20 avrile 1964, una giornata particolare! Die dag begon immers de langverwachte productie van een originele hazelnootpasta in een klein fabriekje in Alba, een stadje zoals er veel zijn in Italië, een niemendalletje op zo’n 60 kilometer van Turijn, verborgen tussen de heuvels van Piëmonte, Noord-Italië. Gigi Padovani, een door de wol geverfd Italiaans journalist en culinair publicist, schreef over deze pasta een leuk boek over dat niet enkel aardig doet watertanden, maar ook veel leert over het kapitalisme van elke dag: De wereld van Nutella. Hoe een beleg de wereld veroverde. Beste lezer, vergeet zwaarlijvigheid en dieet. La vita e bella.
GELUKKIG HUWELIJK
“Alba is een charmant stadje, vol middeleeuwse torens en rode daken, beroemd om zijn witte truffels en uitstekende wijnen. Het is de hoofdstad van de Langhe, een landstreek die is bejubeld door schrijvers zoals Cesare Pavese en Beppe Fenoglio en die werd opgenomen in de Werelderfgoedlijst van Unesco. In de jaren negentienhonderdveertig werkte er in die bewuste fabriek een talentvolle patissier die Pietro Ferrero heette. Hij stond aan de wieg van het naar hem genoemde bedrijf dat tegenwoordig tientallen zoete lekkernijen vervaardigt met welbekende namen zoals Nutella, Tic Tac, Ferrero Rocher en Kinder.”
“Deze kleine ambachtsman koos in die moeilijke naoorlogse periode voor een kleine, geurige noot die veel gemeen had met cacao: de hazelnoot. Hazelnoten waren goedkoop en gemakkelijk te vinden omdat de boeren in de heuvels rond Alba ze cultiveerden. Het gelukkige huwelijk tussen de hazelnoot en cacao was eigenlijk het gevolg van de grote schaarste aan ruwe ingrediënten van een goede kwaliteit die de jaren na de oorlog kenmerkte.”
Het was de bedoeling van Pietro Ferrero om het eigen ontwikkelde zoeterige goedje als Supercrema aan de man te brengen. Maar dat mocht helaas niet, want in overtreding met een strenge Italiaanse wet in verband met verpakking van voedingswaren. Bovendien begreep Ferrero, gezegend met een grote dosis gezond boerenverstand, dat hij een merknaam moest kiezen die overal ter wereld gemakkelijk over de tong zou kunnen rollen. Zoals Coca Cola. Daarom werd zijn zalige brouwsel gelanceerd onder de benaming Nutella.
FRAMING
Padovani: “Drie lettergrepen: Nu-tel-la. Een naam die niet te lang of te kort is, met het aangenaam klinkend achtervoegsel –ella dat mede het succes van het product bepaalt. Het herinnert Engelstaligen aan Cinderella (Assepoester), Italianen moeten denken aan caramella (snoep). De Fransen spreken het uit met de klemtoon op de ‘a’. In de Verenigde Staten gaf de naam aanleiding voor het woordgrapje go nuts about Nutella (‘helemaal gek van Nutella’). Een naam met dergelijke heerlijke klanken past uitstekend bij het voedingsmiddel dat herinneringen moet oproepen aan de kindertijd en tussendoortjes.”
WERELDVEROVERAAR
De kleine Piëmontese pasticceria van weleer is inmiddels een heel grote multinational geworden met vestigingen in alle windstreken op deze aardbol, zowel voor de productie als voor de afzet. .Naar verluidt zou Ferrero maar liefst een kwart van alle hazelnootproductie van de wereld opkopen. Ook hier te lande wordt er druk gesmeerd met Nutella. Ferrero gaat er prat op dat hij alle negen bollen van het Atomium in Brussel tot de nok toe kan vullen met alle potten die jaarlijks in België worden verkocht. . Het smeersel dat op onze tafels verschijnt, wordt in Frankrijk gemaakt. Het is gemakkelijker smeerbaar dat de Nutella die in Duitsland wordt verhandeld. Duitsers zijn naar bekend een stugger volk…
De onderneming profileert zich graag als een grote knuffelende Italiaanse familie, waar iedereen altijd welkom en mag proeven van de lekkernijen. Dat geldt evenwel niet voor de fiscus. Zoals het een waardige multinationele onderneming betaamt heeft ook het Ferraro-imperium zijn fiscaal vluchthuizen. Een internationale holding is in 1973 opgericht in het Groothertogdom Luxemburg terwijl er ook zo’n constructie bestaat in een al even belastingvriendelijk Nederland. .
FOLIEKE
Dit is geen publicatie over eten en drinken, waarvan de boekhandels tot mijn allergrote ergernis tegenwoordig bulken. Geen receptenboek maar de beschrijving van de ontwikkeling van het product Nutella dat wordt gesitueerd in zijn historische en maatschappelijke contekst. Op deze manier kun je als lezer ook daar aardig wat van opsteken. Misschien laat dit boek zich nog het best omschrijven als een sociologische doorlichting van de eet- en leefgewoonten van een bemiddelde middenklasse die er zich terdege van bewust is dat het leven niet vooraf door een of andere goddelijke voorzienigheid is bepaald, onveranderlijk en immuun voor elke menselijke tussenkomst van welke aard dan ook. Een middenklasse die zichzelf ook niets te kort doet in een samenleving met haast onbegrensde mogelijkheden tot consumptie. Een maatschappij waarin zelfs minder gegoeden zich kunnen veroorloven tot een folieke. Want wat kost in hemelsnaam een potje heerlijke Nutella of een quasi-identieke pasta met een ander label? Overigens was de productie van chocopasta aanvankelijk gewoon bedoeld als beleg op een stukje brood als una torta di povero, ‘een taart voor de armen’.
LIEVERDJES
Hoor ik daar de politie correct denkende lezer niet een opmerking maken in de trant van: “Hoort een recensie over zo’n kapitalistische onderneming als het Ferrero-imperium wel echt thuis op een webstek met een uitgesproken linkse signatuur?” Natuurlijk wel, beste kniesoor. Omdat artikels met de welbekende sloganeske linkse riedel verschrikkelijk saai zijn en de reacties doorgaans van eenzelfde wansmakelijkheid. Dat zet niet bepaald aan tot lezen, weten en begrijpen. Een beschrijving van concrete omstandigheden waarmee je persoonlijk dagelijks zelf kunt geconfronteerd worden, dàt is pas verhelderend. De beleving, om een buzzwoord te gebruiken, daar gaat het om. Zoals het lezen van dit verderlicht boekwerkje met een Ferrero-lekkernij binnen handbereik. En wat mij betreft mag dat een ontiegelijk lekkere Mon Chéri zijn, de bekende bonbon. Die werd in 1958 gelanceerd naar aanleiding van Expo 58 in Brussel, waar megalomane bouwpromotoren de bruisende stad van Jacques Brel toen alnaar de verdommenis aan het doen waren.
Gigi Padovani, ‘De wereld van Nutella. Hoe een beleg de wereld veroverde’, Kosmos Uitgevers, Utrecht, 2015, 333 blz, €19,99
