!

Ik kan Christophe Busch hierin alleen maar beamen.